«Η Μεγάλη Εβδομάς και το Πάσχα εν Λευκάδι» του Νικολάου Ι. Σταματέλου – Δεύτερο Μέρος

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Ποικίλη Στοά“, Τόμος 5, Αρ. 1 (1885), απ’ όπου και το αναδημοσιεύουμε. Το είχε γράψει ο συντοπίτης μας Νικόλαος Ι. Σταματέλος και το είχε αφιερώσει στον Γεώργιο Βαλαβάνη.

Επειδή το άρθρο είναι μεγαλούτσικο το δημοσιεύσουμε σε τρία ξεχωριστά μέρη. Μπορείτε να διαβάσετε ακόμη: Το Πρώτο Μέρος και το Τρίτο Μέρος.

Ο Αναγνώστης μου δεν πιστεύω να ανυπομονή πολύ ίνα φθάσωμεν εις το Πάσχα, ενώ προηγούνται ακόμη τόσα και τόσα, αρχόμενα από των δακρύων της Μεγάλης Πέμπτης μέχρι των τουφεκισμών και τρομπονισμών της Κυριακής. Άλλως τε δε να παρέλθωμεν σιγή ολόκληρον το κομβολόγιον, ο παρέχει ημίν η Μεγάλη Πέμπτη δικαίως θα εθεωρείτο ως εν των βαρυτέρων Εθνολογικών αμαρτημάτων.

Και αληθώς κατά την ημέραν ταύτην τις Χριστιανός δεν αναμιμνήσκεται μετ΄ άλγους καρδίας τα φρικτά πάθη εκείνου του εσταυρωμένου; τις Αθηναίος τους καυστικούς εκείνους συνωστισμούς και τα ιερά θύματα της Ζωοδόχου Πηγής; τις Λευκάδιος, την ακολουθίαν του ιερού νιπτήρος, μεθ΄ ην επί της αψίδος της ιδρυθείσης κατά το 1872 προς υποδοχήν του ποιητού δαφνηφόρου επιστρέψαντος εξ Αθηνών, μετά τον προς τον Πατριάρχην Διθύραμβόν του, ο Αρχιεπίσκοπός μας ένιψε δύο δωδεκάδας ιερών ποδών αιδημόνων ρασοφόρων; τις προγάστωρ δεν ενθυμείται, ότι σήμερον τρώγουσιν έλαιον; ποία νοικοκυρά δεν καραδοκεί το μέγεθος του σημερινού αυγού της όρνιθός της, ως εξ αυτού πηγαζούσης πάσης ευτυχίας του οίκου της; αλλ” ακόμη … ποία γραία δεν φοβείται την εσπέραν ταύτην μήπως καμμία μάγκα προσράψη τον  τ σ ο υ μ π έ ν  της εις έτερον άλλης συναδέλφου της; τις εξ ημών δεν ανακαλεί μετ΄ ορέξεως τους αστραγάλους δι΄ ων επλήρου κατά την παιδικήν ηλικίαν τα θυλάκιά του, όπως μη αποκοιμηθή εις τα δώδεκα ευαγγέλια; ποία των καλών μας γραιών δεν τηρεί έναυλον έτι εις τα ώτα της το

όπερ νύκτωρ ηκούετο υπό επαιτούντων παιδίων; τις φλογερός εραστής ή εντροπαλή ερωμένη δεν αποζητεί το αστείον έθιμον των πατέρων μας, οίτινες περιτετυλιγμένοι εν λαυκαίς συνδόσι περιήρχοντο την εσπέραν τας εκκλησίας επαιτούντες δήθεν;

Και πόσα άλλα ακόμη, περίχαρα γεννήματα της αγίας ταύτης ημέρας, διολισθαίνουσι της γραφίδος και του οξυδερκεστέρου παρατηρητού, εκτός εάν ούτος ανήκη εις το έτερον φύλον.

Αλλ΄ ας προχωρήσωμεν.

Ο Λευκάδιος λαός είνε ιδιότροπος επί τοσούτω, ώστε ουδέ τους υψηλούς πίλους των αρχόντων του ανέχεται· και εν αυτή δε τη εκδηλώσει των θρησκευτικών αυτού αισθημάτων δεν ωλιγώρησε να καταδείξη το ίδιον τούτο χαρακτηριστικόν του, διαιρέσας τους Επιταφίους εις Δημοσίας τάξεως — Αριστοκρατικούς — και Δημοκρατικούς.

Το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής περί την 5ην ώραν ο Έπαρχος μετά των υπαλλήλων και αι λοιπαί αρχαί συνοδεύουσι την τελετήν του επιταφίου της Μητροπόλεως, εν η εκτός των αρχαϊζόντων υψιλών πίλων και  φ ρ ά κ ω ν  Αγγλικής κατασκευής δηλ: της επί Ιονίου Πολιτείας, διακρίνονται οι μικροί παίδες με τα  κ ρ ι τ σ ό ν ι α  και αι ευλαβείς παραμάναι αι προστατεύουσαι τα εις αγγελούδια μετημφιεσμένα παιδιά, άτινα ελαφρά και γελαστά είνε έτοιμα να πετάξωσιν, πράγματι, από την χαράν των.

Το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής περί την 5ην ώραν ο Έπαρχος μετά των υπαλλήλων και αι λοιπαί αρχαί συνοδεύουσι την τελετήν του επιταφίου της Μητροπόλεως...

Την 9ην ώραν της νυκτός τα λείψανα της αριστοκρατικής τάξεως ακολουθούσι τον Επιτάφιον του Παντοκράτορος, όστις σοβαρός και επιβλητικός, ως οι προστάται αυτού, δεν απέχει πολύ του γελοίου, ως εκ των διαδραματιζομένων αστείων επεισοδίων· αι  μ ά γ κ α ι,  όλως αγνώμονες προς τους ευεργέτας αυτών, άρχοντας, σκώπτουσιν αυτούς και κατά την επιτέλεσιν του υψίστου αυτών καθήκοντος φωνάζοντες εν μέση αγορά — μ π ε ρ ο ύ κ α,  ως εάν ήτο αδύνατον να υπάρξη και φαλακρά τις κεφαλή μεταξύ των φιλολάων.

Την 9ην ώραν της νυκτός -Μεγάλη Παρασκευή- τα λείψανα της αριστοκρατικής τάξεως ακολουθούσι τον Επιτάφιον του Παντοκράτορος...

Εν τούτοις πάντα ταύτα δεν συγκινούσι, δεν ευχαριστούσι διότι είνε πλαστά, νόθα, αποκυήματα πολιτισμού ξένου, αμαυρούντος την αίγλην δι΄ ης ο λαός, εν όλη αυτού τη αθωότητι, αγαπά να περιβάλλη την αγίαν λιτήν ταύτην.

Ο λαός της πατρίδος μου είνε απλούς μεν, αλλ΄ ευφάνταστος και αστείος· αν δε κατά την εκδήλωσιν των αυτού αισθημάτων καταδείκνυται ενίοτε επιλήψιμος και συχνότερον γελοίος, αποδοθήτω τούτο μάλλον εις το ότι εισέτι δεν εδόθη εις το πνεύμα του η προσήκουσα διεύθυνσις και εις την καρδίαν του η κατάλληλος τροφή.

Εν τούτοις γελά, οσάκις βλέπει τι γελείον· αστεΐζεται, οσάκις δεν βλάπτει άλλον και τύπτει …. πολύ άργα όμως αγνοεί την δύναμίν του.

Ο Επιτάφιος, ο περί τον βαθύν όρθρον του Σαββάτου ψαλλόμενος, είνε ο Δημοκράτης. Τον επιτάφιον τούτον προσκυνεί ο λαός περισσότερον, σέβεται βαθύτερον, δοξάζει ειλικρινέστερον και πάντα ταύτα διότι … εγώ λέγω, διότι το πνεύμα του ζηλεύει την υποφώσκουσαν ηώ, διότι η καρδία του τέρπεται εις το πλήρες ελπίδων άσμα της χελιδόνος, διότι προσέτι ο άρχων του κοιμάται ακόμη και δεν εμποδίζει αυτόν να χύση τα δάκρυά του άφθονα, να αισθανθή την καρδίαν του πετώσαν, να σκώψη, αν θέλετε, την εκκλησίαν του, να περιπαίξη τας γυναίκας του, να βαστάση και εκείνος τέλος την Λάρνακα του Σωτήρος του.

Υπό το τεφρόχρουν χρώμα του ουρανού και την τερπνήν πρωϊνήν αύραν, είνε αληθώς ωραίον, μεστόν συγκινήσεως πλήθος να περιάγη τους Επιταφίους όλων των Εκκλησιών ανά την πόλιν· πάντες να εξυπνώσι προ των ορνίθων, ζωηρά τα φώτα να αντικαθιστώσι τους εν τω ουρανώ αποσβεννυμένους αστέρας και να συνοδεύωσι τας τελετάς ταύτας τόσα μόλις αφυπνισθέντα βλέμματα ευλυγίστων μυροφόρων.

Δύναταί τις να είπη, ότι ζηλεύονται τόσαι καλλοναί κατά την στιγμήν ταύτην, ότι πετώσι τόσαι ελπίδες επί των χειλέων των παιδίων εκείνων, άτινα χαροπά σκώπτουσι τας Μαγδαλινάς της Αγίας Παρασκευής φωνάζοντα

Διότι, ίνα σας είπω την αλήθειαν, αι γυναίκες πρωταγωνιστούσι καθ΄ όλην την νύκτα της Μεγάλης Παρασκευής· αι δε μάλλον φιλόθρησκοι, αλλά και αι μάλλον φλύαροι διανυκτερεύουσι παρά τον τάφον του Ιησού ψάλλουσαι το

Εγώ όμως φαντάζομαι τόσας άλλας μυστηριώδεις συνομιλίας, διότι πάντοτε παρευρίσκονται περισσότεραι των δύο και ο καφές, ως λέγουσι κακά τινα στόματα, δεν αποχωρίζεται του πένθους των!

Το  Μ έ γ α   Σ ά β β α  είνε μία των ημερών εκείνων καθ΄ ας η αγορά μας αποτελεί το λαμπρότερον θέαμα και παρίστησι την ζωηρωτέραν κίνησιν.

Χαρά οικογενειακή, αίσθημα θρησκευτικόν, προλήψεις αθώαι και περίεργοι, γέλωτες, ενδυμασίαι ποικίλαι, πνεύμα καρδοσκοπικόν, όλα αναμίξ διακυμαίνονται εν τω πλήθει εκείνω των αστών, των χωρικών, των Ακαρνάνων των πληρούντων την αγοράν μας.

Βλέπει τις να διολισθαίνη υψηλός τις πίλος μέσω τόσων κυανών μανδηλίων ή ερυθρών φεσίων και να ρυπαίνηται ιστορική  β ε λ ά δ α,  κύριος οίδε, πρώην τινός municipale προστριβομένη τη γρεβενή κάπα ηλιοκαούς τινος στερεοελλαδίτου και τη λάγια φλοκάτα χωρικού τινος Λευκαδίου.

Ολόκληρον δε το πλήθος τούτο, το διαγκωνιζόμενον εν πολλώ στενώ αναλόγως χώρω, εν μόνον θέμα έχει, περί έναν σκοπόν αναστρέφεται, την εκλογήν αρνίου λευκού, παχέος, αρτιμελούς, με ουράν πλατείαν, με στήθος χονδρόν, ζωηρόν αν θέλετε, θρασύ ως τον κύριόν του, ίνα ούτω δια τοιούτων αρετών πεπροικισμένον άξιον κριθή της θυσίας.

Περί την εκλογήν του αρνίου ιδιάζουσαν προσοχήν καταβάλλουσιν οι μνηστήρες, οίτινες, κατ΄ έθος την ημέραν ταύτην, πέμπουσιν εις την νύμφην το αρνί άνθεσιν εστεφανωμένον, όπερ κατ΄ εξαίρεσιν ψήνεται την Κυριακήν και διανέμεται εις τους συγγενείς και φίλους.

Πόσον ευτυχή είνε κατά την ημέραν ταύτην τα  λ ά γ ι΄   α ρ ν ι ά  δηλαδή τα μέλανα, θεωρούμενα, ως εκ του χρώματος, δυσοιώνιστα και συνεπώς ανάξια να μετάσχωσι και δια της σφαγής των τι της χαρμοσύνου ταύτης ημέρας.

Εν τούτοις η ζωηρότης αύτη διαρκεί μόνον μέχρι της 10ης πρωϊνής ώρας, καθ΄ ην  π έ φ τ ε ι  τ ο   κ ο μ μ ά τ ι,  σύμβολον της καθόδου του Ιησού εις τον άδην.

Κ ο μ μ ά τ ι  morceau–pezzo εις οίαν δήποτε γλώσσαν και αν το θέλετε, σημαίνει τεμάχιον, μέρος, και την λέξιν πας τις ευκόλως εννοεί, αλλ΄ ουχί και την φράσιν  π έ φ τ ε ι  τ ο   κ ο μ μ ά τ ι,  ην ο Λευκάδιος μεταχειρίζεται, ίνα δι΄ αυτής δηλώση, λίαν όμως περιληπτικώς, την θραύσιν παντός αγγείου καθαρού ή ρυπαρού, τας φωνάς, τους αλαλαγμούς, τους τουφεκισμούς, τους τρομπονισμούς, την σφαγήν τοσούτων αρνίων, τους ήχους της μουσικής και προσέτι την θράυσιν κεφαλής τινος ανοήτου.

Διότι άμα ως η 10η σημάνη και οι ιερείς κρεμασθώσιν εις τα κωδωνοστάσια και η μουσική αρχίση να παίζη  κ α ν έ ν α   κ ο μ μ ά τ ι  κ α λ ό,  και πάσα καλή νοικοκυρά, πάσα πεταχτή κοπέλα, πας φούρναρης ή καταστηματάρχης αρπάζει το επί τούτω φυλαττόμενον διερρωγώς αγγείον, ευγενές ή αγενές και το ρίπτει θερμώς εκ του παραθύρου, αποδαπανών πάσαν αυτού την δύναμιν, ίνα κροτήση περισσότερον, ίνα προξενήση τον γέλωτα της καλής δεσποινίδος, ίνα θραύση αντί να θραυσθή και πάντα ταύτα προς δόξαν του Ιησού του διαρρηγνύοντος τας πύλας του άδου, του υποδεικνύοντος εις τον Αδάμ τον παράδεισον και αναγγέλοντος ημίν ζωήν την αιώνιον.

Βαβαί! παπαί! κατά την στιγμήν ταύτην εις πάσαν άστεγον κεφαλήν.

Α ι μ α τ ώ θ η κ ε  πλέον η Λαμπρά από της ώρας ταύτης και πάσαι σχεδόν αι αύλειοι θύραι υποδεικνύουσι τούτο δια του εξ αίματος σταυρού ον φέρουσι.

Κατά την ημέραν ταύτην κάθε καλή νοικοκυρά βάφει τα αυγά κόκκινα, ιδίως περιποιούμενη το αυγό της Μεγάλης Πέμπτης.

Το αυγό το γεννηθέν την ημέραν ταύτην απολαύει ιδίων προνομίων και προστασίας, ως φέρον εν εαυτώ την ευτυχίαν ή την δυστυχίαν του οίκου.

Θεωρούσιν οι Λευκάδιοι το αυγό της Μεγάλης Πέμπτης, αν κατά το μέγεθος υπερέχει, ως αίσιον οιώνισμα και κατά την συνήθη φράσιν  κ ά τ ι   μ ε γ ά λ ο   θ ε  ν ά ρ τ η   “ς  τ ο   σ π ί τ ι,  δι΄ ο τρώγουσιν αυτό μόνον οι σύζυγοι ή τα τέκνα, οι δε ναυτιλλόμενοι το φυλάττουσιν ως κατευναστικόν της τρικυμίας.

Ούτω, λοιπόν, και η ημέρα αύτη διέρχεται ευφρόσυνος, χαροπή, ως αποτίνουσα πάσαν υποχρέωσιν του στομάχου προς την Εκκλησίαν.