Γεράσιμος Γαλανός: Οι πέτρινες καλύβες της Παλλικής

Οι πέτρινες καλύβες που σώζονται στα βουνίσια μέρη της Κεφαλλονιάς και ιδιαίτερα στην επαρχία Παλλικής, είναι αγνώστου χρόνου κατασκευής. Λόγω της κυκλικής και πυραμοειδούς κατασκευής τους, έχουν μείνει άθικτες από παλιούς και νεώτερους σεισμούς, ακόμη και από τον μεγάλο εγκέλαδο του 1953 και αποτελούν μνημεία μιας άλλης εποχής που η λειτουργικότητά τους κράτησε περίπου πριν τον μεσοπόλεμο.

Σε αυτήν την μελέτη-ανακοίνωση θα αναφερθούμε στις καλύβες της περιοχής Ταφιού-Καμιναράτων. Βέβαια η μελέτη αυτή αγγίζει όλες τις καλύβες του Κεφαλληνιακού χώρου καθώς παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά, τόσο στην κατασκευή όσο και στην χρήση τους.

Στην περιοχή Ταφιού-Γερακαριό-Καμιναράτων βρίσκονται αρκετές πέτρινες καλύβες που ορισμένες από αυτές μπορούν κάλλιστα να χαρακτηρισθούν ως ιδιαίτερες. Βρίσκονται διάσπαρτες μέσα στα χωράφια, στις πλαγιές και στις κορφές των βουνών και συνήθως στις άκρες των αμπελιών. Επίσης βρίσκουμε καλύβες σε παλιούς οικισμούς που φέρουν παλαιά τοπωνύμια όπως Γερακαριό, Δαμούτσα, Ταφιός (Καμιναράτων). Στην πιο πάνω περιοχή σώζονται περίπου πενήντα πέτρινες καλύβες, άλλες μικρές και άλλες μεγάλες.

Ως χρόνο κατασκευής τους μπορούμε να πιθανολογήσουμε τα μεσαιωνικά χρόνια. Αυτό το συμπεραίνουμε από τα τοπωνύμια που φανερώνουν την ύπαρξη μεσαιωνικών χωριών στην περιοχή.

Τρόπος Κατασκευής

Η κατασκευή των πέτρινων καλυβών ήταν δουλειά επίπονη και απαιτούσε εμπειρία και τέχνη μεγάλη, γιατί έπρεπε και λειτουργική να είναι, και να έχει αντοχή. Όλες οι καλύβες που βρίσκονται στα ορεινά χωριά της Κεφαλλονιάς και ιδιαίτερα στην περιοχή Ταφιού-Καμιναράτων, είναι εναρμονισμένες με το φυσικό περιβάλλον. Οι πέτρες με τις οποίες είναι φτιαγμένες, έχουν σε γενικές γραμμές σχήμα ακανόνιστο και βρίσκονταν διάσπαρτες στα χωράφια. Είναι σκληρές και δύσκολες στην επεξεργασία τους και απαιτούσε κόπο η διαμόρφωσή τους σε κάποιο -κάπως- “βολικό” για την κατασκευή, σχήμα.

Τις πέτρες αυτές τις τοποθετούσαν σε διπλή σειρά. Ο κατασκευαστής της καλύβας πρόσεχε να τοποθετεί στερεά τις πέτρες και στις δυο σειρές. Το κτίσιμο φυσικά ξεκινούσε από κάτω και όσο ανέβαινε προς τα πάνω συνέκλινε προς το κέντρο, έτσι που να σχηματίζεται “θόλος” ή “κουκούλα”. Στο πάνω δε μέρος της, έβαζαν πέτρες “πλακωτές” και όχι “κλειδωτές”, έτσι που από την κλίση που τους έδιναν, να μπορεί να οδηγηθεί το νερό της βροχής προς τα έξω. Η καλύβα γινόταν “κουκουμωτή”. Πάνω από τις πλακωτές πέτρες της “κουκούλας” έβαζαν χώμα ή σπάρτα τα οποία στην πορεία του χρόνου γίνονταν “ένα σώμα” και προστάτευαν την καλύβα από το “μπάσιμο του νερού” μια και που εύκολα το δάπεδο -που ήταν χώμα πατημένο- μπορούσε να μετατραπεί σε λάσπη.

Η θεμελίωση, μια και που η καλύβα κατασκευαζόταν σε ορεινό μέρος, δεν είχε βάθος. Το πάχος του τοίχου στο μέρος της βάσης έφτανε στο ένα μέτρο ενώ καθώς ανέβαινε, το πάχος περιοριζόταν στα πενήντα εκατοστά. Με τον τρόπο αυτό η όλη κατασκευή αποκτούσε σταθερότητα.

Στην περιοχή Ταφιού-Καμιναράτων βρίσκουμε καλύβες που δεν έχουν φτιαγμένο τον τοίχο τους μέχρι επάνω το “θόλο” με “διπλολιθιά”, με δεύτερη δηλαδή σειρά από πέτρες, την οποία βρίσκουμε να σταματά μέχρι τη μέση της όλης κατασκευής. Τότε οι γεωργοί και οι τσοπάνηδες λένε ότι η καλύβα “έχει ζωνάρι”.

Η καλύβα έχει εσωτερική διάμετρο περίπου 2 μέτρα και το ύψος στο κέντρο φτάνει το 1,80 έως 2,30 μέτρα. Η πόρτα έχει συνήθεις διαστάσεις 0,50-0,70 εκ. πλάτος και 0,50-1,50 εκ. ύψος περίπου. Για ανώφλι τοποθετούσαν μεγάλες μακρόστενες πλακωτές πέτρες και για πόρτα έβαζαν ένα δεμάτι ξύλα ή σπάρτα ή άλλα κλαριά θάμνων.

Παρατηρώντας τις πέτρινες καλύβες της περιοχής Ταφιού-Καμιναράτων διαπιστώνει κανείς ότι η πόρτα τους συνήθως “βλέπει” προς το βοριά ή προς την ανατολή και αυτό για λόγους προστασίας μια και που την συγκεκριμένη περιοχή μαστίζουν νότιοι άνεμοι.

Το μέγεθος των καλυβών ποικίλει στην περιοχή Ταφιού-Καμιναράτων. Όλες βέβαια είναι σε γενικές γραμμές μικρές καθώς η κατασκευή μίας μεγάλης καλύβας παρουσίαζε μεγάλη δυσκολία.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, οι περισσότερες καλύβες της περιοχής είναι γεωργικές και ελάχιστες, αυτές δηλαδή που βρίσκονται σε πλατωσιά σε ανοιχτό μέρος βοσκοτόπων, ανήκουν σε βουκόλους. Οι γεωργικές καλύβες και συγκεκριμένα οι καλύβες των αμπελοκαλλιεργητών, βρίσκονται στην άκρη του αμπελώνα κοντά στις λιθιές οριοθέτησης των περιουσιών. Οι αμπελοκαλλιεργητές που μέχρι και σήμερα στην περιοχή διατηρούν αμπέλια ρομπόλας, παλιά “ξεχαλικώνανε” τη γη με σκοπό να ημερέψουν το έδαφος, δουλειά επίπονη και κουραστική που απαιτούσε ολοήμερη παρουσία στο χωράφι. Έτσι, καθώς πολλές φορές βρίσκονταν αντιμέτωποι με δύσκολες καιρικές συνθήκες, η καλύβα τους παρείχε την τόσο αναγκαία προστασία. Κι όταν πάλι ο καιρός “χαλάρωνε” πήγαιναν να “ξεμπαϊρώσουνε” τις ράχες και να δαμάσουν τη γη. Το καλοκαίρι, που ο ήλιος και η ζέστη “χτυπούσαν” δυνατά, η καλύβα διατηρούσε την απαραίτητη για ξεκούραση, δροσιά.

Ιδιοκτησία – Ονόματα καλυβών

Οι περισσότερες από τις πενήντα βουκολικές και γεωργικές καλύβες της περιοχής Ταφιού-Καμιναράτων αλλά και της ευρύτερης περιοχής, διατηρούν μέχρι σήμερα τα ονόματα των παλαιών ή και των νέων ιδιοκτητών, ή το όνομα της τοποθεσίας που βρίσκονται. Έτσι έχουμε τις δυο βουκολικές καλύβες με ξώμαντρα, αυτήν στο Κλείσμα -που είναι αρκετά μεγάλη- και την καλύβα στον Τσεριά. Άλλες είναι: του Αλιβίζη, του Τζώρτζη, του Σκόρδακα, του Ρίκου, ή καλύβα στα Βατερά, στη στροφή, η καλύβα του Σπυράγγελου κ.α.

Καλύβες με ιδιαιτερότητες

Ορισμένες από τις καλύβες της περιοχής Ταφιού-Καμιναράτων, εκτός του ότι ποικίλουν όσον αφορά στο μέγεθος, παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες που δεν τις συναντάμε σε καλύβες άλλων περιοχών. Συγκεκριμένα στη μεγάλη καλύβα στα Καθαρούλια (χωριό κοντά στα Καμιναράτα) το ανώφλι είναι ξύλινο αντί να είναι πέτρινο. Στην ίδια καλύβα υπάρχει εντυπωσιακό ζωνάρι το οποίο παρέχει τη δυνατότητα της εύκολης ανάβασης στην “κουκούλα” της καλύβας. Η συγκεκριμένη καλύβα είναι από τις λίγες καλύβες που διαθέτει παράθυρο το οποίο μάλιστα “βλέπει” προς τα δυτικά και έχει ανώφλι που είναι κατασκευασμένο από πέτρα.

Υπάρχουν περιπτώσεις που στις βουκολικές καλύβες συναντάμε μια “ξώμαντρα”, μιά μικρή πέτρινη μάντρα δηλαδή που εκεί έβαζαν τα πρόβατα ή τα κατσίκια. Στις περιπτώσεις αυτές η είσοδος της καλύβας βρισκόταν μέσα στη μάντρα.

Σημερινή κατάσταση

Σήμερα η κοινωνική διαμόρφωση που σε όλους τους χώρους έχει αλλάξει, συνετέλεσε ώστε οι καλύβες να εγκαταλειφθούν οριστικά και όχι μόνο δεν χρησιμοποιούνται, αλλά αδιαφορούν για την ύπαρξή τους αυτοί που τις κληρονόμησαν. Οι περισσότερες είναι χορταριασμένες, μισογκρεμισμένες, ετοιμόρροπες και προσπαθούν να κρατηθούν στο χρόνο από μόνες τους. Στην καταστροφή τους συντελεί και η ίδια η φύση, καθώς εκτός από τις καιρικές συνθήκες και τους σεισμούς, τα ίδια τα κατσίκια που κάποτε εύρισκαν καταφύγιο εκεί, ανεβαίνουν πάνω στον ημιερειπωμένο θόλο και καθιστούν πιο σύντομη την καταστροφή.

Λεξιλόγιο

Μπαϊρια = ράχες εγκαταλειμμένες

Ξεχαλικώνω = βγάζω χαλίκια ή πέτρες από χωράφι

Πληροφορίες

Ευάγγελος Βαϊτσης Μαρούλης

Θεοδόσης Γεράσιμος Μαρούλης

Κούτσης Κωνσταντίνος Θεοχάρης. Όλοι κάτοικοι Καμιναράτων Παλλικής

GERASIMOS GALANOS: THE STONY HUTS OF PALLIKES

The time of the stony huts” construction, which are preserved in Kefalonia’s mountainous areas and in particular in the county of Pallikes, is still unknown. Due to their circular and pyramidal construction, they had remained intact from both previous and current earthcquakes, even from the greater one in 1953 and they constitute monuments of another era whose function lasted approximately before the war’s mid period.

In the present study-announcement, we will be reffering to the huts of the area of Tafios at Kaminarata. Of course, this study refers to all Kefalonian huts as they present common features not only in their construction but also in their use.

A significant number of the stony huts , some of which can be characterised as particular ones, can be found at the area of Tafios-Gerakario at Kaminarata. They are spread everywhere, in the fields, the mountains” sommet and hills and usually at the vineyards” edges. Besides, such huts can be found in ancient houses with old toponyms such as Gerakario, Damoutsa, Tafios(at Kaminarata). Approximately 50 stony huts of various sizes are found in the above mentioned area.

As for their construction, it is believed that it was carried out during the Middle Ages since there are references of Middle Ages” villages the toponyms reveal the villages” existence of that era in the aforementioned area.

MEANS OF CONSTRUCTION

The stony hut’s construction was painful and required great experience and skills, since it had to be both functional and resistant.

All the huts situated in Kefalonia’s modern villages and in particular in the area Tafios at Kaminarata, are harmonized with the natural environment. The stones used are, on the whole, unsymmetrical and they lie interspersed in the fields. Due to being hard and difficult to work with, their shaping into a more convenient shape for their construction required a lot of effort.

The hut’s construction was very careful with the stones” stable placement into two lines. The building, of course, started from the bottom and as it was reaching the top, it was leaving towards the centre so that «an arch» or «a hood» was formed. On top of the hut, more flat stones and not»interlocking» ones were used so that ,due to their inclination, rainwater could escape. Above the»hood»“s flat stones, soil or rush were used which, during the years, formed a «body» protecting the hut from water in which case the hut’s floor could easily be transformed into mud since it was made of soil. The hut’s foundation wasn’t deep since it was constructed on the northern area. The wall’s thickness at the foundation’s level was one metre while it was limited to fifty centimetres as it reached the top. In that way, the whole construction was more stable.

In the area Tafios at Kaminarata, there exist huts whose wall has not been built up to the «arch» with «double stone», refering to the stones” second line which is ending in, approximately, the middle of the construciton. According to the farmers amd the shepherds , the hut is known to «have a belt».

The hut’s interior diametre is about 2m and its height at the centre reaches 1,80 to 2,30cm and height 0,50-1,50cm. As for a lintel, big, long and narrow flat stones were used while the door was made of a bundle of wood or rush or other bushes” branches.

Observing the stony huts of the area Tafios at Kaminarata, it can be realized that their door usually is set towards the north or the east as a means of protection from the northern winds of this particular area. The huts” size in the aforementioned area varies. Most of them are small since the construction of a big one was extremely difficult. According to evidence, most huts of this area are agricultural and few of them- those which are found in flat pasture-grounds- belong to the herdsmen. The agricultural huts, which belong to the vine-growers, lay at the vineyards” edges by the estates” stony boundaries. The vine-growers, who, up to the present time, maintain the Robola wine’s vineyards, in the past were digging out the rubble-stones so that the ground

OWNERSHIP – HUT’S NAMES

Most of the fifty agricultural and pastoral huts of the area Tafios at Kaminarata as well as the broader area keep up to the present time the names of both their previous and/or new owners or even their site’s name. Thus, we have the two pastoral huts at Klesma-which is quite big one- and at Tseria. Some other ones are:

the hut of Alevigi, george, Skordaka, Kikos, the hut at Vatera, at the corner, the hut of Spyrangelos e.t.c.

Some of the huts in the area of Tafios at Kaminarata-apart from the variety in siz e- have unique features. In particular, in the big hut at Katharoulia (a village near Kaminarata) the lintel is wooden instead of stony. Besides, there is an impressive «belt» which facilitates the climbing up to the top of the hut’s «hood». This particular hut is among the few which has a window looking on the west with a stony lintel.

In some cases, tha pastoral huts have a small stony penfold where they kept their sheeps or goats. In these cases, the hut’s entrance was in the penfold.

CURRENT SITUATION

At present, social diversity has led to the huts” complete abandonement since not only are no longer in use but also their owners don not care about their existence. Most of them are covered with grass, almost demolished trying to be preserved by themselves through the years.

Their destruction is also accelerated by nature itself, since apart from the weather conditions and the eartquakes, goats-which used to find some shelter-now climb up to the almost demolished arch, thus speeding up their destruction.

Trans. Marilena Theotokatou

Gerasimos S. Galanos For ODUSSEIA

Πηγή: Εφημερίδα των Κεφαλλήνων (www.odusseia.gr)