Το ηλιακό ρολόι του Αγίου Σπυρίδωνα
Η καταστροφή έχει πλέον επέλθει, ανεπιστρεπτί φοβόμαστε, διαβάζοντας τα πιο κάτω. Στο μοναδικό ίσως κατακόρυφο ηλιακό ρολόι στον Ελλαδικό χώρο, που είναι εντοιχισμένο στο ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, στην κεντρική πλατεία της Λευκάδας.
|
|
Κάποιοι αιθεροβάμονες, εκλιπόντες σήμερα, συμπολίτες μας που διακρίνονταν για την ευαισθησία τους είχαν επισημάνει από νωρίς την επερχόμενη καταστροφή, κρούοντας, με περίσσεια και χαρακτηριστική για την εποχή ευγένεια, το καμπανάκι του κινδύνου προς κάθε αρμόδιο: Αρχαιολογική Υπηρεσία, Δήμο Λευκάδας, Εκκλησιαστικές αρχές. Στου κουφού όμως την πόρτα…
Αδιευκρίνιστο παραμένει πότε ακριβώς φτιάχτηκε η «Μεριντιάνα», όπως έλεγαν οι παλιότεροι το ηλιακό ρολόι. Είναι όμως αρκετά ενημερωτικές για την ιστορία του και τον τρόπο λειτουργίας οι πιο κάτω αναφορές του Δήμου Μαλακάση, καλλιτέχνη, συγγραφέα και συμβολαιογράφου και του Ιωάννη Σ. Παπαδάτου, επίτιμου Γυμνασιάρχη, που δημοσιεύτηκαν, πριν αρκετά χρόνια, στην τοπική εφημερίδα «Δημοκρατική Λευκάδα» (Αρ. Φύλλου 38, Φλεβάρης 1979 και Αρ. Φύλλου 39, Μάρτης 1979):
|
Στην κύρια ανατολική πρόσοψη του Ιερού Ναού Αγίου Σπυρίδωνος, την κείμενη προς την κεντρική πλατεία, βρίσκεται εντοιχισμένη λίθινη πλάκα του γνωστού ηλιακού ωρολογίου (γνωμονιακού κατά την επιστημονική γλώσσα). Οι καιρικές συνθήκες, η πολυκαιρία και οι σεισμοί έχουν φθείρει ολόκληρη την αριστερή όψη της λίθινης πλάκας, με αποτέλεσμα να εξαφανιστούν οι επιστημονικά καθορισμένες χαράξεις των ευθειών εκείνων που υποδηλώνουν τις ώρες, με τη πτώση της σκιάς της χάλκινης ακίδας (γνώμονος), επάνω σ΄ αυτές. Χωρίς να είμαστε ειδήμονες μαθηματικοί ή γεωμέτρες, ασφαλώς οι ευθείες αυτές δεν είναι χαραγμένες τυχαία, αλλά προσδιορισμένες επιστημονικά και σε συνάρτηση με τη θέση και τον τόπο του γνωμονιακού ωρολογίου. Επειδή επαπειλείται άμεσος κίνδυνος καταστροφής και εξαφανίσεως και των άλλων εγχαράκτων ευθειών, που υποδηλώνουν τις ώρες, με την απολέπιση των λίθινων στρωμάτων της πλάκας και επειδή εκείνοι που είχαν την ευτυχή έμπνευση και πρωτοβουλία να το κατασκευάσουν (χρόνος κατασκευής του δεν στάθηκε δυνατό να εξακριβωθεί, από παληά συμβόλαια), διέπονταν από αγάπη προς την πόλη τους και συνεπώς θα ήταν αχαριστία εκ μέρους μας να φανούμε αγνώμονες στην προσφορά τους αυτή. Γι΄ αυτό, παρακαλούμε ευσεβάστως την αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία Ιωαννίνων, να μεριμνήσει για τη προφύλαξη και διατήρηση της λίθινης πλάκας του ωρολογίου. Απευθυνόμαστε στην παραπάνω Υπηρεσία, γιατί ο Ιερός Ναός Αγίου Σπυρίδωνος, στη πρόσοψη του οποίου είναι εντοιχισμένη η λίθινη πλάκα, κηρύχθηκε διατηρητέος (ως μνημείον) και βρίσκεται, συνεπώς υπό την προστασία της. Με την ευκαιρία όμως αυτή υπενθυμίζουμε και την υποχρέωση της ίδιας υπηρεσίας (για τέταρτη φορά) για τη προφύλαξη και αναστύλωση των δύο μαρμαρίνων κολωνών (παραστάδων) της δυτικής εξώθυρας του Ιερού Ναού Γενέσιον της Θεοτόκου (Παναγίας των Ξένων) και των λιθίνων θριγκών, που με τον πιο ελάχιστο σεισμικό κραδασμό, θα καταρρεύσουν και θα καταστραφούν. Οπότε, θα τοποθετηθούν εις αντικατάστασιν τσιμεντένιες κολώνες, θα τις χρωματίσουμε μαρμαρί και θα είναι και στερεότερες «γερές»… Αλλά, με απόλυτη κατανόηση στα τόσα προβλήματα του δήμου Λευκάδος και με πολλή ταπεινοσύνη και άκρο σεβασμό, προτείνομε στο δήμο Λευκάδος, ν΄ αναλάβει ο ίδιος την αποκατάσταση του γνωμονιακού ωρολογίου της πόλεως, γιατί, έως ότου κινηθούν οι διαδικασίες της αρμόδιας Υπηρεσίας, η πλάκα θα καταστραφεί και έτσι θα λείψει απ΄ τη Λευκάδα αυτό το σπάνιο είδος μετρήσεως του χρόνου. Τέλος, παρακαλούμε θερμώς τους αρμόδιους ή τις αρμόδιες υπηρεσίες, δημόσιες και εκκλησιαστικές, να μας συγχωρούν εκ των προτέρων τόσο για το οχληρό περιεχόμενο της παρούσης, των παρελθόντων και όσων εις το μέλλον θα επακολουθήσουν για τους κόπους που θα καταβάλουν και για την επιμέλεια που θα επιδεικνύουν. Άλλωστε, για τα όσα οχληρά κατά το παρελθόν επισημάνθηκαν, κανένα όφελος δεν προσδοκούμε, ειμή μόνον τη διατήρηση μιας κάποιας ασήμαντης (αυτής που είναι τελοσπάντων) πολιτιστικής κληρονομιάς, που άφησαν οι πατεράδες μας. Οι στεναχωρημένοι ας εξετάζουν κάτω απ΄ το πρίσμα αυτό τα όσα θα επισημαίνομε στο χώρο μας που όλοι μας κατοικούμε, ζούμε και σκεφτόμαστε και ας μη μνησικακούν. Η ανεξικακία και η κατανόηση δεν είναι μόνον ανθρώπινα συναισθήματα, αλλά και χριστιανικά προνόμια και χαρίσματα. ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΑΚΑΣΗΣ |
Σχετικά με τη δημοσίευση συνεργασίας του κ. Μαλακάση με θέμα το ηλιακό ρολόγι του Αγίου Σπυρίδωνα, είχαμε -μέσω του κ. Μαλακάση- μια ενδιαφέρουσα επιστολή που στάλθηκε προς αυτόν εκ μέρους του επίτιμου Γυμνασιάρχη κ. Ιωάννη Παπαδάτου που δίδει χρήσιμες πληροφορίες.
Η «Δημοκρατική Λευκάδα» ευχαριστεί τόσο τον κ. Παπαδάτο όσο και τον κ. Μαλακάση για τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες.
Σημειώνει, τέλος, ότι ευχάριστα δέχεται συνεργασίες από ανθρώπους που γνωρίζουν τον λευκαδίτικο χώρο και έχουν διάθεση να καταγράψουν τη λευκαδίτικη κληρονομιά.
Η επιστολή του κ. Παπαδάτου -προς τον κ. Μαλακάση- έχει ως εξής:
|
«Αγαπητέ μου κ. Μαλακάση. Διάβασα στη «Δημοκρατική Λευκάδα» το άρθρο σας για το ηλιακό ρολόγι του Αγίου Σπυρίδωνα και ένοιωσα τύψεις γιατί δεν μπόρεσα ν΄ ασχοληθώ μ΄ αυτό, όπως το είχα προγραμματίσει όταν υπηρετούσα στη Λευκάδα. Τώρα που το ανακινήσατε – … θέλω να σας δώσω κάποιες πληροφορίες. Πρώτα δε βρίσκεται στην Ανατολική πρόσοψη του Ναού αλλά στη Νότια. Οι παλιότεροι το έλεγαν «Μεριντιάνα» που σημαίνει μεσημβρία – μεσημέρι. Άλλωστε στην Ανατολή βρίσκεται ή πρέπει να βρίσκεται, πάντοτε το Ιερό του Ναού. Στον τόπο μας τα ηλιακά ωρολόγια που είναι σε κατακόρυφους τοίχους είναι πάντα σε νότιους τοίχους. Πολύ φοβάμαι, ότι δεν θα υπάρχει άλλο στην Ελλάδα τέτοιο. Προτιμούνται τα οριζόντια, όπως είναι στην είσοδο του Εθνικού Κήπου στην Αθήνα γιατί είναι εύκολη η κατασκευή τους. Γι΄ αυτό το λόγο ακόμη πρέπει να διασωθεί. Η πλευρά του τριγώνου, που η σκιά της δείχνει τις ώρες, σχηματίζει με το επίπεδο του κατακόρυφου τοίχου γωνία -ίση ακριβώς- με το γεωγραφικό πλάτος της πόλης και μάλιστα του σημείου που είναι τοποθετημένο. Είναι περίπου 38° 50΄ Β. Οι χαρακιές που δείχνουν τις ώρες είναι φκιασμένες με μεγάλη μαστοριά και αν πρόκειται να τονισθούν για να φαίνονται χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή για να μη παρουσιάσουν απόκλιση και εκτροπή. Θυμάμαι, μαθητής που ήμουνα, που για να βρούμε την ώρα (Αθήνας) προσθέταμε στην ένδειξη του ρολογιού ένα τέταρτο, μια που είμαστε 3° περίπου δυτικά της Αθήνας. Ακριβέστερα είναι 12΄-13΄. Απ΄ το 1916 που η Ελλάδα προσχώρησε στην επίσημη διεθνή ώρα και η Αθήνα πρόσθεσε στην ώρα της 25΄ 8΄΄ για αν πάρει την ώρα της ανατολικής Ευρώπης, θα πρέπει να προσθέτομε στην ένδειξη του ηλιακού μας ρολογιού 25΄ 8΄΄ + 13΄ = 38΄ 8΄΄. Περίπου, δηλαδή 40΄. Φυσικά, με την προϋπόθεση ότι οι σεισμοί δεν άλλαξαν την κατακόρυφη διεύθυνση του τοίχου αισθητά και αν οι διάφοροι μαστροχαλαστήδες δεν έκαναν καμιά ανεπανόρθωτη ζημιά. Βέβαια και πάλι θα υπάρχει κάποια διαφορά εξαιτίας μιας αστρονομικής ποσότητας που λέγεται εξίσωση του χρόνου και που γίνεται αισθητή το Φεβρουάριο και το Νοέμβριο. Αλλά αν τελικά σας ακούσουν και το περισώσουν μπορούμε από κάτω σε μια μικρή πλακίτσα να γράψωμε τις διορθώσεις για κάθε μήνα ή ακόμα και για κάθε 15ήμερο. Αυτό το φτιάχνω εγώ. Έτσι έχουν και όλα τα οριζόντια ηλιακά ρολόγια. Η σπουδαιότητά του είναι γιατί δείχνει την τοπική ώρα του τόπου μας και όχι τις συμβατικές. Και μια άλλη παρατήρηση, άσχετη. Ξέρομε, ότι το Ιερό των Ναών πρέπει να βρίσκεται στην Ανατολή. Αν κοιτάξετε τον προσανατολισμό των Ναών της Λευκάδας θα δείτε σημαντικές διαφορές. Του Αγίου Μηνά, του Αγίου Σπυρίδωνα και μερικών άλλων έχουν διεύθυνση περίπου Β.Α., της Παναγίας των Εισοδίων νομίζω Ν.Α. Η εξήγηση είναι ότι οι μαστόροι κοίταζαν πούθε βγαίνει ο ήλιος, που όπως ξέρομε το καλοκαίρι βρίσκεται βορειότερα και το χειμώνα νοτιότερα. Απ΄ την πραγματική Ανατολή βγαίνει μόνο στις δύο ισημερίες. Αφού σας εκφράσω (…) Σας χαιρετώ (υπογραφή) Ιωάννης Σ. Παπαδάτος.» |
__________________
Σχετικό:
Για το ηλιακό ρολόι του Αγίου Σπυρίδωνα
Κύριε Κολυβά καλημέρα σας. Σχετικά με το ηλιακό ρολόι στο τοίχο του Αγ Σπυρίδωνα στην κεντρική πλατεία της Λευκάδας, επειδή συνεργάζομαι με το κ Σπ Τσαρλαμπά [φίλο και κουμπάρο «από τα παλιά»], αντλώντας στοιχεία από το αρχείο της οικογένειας για μερικές εργασίες που συνθέτω πχ 1] Μάρκος – Πέτρος Τσαρλαμπάς [1803-1892] ή 2] εκλογές και βουλευτές στη Λευκάδα 1864-1936 δηλ για κάποιες περιόδους της πολιτικής ιστορίας της Λευκάδας, μπορώ να σας πληροφορήσω ότι υπάρχει ολοκληρωμένη μελέτη για την αποκατάσταση της εκκλησίας ύστερα από ακριβή αποτύπωση. Υπάρχει έτσι και λεπτομερής αποτύπωση και του ηλιακού ρολογιού. Σε αυτή την μελέτη, που έγινε με πρωτοβουλία της οικογένειας Τσαρλαμπά πριν χρόνια και πριν καταστραφεί η επιφάνεια του ηλιακού ρολογιού και οι χαράξεις που εμφάνιζαν τις ώρες και τα λεπτά κλπ, μπορούν οι αρμόδιοι ν ανατρέξουν για την λεπτομερή επαναχάραξη όλων των στοιχείων του ηλιακού ρολογιού. Όμως πιστεύω, ότι πριν πρέπει να αποκατασταθούν οι τοιχοποιίες και και μετά το ηλιακό ρολόι που είναι ένα σπουδαίο πολιτιστικό κομμάτι στο ανεκτίμητο πολιτιστικό μνημείο που είναι για τη Λευκάδα η εκκλησία του Αγ Σπυρίδωνα. Αλλά για να γίνουν αυτά, πρέπει πρώτα να εκλείψουν τα δικαστήρια και οι παρεμβάσεις τύπου πρώην δημάρχου, που ο ένας [ιδιοκτήτης] πληρώνει από τη τσέπη του και οι υπόλοιποι, [Ιερά Μητρόπολη, κλπ γραμματείς και φαρισαίοι ] από …τα παγκάρια ή με …χορηγίες. Εσείς κ Κολυβά πολύ καλά κάνετε και συγχαρητήρια γιατί δεν αφήνετε το πρόβλημα στη λησμονιά, οι υπόλοιποι τι κάνουμε… Γιατί δεν είναι στραβά τα πέλαγα, αλλά στραβά αρμενίζουμε … Μάκης Μελάς 24 Ιουλίου 2014
Τι περιμένατε, ότι με τις προ’υ’ποθέσεις των συλλογισμών χρόνια των κυκλοφορούντων και διακονούντων την πόλη της Λευκάδας- υθα είχε καλύτερη τύχη το Ηλιακό αυτό ρολό’ι”- μεριντιάνα-.?????
Μάλιστα υπάρχει και επιστολή μου παλαιότερα στον Δήμο Λευκάδας,΄από την δεκαετία του 1990 στα μέσα περίπου και ως συνήθως , αυτιά δεν ιδρώνουν. Επανήλθα με άλλες κρούσεις σποραδικά αλλά οι αρμόδιοι του πολιτιστικού- που ξεχειλίζουν ιστορική μνημειακή κουλτούρα!!!!!- δεν είχαν βρεί χρόνο να ασχοληθούν.
Από τρην δεκαετία του 1970 , από το 1975 θυμάμαι εναργώς την ταχεία φθορά που είχε αρχίσει, είχε μείνει από τότε το μισό ως χάραξη του ρολογιού και από τότε…. η κουλτούρα της ανάπτυξης…., δεν έπεσε στην αντίληψη!!!! των νταραβεριστών των του πολιτισμού δημοτικών αρχόντων, των ντόπιων γηγενών ( μπρανέλων) αλλά και κάθε πολίτη, όπως ακόμα και των ιδιοκτητών του ναού, αλλά και της ίδιας της έκκλησιαστικής δομής, ( είναι πάνω σε ναό),.
Αλλέως, πρέπει να χαθούν τα στοιχεία της θεσμικής ιστορικής μνήμης της πόλης, αλλά και όλης της νήσου, γιατί αυτό βόλευε και βολεύει , όσους έχουν συμφέρον απ την κάθε ασυνέχεια.
ΟΣΑ ΛΕΕΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΜΕΛΑΣ ΑΣ ΨΑΞΗ ΚΑΛΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΑΟ ΤΟΝ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΔΙΟΤΙ ΟΤΑΝ ΤΡΕΧΑΜΕ ΚΑΠΟΙΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΤΟΝ ΚΑΝΕΙ Η ΚΥΡΙΑ ΣΤΑΗ ΤΣΑΡΛΑΜΠΑ ΕΚΘΕΣΗ ΕΝΩ ΕΙΧΕ ΚΡΙΘΕΙ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΡΕΧΑΜΕ ΣΤΟΝ ΤΟΤΕ ΔΟΙΗΚΗΤΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΔΕΝ ΕΙΔΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΙΑΣΕΙ Ο ΠΟΝΟΣ ΚΑΙ ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΝΑΙ ΔΙΟΤΙ ΤΟΝ ΕΧΕΙ ΟΙΚΟΙΟΠΟΙΗΘΗ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΑΝΕΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΔΙΟΤΙ Η ΚΤΗΤΟΡΕΣ ΕΙΝΑΙ 8 ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΞΕΡΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΟΝΟΜΑ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΤΣΑΡΛΑΜΠΑ ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΨΩΜΑ ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΔΥΟ ΗΤΑΝΕ ΜΕΧΡΙ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΕΧΕΙ ΠΕΡΙΕΛΘΕΙ ΜΕΤΑ ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΚΑΙ ΑΣ ΜΗΝ ΑΡΕΣΕΙ ΣΕ ΜΕΡΙΚΟΥΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ
Κύριε Ψωμά, δεν έχω ενδιαφέρον να ψάξω να μάθω κάτι επί πλέον για το ναό απ όσα γνωρίζω. Έκθεση φωτογραφίας στο ναό έκανε η κυρία Ελ Φιώρου, κι όχι η κυρία Στάη. Αφού οι κτήτορες είναι 8 και το μεγάλο όνομα οι Ψωμάδες που λειτουργούσαν την εκκλησία μαζί με το Τσαρλαμπά μέχρι το πόλεμο, και ο Τσαρλαμπάς στη διάρκεια του πόλεμου ή μετά, τους την «άρπαξε» την εκκλησία και τώρα «μετά τα δικαστήρια» περιήλθε στην Αρχιεπισκοπή Λευκάδας έστω και αν δεν μας αρέσει σε μερικούς, κανένα πρόβλημα. Θα ήσουν περισσότερο χρήσιμος στον Άγιο αν εμφανιζόσουν σαν μάρτυρας στο δικαστήριο να πεις αυτά που γνώριζες, [αν είσαι και μεταξύ των απoγόνων των 8 Ψωμά ακόμα καλύτερα], γιατί ο μάρτυρας υπάλληλος της τράπεζας, απέναντι από την εκκλησία στη πλατεία, που την έβλεπε κάθε μέρα από το γραφείο του ανοιχτή και να γίνονται λειτουργίες, εμένα με έπεισε, αλλά μάλλον δεν έπεισε αυτούς που έπρεπε… Κατά τ άλλα, εγώ για το ηλιακό ρολόι έγραψα το σχόλιο. Καλό υπόλοιπο καλοκαιριού…Μάκης Μελάς 29 Ιουλίου 2014