Αι δεκατρείς μνημονευόμεναι καταστροφαί της Λευκάδος από του 1612 μέχρι του 1869

Το πιο κάτω άρθρο του Λευκαδίτη λογίου Ιωάννη Ν. Σταματέλου (1822 – 1881) με τίτλο «Αι δεκατρείς μνημονευόμεναι καταστροφαί της Λευκάδος από του 1612 μέχρι του 1869», όπου περιγράφονται οι μεγάλοι σεισμοί που έπληξαν το νησί από τις αρχές του 17ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην «Εφημερίδα των Φιλομαθών», αρ. 726, έτος ΙΗ”, σελ. 1985 (Αθήνα 24 Ιανουαρίου 1870). Το παραθέτουμε ως έχει διατηρώντας την ορθογραφία του πρωτοτύπου.

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο βιβλίο «Οι σεισμοί της Ελλάδας» (Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2003) των Β. Παπαζάχου – Κ. Παπαζάχου οι δεκατρείς σεισμοί που περιγράφει ο Σταματέλος στο άρθρο του είχαν τα εξής μεγέθη της κλίμακας Ρίχτερ:

Όλοι οι σεισμοί που περιγράφονται είχαν το επίκεντρό τους στην ευρύτερη περιοχή του νησιού της Λευκάδας, εκτός από τον σεισμό του έτους 1767 -ογδόη καταστροφή- που είχε το επίκεντρό του στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς (Πηγή: Αντώνιος Γ. Περδικάρης, καθηγητής Δ.Ε., κάτοικος Θεσσαλονίκης).

«Αι δεκατρείς μνημονευόμεναι καταστροφαί της Λευκάδος, από του 1612 μέχρι του 1869.

Εν διαστήματι 260 ετών, δηλαδή από του 1612 μέχρι του 1869, η πόλις της Λευκάδος και τα πλείστα αυτής χωρία τρισκαιδεκάκις υπό των σεισμών καταστραφέντα, τρισκαιδεκάκις πάλιν ανωκοδομήθησαν ολόκληρα. Το γεγονός τούτο μαρτυρούσι σαφέστατα αρχαίαι σημειώσεις, αι πλείσται των οποίων διατηρούνται εις την οικογένειαν Ζαμπέλη, και άλλαι εις το δημόσιον της νήσου Αρχαιοφυλακείον. Ταύτας δημοσιεύομεν σήμερον αυτολεξεί προς φωτισμόν και οδηγίαν των συμπολιτών μας και της Κυβερνήσεως, ου μόνον δια την τώρα προκειμένην ανοικοδόμησιν πόλεως και χωρίων ολοκλήρων, αλλά και δια πάσαν του λοιπού τεκτονικήν εργασίαν. Εξ αυτών οι αναγνώσται μας θέλουσι πληροφορηθή ότι το έδαφος της Λευκάδος ή δεν πρέπει να οικήται υπό ανθρώπων, ή πρέπει αι οικοδομαί να κατασκευάζωνται μονόροφοι και ξύλιναι, στηριζόμεναι επί αμμολιθίνης βάσεως, ουχί υψηλωτέρας των τριών ποδών. Καλόν δε και στερεόν σχέδιον οικοδομικής έχομεν προ οφθαλμών τας οικίας, ας η Αγγλική προστασία ωκοδόμησεν εις την Κ α ι ν ό ρ γ ι α   χ ώ ρ α, κατά την κατστροφήν του σεισμού των 1825.

Πρώτη καταστροφή το 1612.

1612, μηνί Μαΐω 16, ημέρα ε”. άρχισαν και εγίνοντο οι σεισμοί εις την Αγίαν Μαύραν, και έγιναν την πρώτην ημέραν, ώρα γ”. της ημέρας, ήγουν της Πέμπτης, δύο σεισμοί, ώστε οπού άνθρωπος δεν τους ενθυμείται, και πάλιν άρχισαν και εμεταγίνοντο καθ” εκάστην ημέραν και νύκτα έως πενήντα, εξήντα ημέρας, και δεν έπαυσαν μήτε νύκτα, μήτε ημέραν, και εκόπει πολύς τόπος εις την Λευκάδα, και πολλά χωρία εξεθεμελιώθησαν από τον πάτον, και εγύρισαν τα θεμέλια άνω κάτω, ώστε οπού έμελε να καταποντίση όλη η Λευκάδα, και εγίνη ευφορία κτλ. (Σημ. Ιερ. Νικολ. Ζαμπελίου).

Δευτέρα καταστροφή, το 1613.

1613, μηνί Οκτωβρίω 2, ημέρα ς”. ώρα γ”. της ημέρας, άρχισαν πάλιν οι σεισμοί εις την Αγίαν Μαύραν και εις όλην την Λευκάδα, και εγίνη τη αυτή ημέρα ένας μέγας σεισμός, ώστε οπού δεν τον ενθυμάται άνθρωπος εις τον αιώνα, καγώ ο αμαρτωλός Νικόλαος Ιερεύς, μόνος δια ταις πολλαίς μου αμαρτίαις, έτυχα εις την θείαν μυσταγωγίαν, πριν του τελειώσαι το Ευαγγέλιον, και μετά το τελειώσαι το άγιον Ευαγγέλιον άρχησεν μέγας και φοβερός σεισμός, καγώ μόνον εξέστην και έμεινα άφωνος, και πάλιν έπεσαν πολλά σπίτια εις όλην την Λευκάδα, και τόποι πολλοί έπεσαν, και εκρημνίσθησαν και η καμάρες εις την Αγίαν Μαύρα, και τα σπίτια της Αγίας Μαύρας όσα ήτον με ξυλοδεσά έπεσαν τα κεραμίδια και εσυντρίφθησαν, και όσα ήτον πέτρινα ερράγησαν από άνω έως κάτω, και έπεσαν και τα κεραμίδια και εσυντρίφθησαν, όμως έπεσαν και εις το Κάστρο δύο μιναρέδες, και ερράγησαν και τα παλάτια από άνω έως κάτω, και έπεσαν πολλά παλάτια, και ούτως άρχισαν πάλιν να γίνωνται σεισμοί νύκτα και ημέραν οπού δεν έπαυσαν ποτέ. (Σημ. του αυτού Ιερέως).

Τρίτη καταστροφή, το 1625.

1625, μηνί Ιουνίω 18, ώρα α”. της ημέρας, ημέρα Σαββάτου εγίνη ένας μέγας σεισμός, και έπεσαν η καμάραις όλαις, και εις την Αμαξικήν τα σπίτια όλα και μαγαζία και κτιστά και ταύλινα, και εγύρισαν τα θεμέλιά τους άνω κάτω, και έπεσαν και μερικά σπίτια εις την χώραν και εις το Κάστρο και εις την άλλην μεριά, και έπεσε και η Αρχιεπισκοπή όλη, και η Εκκλησία και τα κελιά, και η Παναγία εις τους Κήπους, και εις τους Τσουκαλάδες η Αγία Αναστασά, και άλλα μερικά σπίτια εις τα περίχωρα της Λευκάδος, και εις όλα τα ξερόμερα εγίνη πολλή ζημία, και άρχισαν και εγίνοντο και άλλοι σεισμοί, αμμή ο πρώτος ήτον μέγας, οπού άνθρωπος δεν τον ενθυμάται εις τον αιώνα, και εκόπησαν και η καμάραις όλαις, και έκαμε να έλθη το νερόν εις την χώραν έως τας 20 Σεπτεμβρίου. (Σημ. του αυτού ιερέως).

Τετάρτη καταστροφή, το 1630.

1630, μηνί Ιουνίω 22, δύο ώραις της ημέρας έγινε σεισμός μέγας και έπεσαν η καμάρες, και πολλά σπίτια εις την χώραν και εις το Κάστρο της Αγίας Μαύρας και εχάλασαν και εις την Κατούνα του Καριώτη όλα τα σπίτια και εξερριζώθησαν και τα δένδρα, και εις όλην την Λευκάδα ομοίως έπεσαν τα σπίτια εις μερικά χωρία δεν έμεινε σπίτι, τα θεμέλια εγύρισαν άνω κάτω, και εκόπη και πολύς τόπος, και εσκοτόθησαν και πολλοί άνθρωποι εις την Λευκάδα κλπ. (Σημ. του αυτού Ιερέως).

Πέμπτη καταστροφή, το 1704.

1704, Νοεμβρίου 11, το βράδυ του Σαββάτου, οπού κατ” αυτήν την ημέραν ήτο εορτή του μεγαλομάρτυρος Μηνά, ξημερόνοντας Κυριακή, ώρα μία και μισή της νυκτός, εγίνη ένας φοβερός σεισμός οπού έπεσαν εις την Αμαξικήν όσα σπίτια ήτον τοίχινα και μερικά ταύλινα, και η Εκκλησίαις, μόνον ο Άγιος Αθανάσιος έμεινεν, επειδή και ήτον ξύλινος, ομοίως και εις το Κάστρον έπεσαν και εκεί μερικά σπίτια, και τα άλλα όλα εδραπανίσθησαν, και εσκοτόθηκαν και μερικοί άνθρωποι, εις την Αμαξικήν 13, εις το Κάστρο 3, και άλλοι ελαβόθησαν, ομοίως έπεσαν και εις το Φρίνι πολλά σπίτια, και εις όλην την νήσον της Λευκάδος έγινε φοβερός ο σεισμός, και έπεσαν και μερικά μοναστήρια, και πολλά σπίτια εις τα χωρία και η Αγία Αναστασία εις τους Τσουκαλάδες, και εσκοτόθη η Αθανούλα η γυνή του Μύχου του Σωφρονά, και έπεσαν τα κελιά και το παλάτιον της Επισκοπής, και η Παναγία εις την Γύραν, μάλιστα εις το Δράγανο εβύθησεν ένα σπίτι, και μόνον ολίγο φαίνεται, και εγίνη πολλή και μεγαλωτάτη ζημία εις όλην την νήσον και Αγίαν Μαύραν, και έπειτα από αυτόν τον σεισμόν έγιναν και άλλοι πολλοί ημέραις πολλαίς, μα ωσάν αυτόν οπού εγίνη πρώτον κανένας άλλος δεν εγίνη, διότι τέτοιος ήτον οπού κανείς εις τον αιώνα δεν τον ενθυμάται, και εχάλασαν παντελώς η καμάραις όλαις και οι χαζουνάδες κτλ. (Σημ. εκ του βιβλίου του Αγίου Νικολάου, τηρουμένου εις το Αρχαιοφ.).

Έκτη καταστροφή, το 1722.

1722, Μαΐου 25, αφ” εσπέρας επιφωσκούσης πέμπτης έγειναν δύο σεισμοί αλλεπάλληλοι, και έπεσαν εις τα χωρία της Λευκάδος πολλά σπίτια, ξεχωριστά εις το Αθάνι, Διαμιλιάνι, Αϊπέτρον, εγίνη πολλή φθορά κ.τ.λ. (Σημ. του Ιερ. Γεωργ. Ζαμπελίου.)

Εβδόμη καταστροφή, το 1723.

1723· Φεβρουαρίου 9. Αφ” εσπέρας επιφωσκούντος Σαββάτου έγινε σεισμός μέγας και φοβερός, και εκράτησεν εις πολλήν ώραν και εταράχθησαν όλα τα σπίτια κ.τ.λ. (Σημ. του αυτού Ιερέως).

– Φεβρουαρίου 11, ώρα εννάτη της νυκτός αυγαζούσης β”. έγινε μεγαλώτατος σεισμός, και εχάλασαν πολλά σπίτια, και έπεσεν το γυναικίτι της Ευαγγελίστριας, και ερραγίσθη εις πολλά μέρη η καλλονή της Εκκλησίας του Αγίου Μηνά, το καύχημα ταύτη της νήσου, και ερραγίσθη ακόμη το καμπαναρίον του Σωτήρως, και ο τοίχος της Αγίας Παρασκευής, και άλλα σπίτια, τα μεν έπεσαν, τα δε ερραγήσθησαν, και εγίνη ζημία όχι ολίγη εις την Αμαξικήν, και ύστερα από αυτόν έγιναν και άλλοι σεισμοί, νύκτα και ημέραν μικροί. κτλ. (Σημ. του αυτού Ιερέως).

Ογδόη καταστροφή, το 1767.

1767, Ιουλίου 11, έγινεν ένας σεισμός φοβερός και παγκόσμιος, ο οποίος έκαμε μεγάλον αφανισμόν. (Σημ. εκ του βιβ. του Αγ. Νικολάου).

Εννάτη καταστροφή, το 1769.

1769. Εν μηνί Oκτωβρίω α”. έγινε σεισμός μέγας και φοβερός εις όλην την Νήσον και εις την χώραν, της οποίας έγινε ζημία μεγάλη εις τα σπίτια και εκκλησίαις, και μετά τον αυτόν ηκολούθησαν να γίνωνται και έτεροι μικρότεροι καθημερινά, έως τας υστέρας του ακολούθου Νοεμβρίου, το αυτό έτος. (Σημ. Ιερ. Ζαχαρία Ζαμπελίου).

Δεκάτη καταστροφή, το 1783.

1783, Μαρτίου 9, ημέρα πέμπτη των αγίων τεσσαράκοντα μαρτύρων εις τας δύο ώρας της νυκτός έγινε σεισμός μέγας και φοβερός εις όλην την Νήσον, δίχως παραμικράν ζημίαν. (Σημ. του αυτού Ιερέως).

-Μαρτίου 11, έγινε σεισμός έτερος ένας μεγάλος. (Σημ. του αυτού).

-Μαρτίου 12, ημέρα Κυριακή πριν της ιεράς λειτουργίας έγινεν παλιν σεισμός μεγαλήτερος και φοβερώτερος από του Σαββάτου εις όλην την νήσον, εις την οποίαν εκρημνίσθησαν όλα τα σπίτια εκ θεμελίων του χωρίου Αθήνι. Ομοίως εκρημνίσθησαν αρκετόν μέρος σπιτίων εις τα χωριά Αϊπέτρο, Δράγανο, Κομιλιό, Καλαμίτσι, Διαμιλιάνι, Εξάνθια, Αϊλιό, Εγκλουβή, Σίβρο, και Βουρνικά, με θάνατον ψυχών 25. Εις τα άνωθεν χωρία και εξαιρέτως εις το Αθήνι, Δράγανο και Καλαμίτζι, ομοίως και εδώ εις την χώραν εσυντρίφθησαν σχεδόν όλα, και η περισσότεραις Εκκλησίαις, και μετά τον αυτόν σεισμόν έγιναν και άλλοι πολλότατοι, μικρότεροι, οίτινες ακολούθησαν να γίνωνται έως τας 20 του ακολούθου Μαΐου, και στοχαζόμενος να έπαυσαν, υπήγαμεν την εικόνα της Κυρίας Θεοτόκου πεφανερωμένης, την οποίαν εκατεβάσαμεν εις τας 12 του άνω Μαρτίου, και εξαίφνης εις τας 27 του αυτού Μαΐου, ημέρα Σαββάτου εις τας 23 ώρας , μετά τον εσπερινόν, έγινεν άλλος σεισμός μεγαλήτερος και σφοδρότερος σχεδόν εις όλην την νήσον, και εδώ εις την Αμαξικήν, δίχως ζημίαν αλλά μεγάλον συντριμμόν των συντριφθέντων σπιτίων, και εξακολούθησαν να γίνωνται με φόβον μας άμετρον έως τας 4 Αυγούστου 1783. (Σημ. του αυτού Ιερέως).

Ο σεισμός της 11/23 Μαρτίου λήξαντος, τω όντι επέφερεν εις την νήσον μεγάλας καταστροφάς, και τον θάνατον 60 ανθρώπων. Παρετήρησα ότι τόσον εις την πόλιν, όσον και εις το φρούριον δεν υπάρχει οικοδομή, ήτις κατά το μάλλον και ήττον να μην εβλάφθη, και ιδίως αι εκκλησίαι, αίτινες είναι όλως λίθιναι. Παρομοίας καταστροφάς επέφερεν και εις όλην την λοιπήν νήσον, αλλά τα χωρία Αθήνι, Δράγανο, Άγιος Πέτρος και Σίβρον υπέφερον πλέον του λοιπού. Εις νερόμυλος του Κυρίου Τσαρλαμπά κατέστη σωρός λίθων, εις έτερος ανεμόμυλος εις Άγιον Πέτρον ετάφη με πέντε ανθρώπους εις τας αβύσσους, επιπεσόντος επ” αυτού τμήματος βουνού. Άλλο τμήμα βουνού εις χωρίον Αθήνι κατεκρημνίσθη, αι δε οικίαι του χωρίου τούτου είναι διόλου καταχαλασμέναι. Εις Δράγανον μία οικία κατεδαφίσθη εκ θεμελίων εις τρόπον μοναδικόν κτλ. (Επιστολή 20 Απριλίου 1783, του Μηχανικού Πέτρου Γιρόντση, προς τον εις Κέρκυραν αδελφόν του Φραγκίσκον – Μετάφρασις εκ του Ιταλικού).

Ενδεκάτη καταστροφή, το 1815.

Η νήσος Λευκάς υπόκειται εις σεισμούς συνεχείς και σφοδρούς και πολλάκις καταστρεπτικούς ως τω 1815, δεινώς κατασεισθείσα έπαθε πολλά, και πολλαί των οικοδομών αυτής κατεδαφίσθησαν και ουκ ολίγοι των κατοίκων εθανατώθησαν. (Ιδ. Ελληνικά Ραγκαβή, τόμ. γ”. σελ. 708).

Δωδεκάτη καταστροφή, το 1825.

1825. Τη 7 Ιανουαρίου, ημέρα εορτής του αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού περί ώραν 12, παρά 10 λεπτά, συνέβη μέγιστος σεισμός· πριν δε αυτού το κατά το δυτικόν της νήσου, απέναντι του χωρίου Καλαμίτσι κείμενον ακατοίκητον νησίδιον, το καλούμενον Σέσουλα, εκαλύφθη κατά καιρούς υπό της θαλάσσης, και την στιγμήν ταύτην εξήλθεν καπνός μαύρος εξ αυτού και συγχρόνως ηκούσθη εις Λευκάδα μεγάλη βοή και μετ” αυτήν συνέβη δεινός κλονισμός, καθ” ον επέκεινα των 60 ανθρώπων εθανατώθησαν και έως 80 επληγώθησαν εντός της χώρας, εκτός των όσων έπαθον εις τα χωρία κτλ. (Ιδέ αυτόθι σελ. 708).

Δεκάτη τρίτη καταστροφή, 1869.

Περί της καταστροφής ταύτης εγράψαμεν και προηγουμένως. Και νυν δε λέγομεν εν συνόψει τα εξής.

1869, Δεκεμβρίου 16, περί την χαραυγήν εγένετο μέγας σεισμός καταστήσας την πόλιν μας σωρόν ερειπίων· μόλις εν αυτή διεσώθησαν αβλαβείς 20 – 25 οικίαι. Εκ δε των 16 εκκλησιών μόνη η του Αγίου Νικολάου ηδυνήθη ν” ανθέξη. Την αυτήν καταστροφήν επέφερε και εις χωρίον Τσουκαλάδες, εις δε τα άλλα χωρία η ζημία εγένετο μετριωτέρα. Παρετηρήθη ότι αι μεν λίθιναι οικοδομαί εκ θεμελίων κατεστράφησαν, αι δε ξύλιναι προσεβλήθησαν εν μέρει.»

Εν Λευκάδι τη 5 Ιανουαρίου 1870

ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΣΤΑΜΑΤΕΛΟΣ
Σχολάρχης.