Παρουσιάστηκε το βιβλίο του Δημητρίου Πέτρου Φατούρου με τίτλο « Το θαύμα του “Ορφέα” »

Πως η μισαλλοδοξία του μετεμφυλιακού κλίματος απέτρεψε τις Γιορτές Λόγου και Τέχνης το 1952

Το βιβλίο του Δημητρίου Π. Φατούρου (1907-1995) με τίτλο «Το θαύμα του “Ορφέα”. 1952-Οι απαρχές των Γιορτών Λόγου και Τέχνης. Ιστόρηση και κατάθεση μαρτυριών», παρουσιάστηκε το απόγευμα της Τρίτης 8 Αυγούστου στον κατάμεστο Κήπο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λευκάδας, με πρωτοβουλία του «Ορφέα» Λευκάδας, που γιορτάζει φέτος τα 80 χρόνια από την ίδρυσή του, και της οικογένειας του συγγραφέα.

Ένα βιβλίο που έχει την ιδιαιτερότητα ότι δεν γράφτηκε ποτέ στη μορφή αυτή από τον συγγραφέα, αλλά είναι απόσπασμα ενός μεγαλύτερου βιβλίου του με τίτλο «Η ζωή μου», που εμπλουτίστηκε με έρευνα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και το οποίο έρχεται να ανατρέψει, εν μέρει, τα όσα μέχρι σήμερα ήταν γνωστά για τις απαρχές των Γιορτών Λόγου και Τέχνης.

Σύμφωνα με το βιβλίο όλα ξεκίνησαν το 1952 από τον «Ορφέα», του οποίου πρόεδρος την εποχή εκείνη ήταν ο συγγραφέας του βιβλίου Δημήτριος Π. Φατούρος. Μια προσπάθεια όμως που ανακόπηκε άδοξα από το μετεμφυλιακό κλίμα της εποχής εκείνης -εδώ κοτζάμ Νόμπελ Λογοτεχνίας κόψανε από τον Σικελιανό λίγα χρόνια νωρίτερα (Άλκης Θρύλος [Ελένη Ουράνη]: «Όσο κι΄ αν είναι θλιβερό να ζημιώθηκε η Ελλάδα από τη μη απονομή του επάθλου Νόμπελ σ΄ έναν ποιητή της είναι απόλυτα δικαιολογημένο το κράτος που αντέδρασε σ΄ αυτήν την απονομή.» [«Ελλην. Αίμα» 9.7.47).»]- αφού με απόφαση του Νομάρχη Λευκάδος ακυρώθηκαν τελικά οι Γιορτές, ύστερα από πιέσεις που ασκήθηκαν, όταν είχε κανονιστεί να ανεβάσει ο Καραντινός, σκηνοθέτης τότε του Εθνικού Θεάτρου, το έργο «Ο Φωτεινός» του Νίκου Κατηφόρη, στρατευμένου με το μαρξισμό και πολιτευτή της Αριστεράς το 1950 με τη Δημοκρατική Παράταξη (ΔΠ), που είχε μεταξύ άλλων και την υποστήριξη του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ. Ήρθε κατόπιν ο καταστροφικός σεισμός του 1953 και έτσι οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης διοργανώθηκαν για πρώτη φορά το 1955.

Τους καλεσμένους καλωσόρισε η Μαρία Ρούσσου, Προϊσταμένη της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λευκάδας και επί σειρά ετών πρόεδρος του «Ορφέα», η οποία αφού αναφέρθηκε σύντομα στην ιστορία του ομίλου καθώς και στην εμπειρία της ως πρόεδρος του «Ορφέα», πρόσθεσε:

«Οι εμπειρίες κάθε προέδρου, αυτά που ζει στη θητεία του στον «Ορφέα», θα μπορούσε να αποτελούσαν υλικό για ένα τόμο. Όμως, εκτός από το ιδρυτικό μέλος και πατέρα του σημερινού προέδρου Γεράσιμου Περδικάρη, που έγραψε την ιστορία του «Ορφέα» μέχρι το 1988, το τόλμησε μόνο ο τιμώμενος Δημήτριος Φατούρος, πρόεδρος του «Ορφέα» το 1952 στο έκτο διοικητικό του συμβούλιο. Οι σημειώσεις του Δημήτρη Φατούρου είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσουν σημαντικό στοιχείο στο συνολικό αρχείο του «Ορφέα» που οραματιζόμαστε, φιλοδοξούμε και σχεδιάζουμε να συγκεντρώσουμε -ελπίζω πριν τα 90 χρόνια του «Ορφέα»- με τον προκάτοχό μου άξιο πρόεδρο Κώστα Κατωπόδη, σε συνεργασία με τους συντελεστές-υπευθύνους των τμημάτων, ώστε να αξιοποιηθεί το τεράστιο αρχειακό υλικό, μέρος του οποίου χρησιμοποίησα το 2012, ως τεσσαρακοστός πρόεδρος του «Ορφέα», στην έρευνα με αφορμή την επέτειο των 75 χρόνων στο ανατυπωμένο εφημεριδάκι από τις «Λευκαδίτικες Σελίδες», όπου περιλαμβάνονται τα ονόματα όλων των διοικητικών συμβουλίων από το 1937 και συνοπτικά σταχυολογημένη η δραστηριότητα του «Ορφέα» μέχρι το 2012. Αξίζουν συγχαρητήρια στην οικογένεια Φατούρου για την πρωτοβουλία, στο διοικητικό συμβούλιο του «Ορφέα», στον κ. Κώστα Κατωπόδη και τον κ. Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη και σε όλους τους άξιους συντελεστές για την υλοποίηση του βιβλίου και της εκδήλωσης». Κλείνοντας την ομιλία της επισήμανε ότι το χειρόγραφο του Δημητρίου Φατούρου με τίτλο «Η ζωή μου», εμπλουτισμένο απόσπασμα του οποίου περιλαμβάνει το παρουσιαζόμενο βιβλίο, υπάρχει στη Δημόσια Βιβλιοθήκη όπου μπορεί καθένας να ανατρέξει.

Στη συνέχεια πήρε το λόγο για να χαιρετίσει την εκδήλωση ο σημερινός πρόεδρος του «Ορφέα» κ. Δημήτρης Περδικάρης, ο οποίος μεταξύ άλλων είπε:

«Η χωρίς απαιτήσεις και ανταλλάγματα ήταν και η προσφορά του Δημήτρη Φατούρου στην οικογένεια του «Ορφέα» και στα πολιτιστικά γεγονότα του τόπου μας. Διότι η ιστορία γράφεται με μελάνι, δε σβήνεται και δεν μπορεί αλλοιωθεί και όσοι αγωνίστηκαν για τον πολιτισμό του μικρού τόπου οφείλουμε να τους αναγνωρίσουμε και να τους ευγνωμονούμε αιώνια. Με αυτά τα λίγα λόγια χαιρετίζω την έκδοση του βιβλίου του Δημήτρη Φατούρου, μια πολύ σημαντική καταγραφή της ιστορίας του «Ορφέα» και των προσπαθειών του τότε διοικητικού συμβουλίου για το ξεκίνημα των Γιορτών Λόγου και Τέχνης που φέτος συμπληρώνονται τα 62 χρόνια. Γιατί κανένας δεν μπορεί να καπηλεύεται την ιστορία των Γιορτών, οι οποίες ξεκίνησαν σαν ιδέα από τον «Ορφέα» το 1952 και θεωρούμε ότι του αρμόζει η ανάλογη τιμή και αναφορά όταν μιλάμε γι΄ αυτές. Ευχαριστούμε την οικογένεια Φατούρου για την πολύτιμη προσφορά της. Πιστεύω πως οι Λευκαδίτες θα το υποδεχτούν με αγάπη».

Στη συνέχεια ο συντονιστής της εκδήλωσης και πρώην πρόεδρος του «Ορφέα» κ. Κώστας Κατωπόδης, προτού δώσει το λόγο στον εγγονό του συγγραφέα, είπε:

«Νιώθω ιδιαίτερα ευτυχής που βρίσκομαι απόψε εδώ μαζί σας για να μοιραστούμε αυτό το επίτευγμα. Να βγει ένα βιβλίο το οποίο θα φωτίσει μια ιστορική στιγμή στην ιστορία του τόπου μας και του «Ορφέα», που είχαμε την τύχη να το υλοποιήσουμε μαζί με τον Δημήτρη Φατούρο. Νιώθω πραγματικά υπερήφανος που το φέραμε σε πέρας και σας το παρουσιάζουμε σήμερα. Θέλω ακόμη να ευχαριστήσω, πέρα από τους ανθρώπους που μας βοήθησαν όλους αυτούς τους μήνες για να μπορέσουμε να μαζέψουμε το υλικό και να το παρουσιάσουμε σε βιβλίο, το Ιστορικό Αρχείο και την κα Χριστίνα Παπακώστα, η οποία μας άνοιξε τις αγκαλιές της και μας έδωσε όλο το υλικό το οποίο υπήρχε στο Αρχείο. Θεωρώ πραγματικά ότι αν δεν είχαμε τη βοήθειά της θα ήταν πολύ δύσκολο το έργο μας. Θέλω να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως όλους τους ανθρώπους που ήρθαμε σε επαφή και μας βοήθησαν αμέσως χωρίς καμία δυσκολία. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τον Τριαντάφυλλο Σκλαβεντίτη, τον Δημήτρη Τσερέ, τον Δημήτρη Φατούρο βεβαίως, την Πετρούλα Φατούρου, την Παρασκευή Κοψιδά, τον Σωκράτη Πουλή (σ.σ.: είχε την φιλολογική και τυπογραφική επιμέλεια του βιβλίου) και τον Πέτρο Μπαλλίδη (σ.σ.: είχε την εκτυπωτική επιμέλεια του βιβλίου)».

Ο εγγονός και συνώνυμος του συγγραφέα Δημήτρης Φατούρος, αφού χαρακτήρισε ως την πιο ευτυχισμένη στιγμή της χρονιάς τη μέρα που έρχεται στη Λευκάδα και ως την πιο δυσάρεστη μέρα εκείνη που φεύγει από τη Λευκάδα, πρόσθεσε:

«Για μένα σήμερα αυτή η ευτυχία έχει έναν παραπάνω τόνο. Για πολλούς και διαφόρους λόγους. Πριν εξηγήσω τι σημαίνει αυτό το βιβλίο, οι λόγοι για τους οποίους έγινε, θα ήθελα να ευχαριστήσω πάρα πολύ την κα Μαρία Ρούσσου, η οποία από την πρώτη στιγμή αγκάλιασε αυτή την προσπάθεια, χωρίς καμία αντίρρηση. Αν μπορώ να την χαρακτηρίσω θα έλεγα ότι είναι η ήρεμη δύναμη της πνευματικής ζωής της Λευκάδας…».

Για το βιβλίο και πως αυτό δημιουργήθηκε, μέσα σε σύντομο μάλιστα χρονικό διάστημα, είπε:

«Είναι ένα βιβλίο που έχει σχέση με την ανθρώπινη δημιουργία, το ανθρώπινο κουράγιο, το ανθρώπινο θάρρος, την ανθρώπινη τόλμη και νομίζω ότι αυτά είναι και χαρακτηριστικά της ιδιαίτερης πατρίδας της Λευκάδας. Αυτό το βιβλίο, έτσι όπως έχει γίνει, έχει μια ιδιαιτερότητα. Θα την έλεγα ότι έχει μια λευκαδίτικη ιδιαιτερότητα. Δεν γράφτηκε ποτέ από τον συγγραφέα του. Είναι απόσπασμα από ένα μεγαλύτερο βιβλίο που λέγεται «Η ζωή μου», το οποίο εμπλουτίσαμε με τη βοήθεια των αγαπητών φίλων, με έρευνα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους -ευχαριστούμε πάρα πολύ την κα Παπακώστα- και φτιάξαμε ένα βιβλίο, το οποίο δεν έγραψε ποτέ ο συγγραφέας. Έγραψε ένα απόσπασμα και ούτε μας εξουσιοδότησε ποτέ να το κάναμε βιβλίο. Εγώ δεν θυμάμαι ποτέ τον παππού να μας πει, κάποτε να βγάλετε αυτό το βιβλίο. Επίσης, ο τίτλος είναι δικός μας: «Το «Θαύμα του «Ορφέα»». Βέβαια δεν είναι εντελώς δικός μας, γιατί τον πήραμε από το κείμενο, από αυτά τα οποία γράφει, ο Δημήτριος Πέτρου Φατούρος, ο παππούς μας και θα εξηγήσω μετά γιατί μιλάμε για το «Θαύμα του «Ορφέα».

Γιατί κάναμε αυτό το βιβλίο. Γιατί δημιουργήσαμε αυτή την έκδοση και μάλιστα σε ένα πάρα πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Η πρώτη συνάντηση με τον Κώστα Κατωπόδη και τον Δημήτρη Περδικάρη, τον πρόεδρο του «Ορφέα», έγινε την πρώτη Νοεμβρίου και το βιβλίο το είχαμε έτοιμο -νομίζω-
τέλη Ιουλίου. Κατ΄ αρχήν πήραμε αυτή την πρωτοβουλία για να τιμήσουμε τη μνήμη του παππού μας και πατέρα μας. Δεν το κρύβω ότι αυτή ήταν η πρώτη αιτία. Ξέρετε στην οικογένειά μας οι Γιορτές, το Φεστιβάλ Λόγου και Τέχνης, ήταν κομμάτι της οικογενειακής μας παράδοσης. Εγώ παιδάκι θυμάμαι τον παππού μου να ασχολείται με τις Γιορτές, αν και είχε τελειώσει να ασχολείται πολύ, μετά το 1965. Τον θυμάμαι στην πρώτη σειρά των Γιορτών, κι αυτό μου έκανε φοβερή εντύπωση. Είναι λοιπόν ένα χρέος προς τον παππού μας.

Είναι ένα χρέος όμως και προς τα άλλα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του «Ορφέα» του 1952 και επιτρέψτε μου να τα αναφέρω: Απόστολος Μέξης, Ειρηνοδίκης Λευκάδος, Πανταζής Κοντομίχης, καθηγητής του Γυμνασίου Λευκάδος, Ευστάθιος Μαυρομάτης, έμπορος, Γεράσιμος Περδικάρης, επαγγελματίας, Σπυρίδων Περδικάρης, υπάλληλος της Εθνικής Τράπεζας, Πάνος Ροντογιάννης, καθηγητής του Γυμνασίου Λευκάδος.

Σας έλεγα λοιπόν ότι οι Γιορτές ήταν κομμάτι της οικογενειακής μας παράδοσης. Κάποια στιγμή προσπάθησα να καταλάβω ποια ήταν η συμμετοχή αυτή. Δηλαδή, γιατί ο παππούς μου είχε τόση στενή σχέση με τις Γιορτές. Μέχρι που ξαναδιάβασα με την ωριμότητα του ανθρώπου των 45 ετών το βιβλίο αυτό και ιδιαίτερα το απόσπασμα για τις Γιορτές του 1952 και κατάλαβα ότι έχουμε να κάνουμε με ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον, ίσως συναρπαστικό κείμενο, το οποίο εξηγεί πως επτά άνθρωποι το 1952, δηλαδή τρία χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου και τρία χρόνια πριν την έναρξη του Φεστιβάλ Αθηνών οραματίζονται τη δημιουργία ενός Φεστιβάλ. Και εδώ ερχόμαστε στο «θαύμα». Είναι επτά άτομα της μεσαίας κοινωνικής τάξης θα έλεγα – δικηγόρος, επαγγελματίας, τραπεζικός υπάλληλος. Δεν έχουν χρήματα, μόλις έχουν αναλάβει καθήκοντα στον «Ορφέα» και φιλοδοξούν μέσα σε δύο μήνες να έχουν διοργανώσει τις Γιορτές. Δεν φιλοδοξούν να κάνουν μία μικρή γιορτή. Φιλοδοξούν να κάνουν κάτι μεγάλο. Κάτι μεγαλεπήβολο. Μιλάμε για το 1952. Έχουν ήδη συναντήσει τον Καραντινό, σκηνοθέτη του Εθνικού Θεάτρου, και ξεκινάνε μία διαδικασία οργάνωσης Γιορτών, το ανέβασμα του θεατρικού έργου του Νίκου Κατηφόρη «Ο Φωτεινός» και μάλιστα στο χώρο στον οποίο διαδραματίζεται το ίδιο το έργο. Μιλάμε για την εποχή εκείνη και χωρίς πόρους για ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο.

Στην πορεία αυτή συναντούν όμως δυσκολίες. Θα τα πούνε και οι ομιλητές που θα ακολουθήσουν. Μέσα σε αυτό το δίμηνο, το οποίο είναι ένα δίμηνο με πάρα πολλές εντάσεις, είναι ένα δίμηνο με αντικρουόμενα συναισθήματα. Από τον απόλυτο ενθουσιασμό, όταν ο Καραντινός, σκηνοθέτης του Εθνικού Θεάτρου έχει πει το «ναι», μέχρι τη στιγμή που ο Νομάρχης Λευκάδος τους ανακοινώνει ότι οι Γιορτές δεν θα γίνουν. Αυτά συμβαίνουν σε ένα πάρα πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Είναι ένα δίμηνο τόσο πυκνό σε γεγονότα, σε αλληλογραφία, που και εγώ που έχω διαβάσει και το αρχείο και το βιβλίο τόσες φορές δεν έχω καταφέρει ακόμη να τα βάλω σε μία σειρά. Αυτοί οι επτά άνθρωποι, οι οποίοι δεν ήταν πλούσιοι, δεν υπαναχωρούν ούτε στις πιέσεις. Όταν δηλαδή καταλαβαίνουν ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τις Γιορτές, ότι υπάρχουν ισχυρές αντιρρήσεις και αντιδράσεις, δεν υπαναχωρούν. Επιμένουν μέχρι το τέλος. Επιμένουν γιατί πιστεύουν ότι έχουν το δίκιο μαζί τους. Οι Γιορτές τελικά, όπως ξέρετε, δεν θα γίνουν. Είναι πραγματικά ταγμένοι σε αυτό το οποίο κάνουν. Θα σας φέρω το παράδειγμα του παππού μου που μέσα σε αυτή την κατάσταση, μέσα σε αυτή μάχη -ήταν διπλή η μάχη- η πρώτη να κάνουν τις Γιορτές και η δεύτερη να ματαιώσουν τη ματαίωση. Μέσα σε αυτή τη μάχη ο παππούς μου μαθαίνει από το Νομάρχη ότι ο γιος του, ο μοναχογιός του, -ήταν έφεδρος αξιωματικός- τραυματίζεται από νάρκη, ο πατέρας μου ο Θρασύβουλος. Εγκαταλείπει λοιπόν τις Γιορτές πηγαίνει να δει το γιο του, που δεν ξέρει σε ποια κατάσταση είναι, και μέσα σε δύο μέρες επιστρέφει για να συνεχίσει την προετοιμασία των Γιορτών. Ήταν τόσο ταγμένοι αυτοί οι άνθρωποι…».

Για τον Αντώνη Τζεβελέκη, το όνομα του οποίου έχει συνδεθεί με τις Γιορτές από το 1955 μέχρι σχεδόν το θάνατό του, είπε:

«Ο Τζεβελέκης διαδραματίζει ένα πάρα πολύ σημαντικό ρόλο και σ΄ αυτές τις Γιορτές του 1952. Μάλιστα ο παππούς μου γράφει ότι ο Τζεβελέκης μυείται στις Γιορτές το 1952. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος εκπροσωπεί τον «Ορφέα» στην Αθήνα. Έχει κατά την άποψή μου κάτι το οποίο δεν έχουνε οι «Ορφικοί» της Λευκάδος. Είναι πιο κοσμοπολίτης. Μιλάει ξένες γλώσσες. Ξέρει πως να κινηθεί. Υπάρχει στο Αρχείο μία επιστολή του προς τον «Ορφέα», αφού έχουν ματαιωθεί οι «Γιορτές», που πραγματικά, κατά την άποψή μου, πρέπει να διδάσκεται στις σχολές Επικοινωνίας. Τι είχε κάνει αυτός ο άνθρωπος: Είχε ξετρυπώσει κάθε Λευκαδίτη στον αθηναϊκό τύπο και κάθε Λευκαδίτη που θα μπορούσε να βοηθήσει το στόχο των Γιορτών. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό».

Κλείνοντας την ομιλία του έκανε ειδική μνεία στον Γεράσιμο Περδικάρη, πατέρα του σημερινού προέδρου του «Ορφέα», ο οποίος, όπως είπε τον επηρέασε πάρα πολύ στην πρωτοβουλία για την έκδοση του βιβλίου, παρότι δεν τον είχε γνωρίσει ποτέ, αλλά τον βοήθησε σε όλη τη διαδικασία της δημιουργίας του βιβλίου, ανατρέποντας τις όποιες αμφιβολίες του, μέσα από το επετειακό του βιβλίο για τον «Ορφέα» και ο οποίος γράφει για τις Γιορτές του 1952, ότι θα χρειαστεί πάρα πολύς κόπος και χρόνος και ένα βιβλίο για να περιγραφούν οι Γιορτές τους έτους αυτού. Ο ίδιος λέει επίσης μέσα από το βιβλίο του, πρόσθεσε ο κ. Φατούρος, ότι καλά κάνετε και το βγάζετε, γιατί το 1952 είναι ένα ιστορικό έτος για τον «Ορφέα» και για τη Λευκάδα. Ευχαρίστησε τέλος για την καθοδήγηση των προσπαθειών του και την άριστη συνεργασία τον Δημήτρη Περδικάρη, πρόεδρο του «Ορφέα», και όλα τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, τον Κώστα Κατωπόδη, ο οποίος ήταν πανταχού παρών και έλυνε όλα τα προβλήματα, τον Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη, γιατί το βιβλίο αυτό είναι, όπως είπε, κατά κύριο λόγο δημιούργημά του, τον Σωκράτη Πουλή, που έκανε τη φιλολογική επιμέλεια, τη θεία του την Πετρούλα, τη θεία του Θεοδώρα Κουκουλιώτη, για την εμψύχωση, τις αδερφές του Μαρία και Κλειώ, την Άννα, τον Αλέξανδρο, τον Πέτρο, με τη διαβεβαίωση ότι δεν θα επιχειρήσει σύντομα κάτι παρόμοιο, τους παρουσιαστές του βιβλίου και τους προσκεκλημένους για την παρουσία τους, κάτω από δύσκολες -αφόρητη ζέστη και υγρασία- κλιματολογικές συνθήκες.

Στη συνέχεια πήρε το λόγο η κα Πετρούλα Φατούρου, αρχιτέκτων-μηχανικός, κόρη του συγγραφέα που βοήθησε οικονομικά για την έκδοση του βιβλίου, τα έσοδα του οποίου θα διατεθούν για την ενίσχυση του «Ορφέα» και η οποία μίλησε από την εμπειρία της σαν παιδί του Δημητρίου Φατούρου και πως έζησε αυτή την εποχή των Γιορτών Λόγου και Τέχνης, με τη συμμετοχή της ως βοηθός και ξεναγός των συγκροτημάτων την εποχή εκείνη.

Τέλος, το βιβλίο παρουσίασαν ο Δημήτρης Τσερές, Φιλόλογος-Συγγραφέας, η Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού, Δρ. Φιλολογίας-Συγγραφέας και ο Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, Ιστορικός, Ομότιμος Διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, ενώ η εκδήλωση έκλεισε με σύνολο νυκτών εγχόρδων σε έργα Διονύση Γράψα (Δείτε το πιο κάτω βίντεο της Καίτης Κακαβούλη).