Σαν σήμερα το 31 π.Χ. γίνεται η Ναυμαχία του Ακτίου

Ο χρυσός της Κλεοπάτρας ήταν ο στόχος και όχι το βρακί της…

Η Ναυμαχία του Ακτίου, πίνακας του Lorenzo A. Castro (1672)

Βρισκόμαστε στην περίοδο κατά την οποία πεθαίνει η ρωμαϊκή δημοκρατία και αλληλοτρώγονται οι στρατιωτικοί. Πρώτα πολεμάει ο Ιούλης(!) ο Καίσαρ με τον Πομπήιο. Ο Ιούλιος νικάει στα Φάρσαλα, αλλά στην συνέχεια τον δολοφονούν. Στην δεύτερη φάση οι καισαρικοί (Οκτάβιος, Αντώνιος και Λάπιδος) πολεμάν με τους δημοκρατικούς (Βρούτος, Κάσιος και η παρέα τους). Οι καισαρικοί νικούν στους Φιλίππους, αλλά στην συνέχεια ο Αντώνιος στρέφεται κατά του Οκταβίου που είναι ο διάδοχος του Ιουλίου.

Ο Οκτάβιος θα νικήσει τον Αντώνιο στο Άκτιο, στην γνωστή ναυμαχία με την οποία θα ασχοληθούμε στην συνέχεια. Αλλά, αξίζει τον κόπο να κάνουμε κάποιες γενικές ιστορικές διαπιστώσεις.

Κατά πρώτον, όλοι αυτοί οι Ρωμαίοι στρατηγοί λύνουν της διαφορές τους πάνω στην Ελλάδα. Το τι υφίσταται ο γηγενής πληθυσμός δεν αναφέρεται στην ρωμαϊκή ιστορία.

∆εύτερον, οι λεγεώνες ακολουθούν συχνά όποιον τους πληρώνει περισσότερο. ∆ύο πρόσθετοι ετήσιοι μισθοί σε κάθε λεγεωνάριο, είναι ένα καλό λάδωμα του πατριωτισμού τους. Σήμερα θα λέγαμε ότι τα επιδόματα ήταν πολλαπλάσια από τον μισθό τους. Τα χρήματα προέρχονται από τα κρατικά ταμεία και τις χορηγίες των φίλων των στρατηγών (κάτι σαν τις προμήθειες των εξοπλιστικών προγραμμάτων).

Η λαφυραγωγία πόλεων εκτός ρωμαϊκής επικρατείας δεν αποδίδει πια. Αυτός είναι εξ άλλου και ο λόγος που οι στρατιωτικοί σταματάν τους επεκτατικούς πολέμους και τρώγονται μεταξύ τους. Μόνο μεγάλο πλούσιο ταμείο που έχει απομείνει εκτός Ρώμης είναι της Αιγύπτου, δηλαδή της Κλεοπάτρας. Γι αυτό και της κάνουν όλοι τα γλυκά μάτια.

Τέλος, παρατηρούμε ότι οι καισαρικοί άλλαξαν το όνομα ενός μηνός σε Ιούλιο. Το ίδιο θα γίνει αργότερα όταν ο νικητής Οκτάβιος-Αύγουστος (δηλ. σεβαστός) θα αλλάξει το όνομα του επομένου μηνός. Οι λοιποί μήνες Σεπτ-Οκτ-Νοε-∆εκ είναι απλώς οι 7ος-8ος-9ος και 10ος μήνας μετά τον Μάρτιο που είναι ο πρώτος.

Αλλά ας έρθουμε στην ναυμαχία μας. Πρέπει να τονίσουμε ότι η ιστορία έχει γραφεί από τους νικητές και είναι πολύ άδικη για τον ηττημένο Αντώνιο (που είναι γνωστός και σαν Μάρκος Αντώνιος).

Στο Άκτιο

Ο Αντώνιος με την Κλεοπάτρα έρχονται με τον στόλο τους στο Άκτιο και αποβιβάζουν τον στρατό τους, περιμένοντας τον στρατό του Οκτάβιου (που είναι γνωστός και σαν Οκταβιανός). Ο στόλος του Αντωνίου μπαίνει μέσα στον Αμβρακικό, όπου είναι καλά προστατευμένος από τις κακοκαιρίες.

Ο Οκτάβιος δεν βιάζεται καθόλου. Έρχεται με τον στρατό του από τον βορά και στρατοπαιδεύει στον λόφο βορείως της Νικοπόλεως. Βέβαια, η Νικόπολις δεν υπήρχε ακόμα. Την έκτισε αργότερα ο νικητής Οκτάβιος-Αύγουστος για να θυμίζει την νίκη του.

Ο Αντώνιος περνάει τον στρατό του από το Άκτιο στην απέναντι ακτή (την σημερινή Πρέβεζα) και ετοιμάζεται για να δώσει μάχη. Ο Οκτάβιος όμως δεν βιάζεται. Μένει στο οχυρωμένο στρατόπεδο και περιμένει. Εν τω μεταξύ, ο Οκτάβιος συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό πλοίων και εκδιώκει τα πλοία του Αντωνίου από τα λιμάνια γύρω από το Άκτιο. Έτσι, του διακόπτει τον ανεφοδιασμό από την Αίγυπτο.

Ο Αντώνιος αποκλεισμένος στον Αμβρακικό, πάσχει από τα κουνούπια των γύρω ελών και από τις λιποταξίες των ανδρών του που πολλαπλασιάζονται. Ακόμα και το απόσπασμα που έστειλε ο Αντώνιος για να διακόψει την υδροδότηση του αντίπαλου στρατοπέδου από τον Λούρο, την κοπάνησε και πήγε με τον Οκτάβιο. Έτσι, ο Αντώνιος αποφασίζει ότι πρέπει να εγκαταλείψει το Άκτιον.

Καίει όσα αργά πλοία δεν μπορεί να πάρει μαζί του (ελλείψει κωπηλατών) και βγαίνει από τον Αμβρακικό να αντιμετωπίσει τον αντίπαλο στόλο.

∆εν πρόκειται λοιπόν για ναυμαχία επικρατήσεως επί του αντιπάλου, αλλά για ναυμαχία διαφυγής. Σε μια κανονική ναυμαχία τα πανιά των πλοίων έμεναν στην στεριά, ώστε τα πληρώματα να έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων. Στο Άκτιο όμως, ο Αντώνιος είχε φορτώσει και την ιστιοφορία των πλοίων, για να μπορέσουν να ταξιδέψουν προς την Αίγυπτο.

Η διάταξη των πλοίων

Βγαίνοντας από τον Αμβρακικό, ο Αντώνιος (περί τα 230 πλοία) είχε απέναντί του διπλάσιο αριθμό πλοίων (περί τα 400). Τα πλοία του Αντωνίου είναι μεγαλύτερα (βλέπε πλαίσιο), αλλά θα έπρεπε κάθε πλοίο του να μάχεται με δύο πλοία του αντιπάλου.

Ο Αντώνιος διέταξε τα πολεμικά του εμπρός, σε μια σειρά, από βορά προς νότον (περί τα 170 πολεμικά). Στο βόριο άκρο βρίσκεται ο ίδιος, στο δε νότιο ο ναύαρχός του ο Σώσιος. Πίσω έμειναν τα πλοία της Κλεοπάτρας, γρήγορα μεταγωγικά που είχαν φορτωμένα και τα τιμαλφή τους.

Τα πλοία του Οκταβίου ήταν απέναντι, διατεταγμένα μάλλον σε δύο σειρές. Στο βόριο άκρο βρίσκεται ο ναύαρχος Αγρίππας. Ο στόχος τους ήταν να παρασύρουν τον Αντώνιο σε ναυμαχία στην ανοικτή θάλασσα, ώστε να περιβάλλουν τα λιγότερα πλοία του και να τα καταναυμαχήσουν. Ο Αντώνιος όμως δεν προχωρούσε, αλλά στάθηκε σε σφικτό σχηματισμό και περίμενε μέχρι το μεσημέρι. Τι περίμενε;

Η αύρα του Ιονίου

Κατά την θεωρία, η θαλάσσια αύρα ξεκινάει κάθετα στις ακτές και αργότερα στρέφει κατά την φορά που ακολουθεί ο ήλιος στον ουρανό. Η αύρα του Ιονίου ακολουθεί το θεωρητικό μοντέλο. Ξεκινάει σαν ασθενής άνεμος και σύντομα γίνεται Β∆ και ενισχύεται. Αυτή την ενίσχυση της αύρας περίμενε ο Αντώνιος. Αν δεν υπήρχε η Λευκάδα με τα αμμώδη αβαθή της, ο Αντώνιος θα μπορούσε να ξεκινήσει νωρίτερα προς νότον. Η Λευκάδα όμως του επέβαλε να περιμένει την ενίσχυση του ανέμου, για να μπορούν να φουσκώσουν τα τετράγωνα πανιά των πλοίων του με άνεμο από το πλάι.

Τα πλοία του ήταν βαριά και δυσκίνητα. ∆εν ήταν μικρές και ευκίνητες τριήρεις. Οι Ρωμαίοι είχαν και ευκίνητα σκάφη, τις λιβυρνίδες (διήρεις). Αυτές όμως δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα βαρύτερα οκτάρια και δεκάρια.

Η ναυμαχία

Η ναυμαχία ξεκινάει με άπνοια και ακινησία. Οι στόλοι περιμένουν σε απόσταση μεταξύ τους.

Ο Αγρίππας θέλοντας να παρασύρει τον Αντώνιο μακριά από την ακτή, έδωσε εντολή να αρχίσει να κωπηλατεί ο στόλος του προς τα πίσω. Όταν ο Αντώνιος δεν ακολούθησε, ο Αγρίππας δοκίμασε να τον περικυκλώσει μετακινώντας το αριστερό του άκρο βορειότερα. Ο Αντώνιος ακολούθησε την κίνηση, και αυτό έκρινε την εξέλιξη της ναυμαχίας.

Όταν τα πλοία άρχισαν να εμπλέκονται, η αύρα άρχισε ήδη να πνέει. Αυτό περίμενε ο Αντώνιος. Η εμπλοκή έγινε κυρίως στα ισχυρότερα άκρα των δύο στόλων.

Η προς βοράν κίνηση του βορείου άκρου άνοιξε (περί τις 14.00) κενό στο κέντρο της παρατάξεως. Αμέσως τα πλοία της Κλεοπάτρας άνοιξαν πανιά και διέφυγαν γύρω από την Λευκάδα. Ο ίδιος ο Αντώνιος βρισκόταν επίσης σε θέση ώστε να μπορέσει με τα πανιά να παρακάμψει το νησί (βλέπε σχήμα). Όμως, το μεγάλο πλοίο του (ίσως δυσκίνητο δεκάρι) ήταν μπλεγμένο με αντίπαλα πλοία.

Μεταβίβασε λοιπόν το επιτελείο του σε μια γρήγορη πεντήρη και έδωσε εντολή να τον ακολουθήσουν όσα πλοία του δεν ήταν εμπλεγμένα με εχθρικά. Έτσι κατόρθωσε να διασώσει ένα στόλο από 70-80 πλοία. Έμεινε πίσω κυρίως το νότιο τμήμα του στόλου του που δεν μπορούσε να παρακάμψει την Λευκάδα. Ο ναύαρχός του ο Σώσιος προσεχώρησε αναγκαστικά στο ναυτικό του Οκτάβιου. Οι αντίπαλοι του Ακτίου ήταν τέως συμπολεμιστές κατά του Βρούτου.

Η διαφυγή του Αντωνίου από το Άκτιο πέτυχε, λόγω σωστής εκμετάλλευσης της αύρας. Οι απώλειες και για τους δύο στόλους ήταν ελάχιστες (μόνο γύρω στους 5.000 άνδρες). ∆εν πρόκειται για ναυμαχία, αλλά για επιτυχημένη διαφυγή. Η προπαγάνδα του Οκταβίου θα διαδώσει αργότερα τον μύθο για την δειλή Κλεοπάτρα που εγκατέλειψε πρώτη τον στόλο της και για τον ανίκανο Αντώνιο που έτρεχε πίσω από το βρακί της Κλεοπάτρας. Ο Αντώνιος όμως υπήρξε ένας ικανότατος στρατηγός (αλλά ένας μέτριος πολιτικός).

Μετά την ναυμαχία

Μετά την ναυμαχία, ο Οκτάβιος γυρίζει θριαμβευτής στην Ρώμη, όπου τάζει στους λεγεωνάριους μεγάλες αμοιβές που δεν έχει να πληρώσει. Εκστρατεύει λοιπόν τον επόμενο χρόνο στην Αίγυπτο. Εκεί νικάει τον Αντώνιο και κατάσχει τον πλούτο της Κλεοπάτρας, με τον οποίο ικανοποιεί τον στρατό του.

Αυτή είναι η ιστορία. Ο χρυσός της Κλεοπάτρας ήταν ο στόχος και όχι το βρακί της, όπως πιστεύουν οι ρομαντικοί. Όσο για το βρακί της, η Κλεοπάτρα είχε ένα αγόρι με τον Ιούλιο (τον Καισαρίωνα) και ένα με τον Αντώνιο, τα οποία θανατώθηκαν. Είχε όμως και δύο ακόμα κόρες με τον Αντώνιο που επέζησαν και χάθηκαν μέσα στην ρωμαϊκή ιστορία.

Επίλογος

Η Αίγυπτος ήταν η παραγωγός των σιτηρών με τα οποία ετρέφετο η Ρώμη. Η αξία της ανατολής δεν ήταν τότε το πετρέλαιο, αλλά το σιτάρι. ∆εν μπορούσε η Ρώμη να αφήσει την εμπορία των σιτηρών σε ξένα χέρια. Όσο για την ιστορία στο Άκτιο, πρόκειται για μια επιτυχή εκμετάλλευση της τοπικής μετεωρολογίας από έναν ικανό στρατηγό. Οι αεραθλητές που εκμεταλλεύονται την αύρα του Αμβρακικού να θυμούνται ότι η αύρα αυτή έχει γνωρίσει μεγαλύτερες δόξες.

Πηγή: aerodata.gr