Το μπλόκο των Ιταλών στις 18 Απρίλη 1943 στην Εγκλουβή Λευκάδας

Ο Χριστόφορος Κούρτης, αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης

Του Χριστόφορου Κούρτη

Στις 18 Απρίλη 1943 ήτανε Κυριακή των Βαΐων. Χαράματα και ο παπά – Παναγιώτης δεν είχε ακόμα χτυπήσει την καμπάνα. Στον Αη – Χαράλαμπο ακουγότανε φωνές και φασαρίες: «Όλοι οι άνθρωποι κατεβείτε αμέσως κάτω». Οι Ιταλοί είχανε κυκλώσει το χωριό. Ομάδες καραμπινιέρων γυρίζανε στις γειτονιές και βγάζανε τους χωριανούς από τα σπίτια τους. Ακουγότανε συνέχεια φωνές που καλούσανε τους χωριανούς ονομαστικά να κατεβούνε αμέσως για να μη βρούνε το μπελά τους.

Μαζευτήκαμε μπροστά στην καραμπινερία. Μας φωνάξανε: «Όποιοι ακούσουν τα ονόματά τους να μπούνε μέσα». Διαβάσανε τον κατάλογο και μπήκαμε μέσα. Μετά τον έλεγχο μας βάλανε σε φορτηγά και αυτοκίνητα που ήταν σταματημένα μπροστά στην πόρτα του Σχολείου, εκτός από έναν που απέλυσε ο καραμπινιέρος Σαλβατόρε. Τελευταία φέρανε την οικογένεια του Πάνου Λογοθέτη – τρία αδέλφια και την αδελφή τους. Το παληκάρι του χωριού Πάνος Λογοθέτης ήταν ο πρώτος αντάρτης του νησιού στα τμήματα του ΕΛΑΣ Ηπείρου. Τότε που μας πιάσανε δρούσε μαζί με τον Γιαννούλη στην περιοχή μας.

Το σύνθημα της αναχώρησης το έδωσε ο Κονταράτος λέγοντας «Όλα εντάξει. Ξεκινάτε». Τον ακούσαμε και του φωνάξαμε: «Δεν μας δίνεις τουλάχιστον και ένα τσιγάρο για το δρόμο;». Κατάλαβε τι του λέγαμε και έφυγε τρέχοντας για να συνεχίσει το βρωμερό του έργο. Τα αυτοκίνητα ξεκίνησαν και από τότε ξεκινάει και η δική μου αντιστασιακή συμμετοχή στον αγώνα, ουσιαστικά, γιατί πρωτύτερα ήμουνα σχεδόν άσχετος.

Ο Αχιλλέας Κονταράτος ήταν αξιωματικός του Ναυτικού από την Αθήνα και κατάφυγε στο χωριό με την οικογένειά του μετά την ανατίναξη¹ των γραφείων της ΕΣΠΟ (σ.σ. Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση) στην Αθήνα από την αντιστασιακή οργάνωση Π.Ε.Α.Ν. (σ.σ. Πανελλήνιος Ένωση Αγωνιζόμενων Νέων). Μετά την ανατίναξη την ανασυγκρότησαν αλλά δεν τα κατάφεραν και έφυγαν. Όπως διαβάσαμε στο ιδρυτικό της ΕΣΠΟ τότε που έπεσε στα χέρια μας ο Κονταράτος ήταν ιδρυτικό στέλεχος και Γενικός Γραμματέας.

Η ΕΣΠΟ ήταν Ελληνογερμανική οργάνωση που είχε σκοπό να αναλάβει την διακυβέρνηση της Χώρας μας με τους Γερμανούς και να στείλει τους Έλληνες να πολεμήσουν στο Ανατολικό Μέτωπο στο πλευρό των Γερμανών. Βέβαια οι Γερμανοί προτίμησαν να βρούνε τους συνεργάτες τους για να σχηματίσουν Κηβέρνηση Κουΐσλιγκ από το παραδοσιακό αρχοντολόι και τα αστικά κόμματα της Δεξιάς και του Κέντρου.

Όταν ο Γερμανός στρατηγός Ρόμελ έκανε προέλαση στην Αφρική ένα πρωινό της Κυριακής ο Κονταράτος με τους συνεργάτες του, με τα σήματα της ΕΣΠΟ στο πέτο, κατέβηκαν στην πλατεία του χωριού και εξεφώνησε ένα φλογερό φιλογερμανικό κήρυγμα και προσκλητήριο εγγραφής στην ΕΣΠΟ. Και κατέληξε: «Αύριο θα πάω στην πόλη να δηλώσω φιλία στους Ιταλούς και να συνεργαστώ μαζί τους».

Από την άλλη μέρα έγινε διερμηνέας των Ιταλών στο σταθμό και κατέδιδε και εξεβίαζε όλους τους χωριανούς που είχαν λάδια, κοπάδια, μύλους, λιοτρίβια, μαγαζιά και όπως αλλιώς μπορούσε. Μάλιστα έφερνε και τα κοπάδια και τα κούρευαν μπροστά στην Καραμπινερία και τους πέρνανε τα μαλλιά. Είχαμε και τον 12χρονο Σωφρόνη του Αντρέα Ρεκατσίνα από την Καρυά και κάθε μέρα τον στέλνανε στα σπίτια για λάδι, αυγά, τυρί, κρασί, κοτόπουλα και ότι άλλο για να καλοπερνάνε τα αφεντικά τότε που το χωριό πεινούσε και στερούντανε τα πάντα και όλοι ήταν νηστικοί και ξυπόλητοι και τα παιδιά κατακίτρινα.

Την εποχή εκείνη η οργάνωση του ΕΑΜ είχε φουντώσει στο χωριό. Ο Κονταράτος προσπάθησε να αναδιοργανώσει την ΕΣΠΟ στη Λευκάδα, μάλιστα δε έκανε μια πεντάδα στην Καρυά. Ήταν συγχρόνως ο εγκέφαλος του διχτύου που δούλευε για λογαριασμό των κατακτητών στο χωριό και πρωτεργάτης της σύνταξης του καταλόγου των συλλήψεων στις 18 Απρίλη 1943. Αργότερα σαν κρατούμενος των χωριανών με τα γεγονότα της Βαυκερής – Εγκλουβής χτύπαγε το στήθος του και προσποιούνταν τον άρρωστο. Δεν κάθισε στο εδώλιο του κατηγορουμένου όπως του άξιζε μπροστά στο χωριό -στη μέση της πλατείας- λόγω των συνθηκών της κατοχής. Ούτε μάθαμε αν έδωσε αργότερα, με την απελευθέρωση, λόγο των προδοσιών του.

Τους υπόλοιπους 300 περίπου χωριανούς οι Ιταλοί τους μαζέψανε στο Κωτσανέϊκο τ΄ αλώνι και τους στήσανε απέναντι από τις κάνες των πολυβόλων. Πρώτα τους ζήτησαν τα όπλα με φοβέρες. Μετά αρχίσανε τις βρισιές και τις ριπές των πολυβόλων πάνω απ΄ τα κεφάλια τους. Ακουστήκανε φωνές από τους ατρόμητους χωριανούς: «Βαράτε στα ίσια δεν φοβόμαστε». Και θα το κάνανε όπως τα Καλάβρυτα αν γινόντανε λίγους μήνες αργότερα και συνέπιπτε χρονικά με την κατάπτυστη συμφωνία ² μεταξύ Άγγλων – Γερμανών και των οργάνων τους το 1943 στην Αθήνα. Τα Καλάβρυτα τα θεωρούσανε σύμβολο της Αντίστασης του Έθνους του 1821 και την Εγκλουβή κόκκινο πανί και σκληρό καρύδι του 1943.

Η συμμαχία Σκωτ ήταν συμμαχία αγγλογερμανών για να κινητοποιήσουν όλες τις δυνάμεις τους και τα όργανά τους ενάντια στην Αντίσταση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Τότε τα ραδιόφωνα Λονδίνου – Καΐρου κάθε βράδυ εκπέμπανε: «Έλληνες μιμηθείτε τους μαχητές ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ακολουθείστε τους αντάρτες. Τα παληκάρια πολεμούν σαν Έλληνες» και άλλα πολλά. Θυμάμαι ακόμη τι δεν έταζε στους αντάρτες ο τότε πρωθυπουργός Καΐρου, Τσουδερός, μετά την απελευθέρωση. Και όμως όλοι τους «από κάτου χέρι» που λέμε, ανοίγανε τάφους και ακονίζανε τα μαχαίρια τους με τις συμφωνίες Σκωτ για να θάψουν την λαϊκή αντίσταση του Έθνους. Τέτοια συμφωνία δεν έγινε σε καμιά άλλη χώρα.

Τα αυτοκίνητα μας πήγανε στις φυλακές Λευκάδας και μας κλείσανε στον θάλαμο (1). Εκτός από τους Σ. Βανδώρο και Δ. Kούρτη – Πάστρα που τους κλείσανε στην απομόνωση.

Ο καθένας έπιασε το γιατάκι του και περιμέναμε με ανυπομονησία να μάθουμε τι απέγινε το χωριό. Είχαμε λίγες κουβέντες και είμαστε προσεκτικοί γιατί θα ακολουθούσανε ανακρίσεις. Θυμάμαι τους περισσότερους συγκρατούμενους: Γιάννης Απ. Βανδώρος, Σωτήρης Ευσ. Βανδώρος, Θεόδωρος Γρηγόρης – Λιακατάς, Γεράσιμος Θερμός – Γιούτσος, Σπυραντώνης Γ. Θερμός, Σπύρος Θερμός – Σπυρέτος, Τηλέμαχος Δ. Κακλαμάνης, Νίκος Στ. Κανέλλος, Νίκος Ευαγ. Καραμποΐκης, Θεόδωρος Κ. Καραμποΐκης, Παναγιώτης Σπ. Καραμποΐκης, Γιώργης Κοντογιώργης – Χαρίτος, Μπάμπης Κοντογιώργης – Χαρίτος, Θωμάς Κοντογιώργης – Τουρέλης, Πάνος Κοντογιώργης – Κουτσούμπας, Σπύρος Κοντογιώργης – Φωτάκιας, Δημήτριος Κούρτης – Πάστρας, Αθανάσιος Κούρτης – Μπουρδάλας, Χριστόφορος Δ. Κούρτης, Αγησίλαος Δ. Κούρτης, Αρίσταρχος Δημ. Λογοθέτης, Γιάννης Δ. Λογοθέτης, Χαράλαμπος Δ. Λογοθέτης, Λάμπρω Δ. Λογοθέτη, Γιάννης Θεοδώρου Λογοθέτης, Δήμος Φραγκούλης – Θωμαής. Αν ήταν και άλλοι εκείνο το πρωί ας γίνει συμπλήρωση. Τον Κώστα Κανέλλο τον φέρανε αργότερα.

Οι ανακρίσεις αρχίσανε το άλλο βράδυ με πρώτους τους απομονωμένους. Διερμηνέας ο ίδιος ο Γκρόσι, ο Ιταλός διοικητής της καραμπινερίας του νησιού και παρουσία του Σικελού φασίστα Μπρούνο Πρεκαντιέρου της Καραμπινερίας Εγκλουβής, Βαυκερής, Αγίου Ηλία. Ομάδα έξι (6) βασανιστών χρησιμοποιούσε τις πιο απάνθρωπες μέθοδες βασανισμού, ξυλοδαρμούς, φάλαγγα, ηλεκτροσόκ, κρέμασμα με καλώδιο και άλλα φρικτώτερα κατά περίπτωση. Σακατέψανε πολλούς χωριανούς. Μερικοί πήγαν στο νοσοκομείο μέχρι την αποφυλάκισή τους. Η εξέταση των δύο κρατουμένων κράτησε 10 μέρες. Κάθε βράδυ ανάκριση με βασανιστήρια. Από την ενδέκατη πέρνανε δυο τρεις κάθε βράδυ και τους εξέταζε ο Μπρούνο. Πιο πολύ βασανιστήκανε οι: Δ. Κούρτης, Σ. Βανδώρος, Αθ. Κούρτης, Γερ. Θερμός, Μπ. Χαρίτος, Ν. Καραμποΐκης, Σπ. Κοντογιώργης, Τηλέμαχος Κακλαμάνης, Δήμος Φραγκούλης. Στους υπόλοιπους δώσανε από ένα χέρι ξύλο στους περισσότερους και τους απολύσανε.

Κρατήσανε για στρατοδικείο τους: Σ. Βανδώρο, Γερ. Θερμό, Γιώργη Χαρίτο, Μπ. Χαρίτο, Κώστα Κανέλλο, Δημ. Κούρτη, Χριστόφορο Κούρτη. Στο στρατοδικείο ήταν πρόεδρος ο Ιταλός στρατηγός που αργότερα δίκασε τον Μουσολίνι επί κυβερνήσεως Μπατόλιο μετά την αποβίβαση των συμμάχων στη Σικελία. Ήταν μέλος του Κ.Κ. Ιταλίας, συνδέθηκε με το ΕΑΜ στο Αγρίνιο όπου και παντρεύτηκε και εξυπηρετούσε πολύ τους κατηγορουμένους. Αυτά τα έμαθα από τον κουνιάδο του στις φυλακές Ζακύνθου. Το στρατοδικείο καταδίκασε σε 30 χρόνια φυλακή τους Σ. Βανδώρο, Γερ. Θερμό, Γιώργη Χαρίτο, Κ. Κανέλλο, και Δημ. Κούρτη που έμειναν φυλακισμένοι μέχρι την κατάρρευση. Συνήθως οι Ιταλοί καταδικάζανε 100 χρόνια για το τίποτε. Όποιον πιάνανε με λάδι του το παίρνανε και τον δικάζανε και 20 χρόνια.

Το πρώτο συμπέρασμα που βγάζουμε από όσα είδαμε και ακούσαμε στο μπλόκο και τις ανακρίσεις και τους βασανισμούς ήταν ότι οι Ιταλοί χρησιμοποιήσανε τα αρχεία και το μηχανισμό της 4ης Αυγούστου, τις διασυνδέσεις και τις γνωριμίες τους για να πλέξουνε τα δίχτυα τους και δεύτερο ότι τα δίχτυα τους αυτά της προδοσίας βρήκανε την ευκαιρία να βγάλουν τα ταπεινά προσωπικά τους πάθη και τούτο γιατί πολλοί από τους συλληφθέντες ήταν άσχετοι και ούτε καν ήξεραν την ύπαρξη του ΕΑΜ.

Ο καθένας από τους συλληφθέντες ξέρει πως και γιατί και από ποιον πιάστηκε. Χάρις στην σωστή πολιτική της ενότητας του χωριού με καθοδηγητή τον παλαίμαχο αγωνιστή Κ. Κοντογιώργη – Κωστάκη, το ποιος και το γιατί μπήκανε σε δεύτερη μοίρα, γιατί αντιμετωπίζαμε το φοβερό αύριο. Η προδοσία έπρεπε να νικηθεί εθνικά, ιδεολογικά, πατριωτικά. Η πολιτική αυτή δικαιώθηκε αργότερα όταν όλοι οι χωριανοί προσφέρανε ότι είχαν και δεν είχαν και τα σπίτια τους και τα παιδιά τους στον αγώνα για τη λευτεριά της πατρίδας. Και συνεχίζουν…

Για την Εγκλουβή το μπλόκο είναι αφετηρία συλλήψεων, βασανισμών, εκτελέσεων, εξοριών, φυλακίσεων, κακουχιών αλλά και εθνικής ανάτασης.

Αξίζει νομίζω προς τιμήν των συγχωριανών μας που φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν, να αναφέρουμε την συζήτηση (όχι ανάκριση επειδή ήταν όμηρος) που κάναμε εμείς με τον Ιταλό Γκρόσι στο γραφείο του, όταν μετά την κατάρρευση της Ιταλίας τον είχαμε όμηρο και παραδώσαμε την καραμπινερία του χωριού σύμφωνα με τις εντολές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Εκτός από τις διάφορες δικαιολογίες του και εξηγήσεις για ορισμένα περιστατικά και την ιταλική συμπεριφορά γενικά, στο τέλος μας είπε ότι αισθάνεται τύψεις για την τακτική του απέναντι στους πατριώτες και τα παληκάρια, όπως είπε, του χωριού μας και όλης της Λευκάδας.

Μίλησε με επαινετικά λόγια για τον αρχηγό της οργάνωσης που δεν μπορέσανε να τον πιάσουνε και εξέφρασε την απαίχθειά του προς τους λίγους Λευκαδίτες συνεργάτες του και κατέληξε: «Τώρα και η δική μου πατρίδα είναι σκλαβωμένη. Όταν φθάσω θα οργανώσω ΕΑΜ. Η Λευκάδα εμένα μου έδωσε μάθημα πατριωτισμού και παληκαριάς, όπως ο Αλβανικός πόλεμος δίδαξε τα ίδια σε όλους τους Ιταλούς».

Οι Λευκαδίτες λοιπόν δείξανε το σωστό δρόμο και το καθήκον και στα θηρία του φασισμού.

Αυτά τα είχα ξεχάσει και μου τα θύμισε ο αγαπητός Ξ. Γρηγόρης σε πρόσφατη συνάντησή μας.

Επειδή πρόκειται για προσωπική μου καταγραφή – Μαρτυρία υπογράφω.

(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΕΓΚΛΟΥΒΗ ΛΕΥΚΑΔΑΣ», Έτος 8ο, Αριθμός Φύλλου 11, Μάης 1943. Ο Χριστόφορος Κούρτης είχε δημοσιεύσει στην εφημερίδα σειρά άρθρων με τον γενικό τίτλο «Η Εγκλουβή στην Εθνική Αντίσταση». Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε με αφορμή την συμπλήρωση των 40 χρόνων από το Ιταλικό μπλόκο της Εγκλουβής και με την εισαγωγική σημείωση του Χριστόφορου Κούρτη: «Θεωρούμε απαραίτητη μια καταγραφή – μαρτυρία των όσων έγιναν την ημέρα εκείνη μπροστά στα μάτια μας και όσων θυμόμαστε σήμερα. Ασφαλώς υπάρχουν και άλλες μνήμες των συγκρατουμένων και των άλλων χωριανών πιο κατατοπιστικές και ντοκουμενταρισμένες οι οποίες είναι σωστό να δούνε το φως της δημοσιότητας με σκοπό να φωτιστούν τα γεγονότα και όχι να αναζωπυρώσουν μίση και πάθη ή να καταλογίσουν ευθύνες. Η αντικειμενική εξιστόρηση και η αλήθεια φρονηματίζουν παλιούς και νέους. Και για να γίνει αυτό είναι απαραίτητο να αναφέρονται σε γεγονότα και καταστάσεις που είδε και έζησε ο ίδιος ο αφηγητής και όχι του είπανε άλλοι, γιατί τότε οδηγούμαστε στο χάος. Έχουμε χρέος να συλλέξουμε όλο αυτό το υλικό και τις μαρτυρίες από ανθρώπους που έζησαν τότε τα γεγονότα γιατί κάθε μέρα ένας – ένας μας φεύγουν»).
________________________________________
¹ Με την ανατίναξη σκοτώθηκαν πολλά στελέχη της φασιστικής αυτής οργάνωσης (η σφραγίδα της οργάνωσης ήταν η ελληνική σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό) καθώς και ο αρχηγός της (29 μέλη σκοτώθηκαν και 27 μέλη τραυματίστηκαν), ενώ τραυματίστηκαν ελαφρά γύρω στους έξι Γερμανούς. [Βικιπαίδεια – Λήμμα: Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση]
² Άπό τα μέσα Οκτώβρη του 1943, είχε έρθει στην Ελλάδα ο Νεοζηλανδός λοχαγός Ντον Σκοτ, που ήταν σύνδεσμος της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής με τα τμήματα του ΕΛΑΣ στην Αττικοβοιωτία. Στο Αρχείο του ΚΚΕ βρίσκεται εμπιστευτική έκθεση του δημάρχου Αθηναίων Αγγελου Γεωργάτου, που αναφέρεται σε συνάντηση που οργάνωσε ο ίδιος και στην οποία μετείχαν ο Σκοτ και ο συνταγματάρχης των Γερμανών Λος, με αντικείμενο τις μεταπολεμικές εξελίξεις. Ο Θ. Χατζής στο «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε» σημειώνει πως «βασικό θέμα των επαφών ήταν ο συνδυασμός ενεργειών των Γερμανών με τους Αγγλους για την «αλλαγή φρουράς» έτσι που να μην καταληφθεί η πρωτεύουσα από τις δυνάμεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ». [Εφημερίδα «Ριζοσπάστης», Φύλλο της Πέμπτης 12 Οχτώβρη 2017, σελ. 9].