Το ΚΟΥΤΟΥΠΟ, ως κοινωνική νόρμα (εκλογές που ‘ρχονται)

Γράφει ο Ex machina

Εκεί στη δεκαετία του ΄60 μετά τον δεύτερο πόλεμο, στις σκληρές κοινωνικές συνθήκες και τις καταστροφές-διώξεις που ακολουθήσαν, η ελληνική κοινωνία στο μεγάλο σύνολο της βρισκόταν σε ανέχεια και εξαθλίωση.

Η μετανάστευση στις χώρες της δύσης καλά κρατούσε γιατί η επιβίωση μέσα από το γεωργικό κομμάτι της παραγωγής ήταν σχεδόν απαγορευτική. Η άλλη η μετανάστευση, η εσωτερική ήταν κι αυτή στις δόξες της προς τα αστικά κυρίως κέντρα. Μια ακόμα παράλληλη μετανάστευση είχε δρομολογηθεί. Δεκάδες Λευκαδίτες κυρίως νέοι από τα πιο φτωχά χωριά της Λευκάδας κατευθύνονταν στη κοντινή περιοχή της Αχαΐας και της Ηλείας για να σκάψουν στα σταφιδάμπελα πλούσιων ή λιγότερο πλούσιων γαιοκτημόνων για ένα σύντομο χρονικό διάστημα 10-20 ημερών.

Στοιβάζονταν σε άθλιους αχυρώνες κατώγια, ή σε παράγκες, με μεροκάματο λίγες δραχμές και ένα φτωχό γεύμα οκλαδόν στα χωράφια. Το γεύμα αυτό ήταν συνήθως όσπρια και καμία σαρδέλα ή ρέγκα παστή, ψωμί και λάδι. Άλλοτε μπακαλιάρο παστό και σπανιότατα καμία κότα ή λίγο κρέας. Συνοδευτικό λίγο κρασί. Η δουλειά άρχιζε με την ανατολή και τελείωνε με το πέσιμο του ηλίου συνήθως. Για τους νεότερους τα θέματα αυτά είναι άγνωστα και μοιάζουν να έρχονται από πολύ μακριά ως κοινωνική συνθήκη. Κι όμως η απόσταση είναι μόλις 60 χρόνια.

Καλό είναι όμως να τα θυμόμαστε γιατί παρόμοιες ή χειρότερες συνθήκες βιώνουν σήμερα χιλιάδες συνάνθρωποί μας, τμήματα αποκλεισμένων κοινωνικά ομάδων, μετανάστες – πρόσφυγες ενώ τα μέσα παραγωγής και ο πλούτος σωρεύονται στα χέρια όλο και λιγότερων ανθρώπων.

Θυμάμαι από τότε ένα ιδιαίτερο έθιμο που ελάμβανε χώρα τουλάχιστον στη βόρεια Πελοπόννησο, και λεγόταν «ΚΟΥΤΟΥΠΟ».

Μετά τη λειτουργία της Κυριακής στις εκκλησίες γίνονταν οι βαπτίσεις. Την τήρηση του εθίμου και το οικονομικό αυτό βάρος από την υποχρέωση αυτή είχε ο νονός του νεοφώτιστου. Ο νονός είχε από πριν προβλέψει και έφερε μαζί του μεγάλο ή μικρότερο αριθμό κερμάτων, (αν ήταν νονά το έθιμο έμπαινε σε εφαρμογή από το άντρα ή τον πατέρα της). Ο αριθμός και το αντίκρισμα των κερμάτων ήταν συνήθως ανάλογο με την κοινωνική – οικονομική του θέση του περιείχε δε χωρίς αμφιβολία και μια δόση επίδειξης της ευμάρειάς του.

Όσο πάμε προς τα πίσω χρονικά, τα κέρματα αυτά ήταν συνήθως τρύπιες δεκάρες ή τρύπιες εικοσάρες, πενηντάλεπτα (πενηνταράκι) ή στη καλύτερη περίπτωση κέρματα της μιας δραχμής. Με το πέρασμα του χρόνου τα κέρματα αυτά ακολουθήσαν τις πληθωριστικές … πιέσεις και έγιναν δραχμές, δίδραχμα ή και τάλιρα. Δεν θυμάμαι να έφτασαν το δεκάρικο ή το εικοσάρικο.

Η εξαθλιωμένη πιτσιρικαρία, τόσο εξαθλιωμένη που σπρωχνόταν στη ουρά για ένα κομμάτι πρόσφορου απ’ το χέρι του παπά, κυρίως από πείνα και όχι από χριστιανική πεποίθηση (πρόσφορο = σώμα Χριστού κλπ) όπως το έθιμο που ακολουθούσε αναμφίβολα καταδείκνυε, έπαιρνε με «άκρα μυστικότητα» τις πληροφορίες που χρειαζόταν περί την βάπτιση, τον νονό – νονά κλπ. Οι πληροφορίες αυτές μεταδιδόταν από αυτί σε αυτί σχεδόν συνωμοτικά. Όσο λιγότεροι στην αναμονή τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες να «κουτουπώσει» κανείς κάτι τις.

Όταν τελείωνε η βάπτιση, οι χειραψίες και τα ρέστα, «Να σας ζήσει ο βαπτιστικός» κλπ., ο νονός εξερχόμενος του ναού, απ’ το κεφαλόσκαλο, έβαζε το χέρι στη τσέπη και σε μια ή δυο φάσεις πετούσε στον αέρα προς την συγκεντρωμένη πιτσιρικαρία τα κέρματα. Το τι επακολουθούσε είναι εύκολο να το φανταστεί κανείς αν λάβει υπόψη του και την γενικότερη κατάσταση της ανέχειας. Οι αμπωσές, οι κλωτσιές και ότι άλλο πρόσφορο μπορούσε να προσκομίσει το ελάχιστο οικονομικό όφελος, ήταν σχεδόν επιβεβλημένο απ’ τη διαδικασία και εν πολλοίς επιτρεπτό και αποδεκτό κοινωνικά. Οι παρευρισκόμενοι στη βάπτιση παρακολουθούσαν και γελούσαν με το απίστευτο βίαιο θέαμα. Είναι βεβαίως φανερό ότι οι πιο μικροσκοπικοί, οι αδύναμοι σωματικά και οι πιο συνεσταλμένοι στις σωματικές εμπλοκές ήταν οι «ριγμένοι» της υπόθεσης.

Σήμερα δεν νομίζω ότι το έθιμο αυτό διατηρείται στα ίδια πλαίσια, διότι εξέλιπαν οι αναγκαίες συνθήκες για την εφαρμογή του σ’ αυτό το επίπεδο. Είναι όμως επίσης φανερό ότι η «λογική του εθίμου» παραβολικά, δηλαδή το «ΚΟΥΤΟΥΠΟ» ως μορφή κοινωνικής εκπαίδευσης έχει περάσει στο DNA των σύγχρονων ανθρώπων και κοινωνιών, συναρτημένο με τα βασικά ένστικτα της αγέλης και γι’ αυτό τα ακραία φαινόμενα ως τρόπος συνύπαρξης έχουν γίνει καθημερινότητα.

Αλλά υποτίθεται ότι ο άνθρωπος «κοιτάζει επάνω» και εξελίσσεται ως άτομο και κοινωνία …

Καλό βόλι…