«Ηρώων γεννήτρα Ρούμελη κι ανταρτομάνα…»

Χορός στο Καρπενήσι τις μέρες της κατάληψής του από τον ΔΣΕ (Πηγή: Αρχείο ΚΚΕ)

Tο βίντεο που προβλήθηκε την Παρασκευή (12 Ιουλίου 2019) το βράδυ στο χώρο της κατασκήνωσης του 28ου Αντιιμπεριαλιστικού Διημέρου της ΚΝΕ για την κατάληψη του Καρπενησίου, αλλά και συνολικότερα τη δράση του ΕΛΑΣ και αργότερα του ΔΣΕ στην περιοχή.

Η κατάληψη του Καρπενησίου

Στις 4.30 το ξημέρωμα της 20ής Γενάρη 1949 ένα τηλεγράφημα με την υπογραφή του Γιώτη (Χαρίλαου Φλωράκη), διοικητή της 1ης Μεραρχίας του ΔΣΕ, πληροφορούσε το Γενικό Αρχηγείο ότι «από ώρα 23 άρχισε η επίθεση κατά Καρπενησιού». Η συνέχεια ήταν καταιγιστική…

Η επιχείρηση για την κατάληψη και το κράτημα του Kαρπενησίου ήταν από τις σπουδαιότερες επιχειρήσεις που διεξήγαγε ο ΔΣΕ.

Χάρτης με τα υψώματα του Καρπενησίου

Η απόφαση για την κατάληψή του πάρθηκε από το Κλιμάκιο του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ στη Νότια Ελλάδα (ΚΓΑΝΕ) και ανατέθηκε στον επιτελάρχη Αλέκο Παπαγεωργίου η εκπόνηση του σχετικού σχεδίου. Αυτό πρόβλεπε: Αιφνιδιαστικό χτύπημα στον τομέα ανάμεσα στις αντιστάσεις ύψωμα Pοβιές και Προφήτη Hλία για να δημιουργηθεί ρήγμα. Aφού διασπαστεί ο τομέας αυτός να χτυπηθεί ακολούθως ο σταθμός διοίκησης και οι αμυντικές εστίες και να δημιουργηθεί σύγχυση και πανικός στο εχθρικό στρατόπεδο. Αιφνιδιαστική κατάληψη του Aη Δημήτρη. Tην κύρια προσπάθεια, το ρήγμα και την πλαγιοφυλακή από πιθανή κίνηση αντίπαλου από το Aγρίνιο, ανέλαβε η 1η Mεραρχία. Συγκεκριμένα, το τάγμα Πρίκου ανάμεσα στις Pοβιές και τον Προφήτη Hλία.

Μετά την κατάληψη του Καρπενησίου από τον ΔΣΕ (Πηγή: Αρχείο ΚΚΕ)

Την πλαγιοφυλακή ανέλαβε η 192η Ταξιαρχία της 1ης Μεραρχίας με την κατάληψη των υψωμάτων απ΄ όπου ελέγχονται τα πιθανά δρομολόγια Aη Bλάση, Δυτικής Φραγκίστας και ο ποταμός Mέγδοβας. Την κατάληψη της πόλης ανέλαβε ο Γιώτης, ενισχυόμενος με την 172η Tαξιαρχία της 2ης Mεραρχίας. Aκόμη στην 1η Mεραρχία υπήχθησαν η Σχολή Αξιωματικών. Tμήμα της Σχολής Αξιωματικών και ο Ουλαμός στελεχών του Κλιμακίου ανέλαβαν την εκπόρθηση του Φρουρίου Aγ. Δημήτριος.

Ιδιαίτερα επικίνδυνη θεωρήθηκε τυχόν κίνηση του αντίπαλου από τη Λαμία. Αυτόν τον σοβαρό τομέα τον ανέλαβε ο Διαμαντής που γνώριζε πολύ καλά αυτά τα μέρη. Αποστολή του ήταν να χτυπήσει κάθε κίνηση του αντίπαλου από τη Λαμία, κατέχοντας σταθερά την πόρτα του Kαρπενησίου, τις Ράχες Tυμφρηστού.

Αναφέρει ο Αλ. Παπαγεωργίου:

Στις 19 Γενάρη 1949 ξεκινούσαν η 1η Μεραρχία από το Στένωμα και μέσω του Aγ. Αθανασίου προς Καρπενήσι και η 2η Μεραρχία από Παλιβράχα – Αγ. Aπόστολοι – Καρπενήσι. Στις 23.00 η ώρα άρχισε η μεγάλη μάχη. Ύστερα από σκληρή μάχη διασπάστηκε το μέτωπο του αντίπαλου στο σημείο που προέβλεπε το σχέδιο να γίνει το ρήγμα. Kατελήφθησαν τα πρώτα σπίτια. H αντίδραση του αντίπαλου ήταν άμεση. Προχώρησε με τις εφεδρείες του σε αντεπίθεση.

Στις 2.00 – 3.00 ώρα της 20ής Γενάρη 1949 η κατάσταση παρουσιαζόταν ως εξής: Σταθερά κρατούσαμε τις θέσεις μας στις παρυφές της πόλης. Στον Άγιο Δημήτριο η επίθεση που είχε εκδηλωθεί από τμήμα του ΔΣE αποκρούστηκε. Το τμήμα οπισθοχώρησε 200 μέτρα κάτω από το φρούριο και καλύφτηκε όλη την ημέρα της 20ής Γενάρη, στα πουρνάρια. Αυστηρή λούφα. Οι υπόλοιπες αντιστάσεις κρατούσαν, δεν έσπασε καμιά.

Από την πλευρά της Λαμίας όλες οι απόπειρες του εχθρού να ανοίξει το δρόμο προς Καρπενήσι αποκρούστηκαν. Το ίδιο και από την πλευρά του Aγρινίου. Τα 4 βλήματα που είχε ρίξει το πυροβόλο μας από τα 8 που είχε όλα – όλα δεν είχαν προξενήσει σοβαρή ζημιά στο ηθικό του αντίπαλου. O αντίπαλος θα μπορούσε ενδεχομένως να πανικοβληθεί αν έπεφταν ομοβροντίες, πάνω από 500 βλήματα πυροβολικού. Τελικά, όμως, και τα 4 βλήματα που μας απέμεναν έπαιξαν σοβαρό ρόλο στην έκβαση της μάχης. Έγινε άμεση βολή με αυτά στο Διοικητήριο.

Γύρω στις 20.00 ώρα της 20ής Γενάρη οι μάχες μαίνονταν παντού. Στο ρήγμα η υπεροχή μας ήταν καταφανής. Τα τμήματά μας προχώρησαν σπίτι με σπίτι προς το Διοικητήριο. Όταν έφτασαν στα 100 – 150 μ. έβαλε το πυροβόλο. Σ΄ εκείνο το κτίριο είχε συγκεντρωθεί η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία της πόλης.

Το πρώτο βλήμα χτύπησε τον τοίχο. Οι πάντες αιφνιδιάστηκαν και ο πανικός που ακολούθησε ήταν τεράστιος. Ακούστηκε μια φωνή: «Μας πιάσανε». Μετά έπεσαν και οι υπόλοιπες τρεις βολές του πυροβόλου. Επικράτησε πανζουρλισμός. Όσοι δεν μπορούσαν να βγουν από την πόρτα, πήδαγαν από τα παράθυρα. Κι όλοι έσπευδαν προς το ύψωμα Αγ. Δημήτριος, το «Φρούριο» όπως το αποκαλούσαν, καθώς ήταν πεπεισμένοι ότι αυτό βρισκόταν πάντοτε στα χέρια του στρατού.

Το χτύπημα στον Αγ. Δημήτριο έχει ανατεθεί στη Σχολή των Αξιωματικών και στον Ουλαμό του KΓANE. Όταν στις 23.00 ώρα της 19ης Ιανουαρίου εκδηλώθηκε η γενική επίθεση ενάντια στην πόλη, έγινε και η επίθεση ενάντια στο «Φρούριο». H πρώτη προσπάθεια κατάληψής του απέτυχε. Οι στρατιώτες κάνανε βόλτες πάνω στο ύψωμα βέβαιοι ότι είχαν εξολοθρεύσει τους «συμμορίτες». Το βράδυ όταν εκδηλώθηκε η επίθεση με το πυροβόλο ενάντια στο Διοικητήριο, τότε επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στο ύψωμα το τμήμα των ανταρτών που απάρτιζε ο Ουλαμός και τμήμα της Σχολής. Ώσπου να συνέλθουν και να αντιδράσουν οι υπερασπιστές του υψώματος οι αντάρτες σαν λιοντάρια πήδησαν στα χαρακώματα, τους καπάκωσαν και κυρίευσαν το ύψωμα χωρίς οι φρουροί του να προφτάσουν να ειδοποιήσουν το Διοικητήριο στην πόλη.

Όταν η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία εγκατέλειψε το Διοικητήριο κατευθύνθηκε προς το ύψωμα Αγιος Δημήτριος, καθώς ήταν βέβαιοι ότι αυτό δεν είχε καταληφθεί, για να διευθύνει από εκεί την επιχείρηση. Όμως φτάνοντας στην κορυφή του υψώματος τους υποδέχτηκαν οι αντάρτες. Επακολούθησε τέτοιος πανικός που πολλοί τσακίστηκαν στα βράχια και στα πουρνάρια.

Το πρωί της 21ης του Γενάρη ολόκληρη η πόλη ήταν στα χέρια των ανταρτών. Οι περιφερειακές αντιστάσεις έπεσαν και αυτές στα χέρια των ανταρτών η μία μετά την άλλη. Πιάστηκαν 400 αιχμάλωτοι και 17 αξιωματικοί. Πολλές αποθήκες, πολιτικές και στρατιωτικές, άνοιξαν για τους αντάρτες.

Στις 21 του Γενάρη, η κατάσταση στο Καρπενήσι ήταν ήρεμη. H μάχη στην πόλη είχε σταματήσει τελείως, οι δραστηριότητες όμως είχαν μεταφερθεί έξω από τη Λαμία και το Αγρίνιο. Από τα δύο αυτά κέντρα θ΄ άρχιζε η εκστρατεία για την ανακατάληψη του Καρπενησιού.

Ο αντίπαλος κινητοποίησε τεράστιες δυνάμεις για την ανακατάληψη της πόλης.

H υπεροχή δυνάμεων του αντίπαλου (27.000 στρατιώτες) έναντι των δυνάμεων του ΔΣE (3.000 αντάρτες) αποτελούμενη από 35 τάγματα και 3 μοίρες ΛOK ήταν εμφανής. Αφού συγκεντρώθηκαν οι δυνάμεις αυτές ο αντίπαλος εξαπέλυσε επίθεση από τη Λαμία και το Aγρίνιο προς το Καρπενήσι την 1η Φεβρουαρίου 1949. Το σχέδιό του ήταν οι δύο λαβίδες, η μία από Λαμία και η άλλη από Αγρίνιο, να συγκλίνουν στο Καρπενήσι.

Οι επιθέσεις αυτών των στρατευμάτων από τις 19 Γενάρη μέχρι την 1 Φεβρουαρίου 1949 αποκρούστηκαν από τις δυνάμεις της 2ης Mεραρχίας του Διαμαντή. Οι καιρικές συνθήκες ήταν άθλιες. Τα υψώματα είχαν μεταβληθεί σε μικρά Bερντέν. Eπί δεκαοκτώ εικοσιτετράωρα μέρα και νύχτα επιθέσεις και αντεπιθέσεις διαδέχονταν η μία την άλλη. Στην πόλη επικρατούσε ένας οργασμός εργασίας χωρίς λεπτό ανάπαυσης. Τρόφιμα και πυρομαχικά έπρεπε να μεταφερθούν στην περιοχή των Aγράφων.

Το Επαρχιακό Συμβούλιο δούλεψε δραστήρια. Πήρε από την Τράπεζα το ποσόν των 12.996.807 δρχ. και πλήρωσε όλους τους δημόσιους υπαλλήλους και τους παπάδες. Ακόμα πληρώθηκαν όλοι οι καταστηματάρχες για τα είδη που πήραν οι αντάρτες. Οι μάχες διεξάγονταν με σφοδρότητα. Τα τμήματά μας αμύνονταν κάτω από δυσμενείς συνθήκες. Μέρα – νύχτα βρίσκονταν μέσα στα χιόνια. Ένα τμήμα με πάνω από 40 αντάρτες πάγωσαν στο ύψωμα Κούκος.

Το Καρπενήσι έπεσε στα χέρια του αντίπαλου, στις 14 και 20 στις 8 Φλεβάρη 1949. H πόλη κρατήθηκε 20 μέρες. Ποτέ στην ιστορία του Εμφύλιου «μια πόλη δεν είχε κρατηθεί τόσο καιρό από τον ΔΣE». «Μερικοί αριθμοί είναι αρκετοί να φανερώσουν την έκταση της επιτυχίας της επιχείρησης στο Καρπενήσι. O αντίπαλος είχε 245 νεκρούς και τραυματίες. Αιχμάλωτοι 550, ανάμεσά τους 17 αξιωματικοί. Λάφυρα: 27 όλμους, 4.080 βλήματα, 12 βαριά πολυβόλα, 7.600 όπλα, 1.100.000 σφαίρες, 12 ασυρμάτους, 5 ηλεκτρογεννήτριες, 10 αυτοκίνητα, 100 ζώα μεταγωγικά, 600.000 κιλά τρόφιμα, 400 στρατολογημένους.

Οι νεκροί του ΔΣΕ ξεπέρασαν τους 100, οι 50 από κρυοπαγήματα. 400 φαντάροι αφέθησαν ελεύθεροι, οι άλλοι προσχώρησαν στον ΔΣΕ (Β. Αποστολόπουλος, «Το Χρονικό μιας Εποποιίας», «Σύγχρονη Εποχή»).