Το αρνί της Λαμπρής και έθιμα που διατηρούνται ακόμη
Από που η συνήθεια του Λαμπριάτικου αρνιού. Ένα άγνωστο Βορειοηπειρώτικο τραγούδι. Το «κουρμπάνι» των Οθωμανών και οι «θυσίες» των αρχαίων. Και λίγο κοκορέτσι… Παριζιάνικο! Τι λέει για το ψητό αρνί η εκκλησία. Η πλάτη του αρνιού και οι αρχαίοι Έλληνες. Προρρήσεις που επαληθεύουν. Η πλάτη του αρνιού στους λαούς της Δύσεως. Οι Βυζαντινοί και η ωμοπλατοσκοπία. Του Λύγγου το τραγούδι. Πότε δείχνει η πλάτη του αρνιού την αλήθεια. Της πλάτης τα σημάδια κλπ.
Πάσχα στα Κολυβάτα προς το τέλος της δεκαετίας του 1960
Με το πρώτο σκάσιμο του ήλιου της Πασχαλιάς, πριν ακόμη σκορπίσουν τα σκοτάδια από τον ουρανό, οι Χριστιανοί αντί λιβανωτού και θυμιάματος, προς τον Σωτήρα του κόσμου, που ανεστήθη εκ νεκρών, αναπέμπουν την ορεκτικώτατη κνίσσα των ψηνομένων αρνιών, και των μεζέδων που τσιτσιρίζουν ορεχτικά στη θράκα. Από κάθε αυλή και κάθε γωνιά, γαργαλιστική η μυρωδιά του ψητού αναδίδεται, μαζύ με τα χαρμόσυνα τραγούδια του λαού και τα «Χριστός Ανέστη». Γιατί καθώς είπεν κι ο Χρυσόστομος:
-«Νυστεύσαντες και μη νυστεύσαντες ευφρανθήτε σήμερον…». Και ο λαός πράγματι ευφραίνεται, καταβροχθίζοντας τον οβελίαν.
*****
Οι Ελληνικές αυτές Λαμπριάτικες ψησταριές, έχουν κάμει μεγάλη εντύπωσι και στους ξένους. Όλοι οι Ευρωπαίοι συγγραφείς που πέρασαν από την Ελλάδα τις ημέρες του Πάσχα δεν παρέλειψαν να εκθειάσουν και το ψητό αρνί.
Πάσχα στον Αλέξανδρο (Μαυρογιαννάτα) το 1962
Έτσι και στο εφετεινό Πασχαλινό του φύλλο το «Πτι – Παριζιέν» αφιερώνει ολόκληρο άρθρο, για το αρνί της σούβλας «αλλά – παλήκάρ΄» και το… κοκορέτσι.
Και η μεν περιγραφή του Λαμπριάτικου αρνιού και το εορτινό πανηγύρι των Ελλήνων γύρω από την φωτιά, περιγράφονται πολύ καλά. Μόνο του «κοκορετσιού» η συνταγή, δεν είνε ακριβής, αν και μιλάει με μεγάλη … όρεξι γι΄ αυτό ο Γάλλος δημοσιογράφος. Νομίζει, δηλαδή, ότι οι Έλληνες, δια να φτιάξουν κοκορέτσι, βάζουν κρέας και… κρεμμύδια ολόκληρα στο σουβλί.
*****
Αυτά γράφουν οι ξένοι για το καθαρό Ελληνικό αυτό έθιμο και για το κοκορέτσι του. Από που όμως επεκράτησε το έθιμο της σφαγής αμνών, κατά την ημέρα του Πάσχα;
Πολλοί λένε σχετικώς ότι το πήραμε από τους Εβραίους, οι οποίοι κατά το Νομικό τους Φάσκα έσφαζαν επίσης αρνί και έχριαν με το αίμα του το κατώφλι της πόρτας τους, αγιάζοντάς το έτσι.
Επίσης και οι Τούρκοι σφάζουνε αρνί στο Ραμαζάνι τους. Το αρνί αυτό το αποκαλούν «Κουρμπάνι», δηλαδή θυσίαν.
Υπάρχουν όμως και οι πιστεύοντες ότι το σφάξιμο του αρνιού του Πάσχα είνε συνέχεια των θυσιών των Αρχαίων Ελλήνων στους Θεούς των, οι οποίοι έσφαζαν και αυτοί παχειά αρνιά, προσφέροντας ένα μέρος απ΄ αυτά στους Θεούς των και γλεντώντας με το υπόλοιπο.
Σχετικώς στη Βόρειο Ήπειρο, στα χωριά της Δρυϊνουπόλεως που παρεχωρήθησαν στην Αλβανία, υπάρχει και ένα λαϊκό τραγούδι, το οποίον τραγουδιέται τις ημέρες του Πάσχα και το οποίο λέει τα εξής:
Τούρκοι έχουν Ραμαζάνι,
σήκω, σφάξε το «κουρμπάνι»,
να το βράσουν μάνι – μάνι,
μέσ΄ σ΄ ένα τρύπιο καζάνι,
όπως το παληό «ζαμάνι»,
κάναν κι΄ οι Ρωμηοί κουρμπάνι,
χωρίς νάχουνε Μεμέτη,
χωρίς νάχουνε Χασάνη.
Όπως τώρα πάλι κάνουν,
οι Ρωμηοί Λαμπρή και Πάσχα,
κι΄ οι Εβραίοι -όπου νάχουν
πάντα την κακή τους Φλάσκα-
κάνουνε κι΄ αυτούνοι… Χάσκα.
Οι υποστηρίζοντες όμως ότι το έθιμο αυτό επήγασε από τους Εβραίους και ότι από αυτούς το υιοθέτησεν η Χριστιανική Θρησκεία φέρνουν ως επιχείρημα ότι η εκκλησία μας ώρισε και ευχή, την οποίαν λέγει ο ιερεύς όταν επικαλείται την ευλογία του Θεού επί του αμνού, παρακαλώντας τον να τον αγιάση:
-«Ως ηγίασεν τον αμνόν, ον ο Αβραάμ προσήγαγεν αυτώ και όνπερ προσήνεγκεν αυτώ ως ολοκαύτωμα ο Άβελ».
*****
Εξαιρετική σημασία δίδεται από τους Έλληνας στην πλάτη του ψητού αρνιού.
Το έθιμο της ωμοπλατοσκοπίας, το οποίον είνε ασφαλώς λείψανο της «ιεροσκοπίας» των προγόνων μας, τηρούσαν με θρησκευτική ευλάβεια οι προπάτορές μας αρματωλοί και κλέφτες, οι οποίοι από την συμβουλήν της πλάτης του αρνιού αποφάσιζαν αν θα επιτεθούν εναντίον του εχθρού ή όχι.
Δυό μάλιστα από τις ωμοπλατοσκοπίες αυτές έχουν παραμείνει ιστορικές:
Η πρώτη είνε η του Ιωάννου Νοταρά, όταν βρισκόταν στο Ναύπλιο, και η δεύτερη, εκείνη που προείπε στον Μάρκο Μπότσαρη το θάνατό του, τις ημέρες που επρόκειτο να επιτεθή κατά των Τούρκων και να κόψη το κεφάλι του Σκόδρα Πασσά, στο Καρπενήσι.
Τις ωμοπλάτες των αρνιών εξήταζαν στους παληούς καιρούς για να δουν σ΄ αυτές γραμμένο το μέλλον τους και οι βάρβαροι λαοί της Δύσεως, οι Σκώτοι και οι Γερμανοί.
Αλλά και οι Βυζαντινοί επρόσεχαν πολύ την πλάτη των αρνιών.
Ο Μιχαήλ Ψελλός που ήκμασε κατά τον 11ον μ.Χ. αιώνα γράφει σχετικώς σε κάποια συγγράμματά του:
-«Ζωής μεν και θανάτου, κρίσιν εν τη εξοχή της ράχεως έχουσιν· και ει μεν αύτη εκατέρωθεν εστί λευκή και καθαρά, ζωής εντεύθεν λαμβάνουσιν σύμβολα, ει δε κεχρισμένη θανάτου τεκμήρια…».
Λέει, δηλαδή, ότι αν η πλάτη του αρνιού έχει στο δεξί μέρος της ένα κόκκινο σημάδι, αυτό προαναγγέλλει πόλεμο, αν δε και τα δύο μέρη της είνε λευκά, ειρήνη και ευτυχία!…
Γενικώς και τα μαύρα και τα κόκκινα σημεία προλέγουν πάντοτε δυστυχήματα, ενώ τα λευκά ειρήνη, ευτυχία και μακροζωΐαν.
Στις προφητείες της πλάτης των αρνιών επίστευαν πολύ και οι νεώτεροι λησταί.
Ο Λύγγος π.χ. είδε γραμμένο τον θάνατό του στην πλάτη ενός ψητού, καθώς λέει και το δημοτικό τραγούδι:
… παιδιά καθήστε γύρω μου,
θέλω να σας μιλήσω,
γιατί μου φαίνεται, παιδιά
πως θα σας παρατήσω.
… κι είνε η πλάτη του θολή
μαύρη σαν καπνισμένη,
και ένα μνήμα με σταυρό
εμένα περιμένει….
*****
Και, κατά τον Μακεδονικό αγώνα, οι αντάρτες επρόσεχαν πολύ στην πλάτη του ψητού, και ιδίως του Πασχαλινού αρνιού.
Λένε ότι ο Καπετάν – Γαρέφης προείδε, όπως και ο Μάρκος Μπότσαρης, ότι θα σκοτώση τους Βουλγάρους αρχηγούς, αλλά ότι θα χάση και αυτός τη ζωή του. Λένε μάλιστα πως είπε:
-Αν ήξευρε η πλάτη του αρνιού, το τι θα πάθω αύριο εγώ, θα ήξευρε καλύτερα από χθες, το τι θα πάθαινε σήμερα το ίδιο το αρνί και δεν θα στεκόταν να το πιάσουμε!
Και ρίχτηκε με μια ανήκουστη ορμή μέσα στο σπίτι που γλένταγαν οι Βούλγαροι βοϊβοντάδες με τα παλληκάρια τους και σκότωσε με το ίδιο χέρι του τους αρχηγούς Λουκά και Καρατάσο, μα σε λίγο σκοτώθηκε από τους Βουλγάρους και αυτός.
Επίσης και ο Σπυρομήλιος, προείδε σε μια πλάτη αρνιού, τον παρά το Γκούγκοβο τραυματισμό του.
*****
Ωσαύτως υπάρχει η πρόληψις ότι για να δείξη η πλάτη ενός αρνιού το μέλλον του νοικοκύρη του σπιτιού, πρέπει το αρνί να κοιμηθή μια βραδυά στο σπίτι του.
Κατ΄ άλλους πρέπει το αρνί να είνε μαύρο, όπως πιστεύανε και οι αρχαίοι.
Όπως και αν έχη όμως το πράγμα εμείς σας ευχόμεθα καλή διασκέδασι με τον Πασχαλινό αμνό και καλό ξεκοκκάλιασμα της… πλάτης, και τόσο μάλιστα που να την κάνετε «γυαλί» όπως λένε και οι ευζώνοι!…
Πηγή: Περιοδικό «Μπουκέτο», Τόμ. 6, Αρ. 266 (1929)
(Δύο τουλάχιστον από τα έθιμα του Πάσχα, με το αρνί της Λαμπρής, που αναφέρονται στο παραπάνω άρθρο τηρούνται εν μέρει ακόμη στον τόπο μας. Το πρώτο είναι ο σταυρός που σχηματίζεται με το αίμα του πασχαλινού αρνιού στο ανώφλι, συνήθως, του σπιτιού και το δεύτερο, ευρέως διαδεδομένο μέχρι πριν λίγα χρόνια στα χωριά της Λευκάδας, η ωμοπλατοσκοπία, η εξέταση δηλαδή της δεξιάς ωμοπλάτης του ψημένου πασχαλινού αρνιού).
