Το 2/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου στα χρόνια 1949-1955 και οι επτανήσιοι εκπαιδευτικοί: Άρης Κατωπόδης (Μεγανήσι) και Κλειώ Σοφιανού (Ιθάκη) – Μέρος 2ο

Του Σπύρου Θ. Μήτση,
Δάσκαλος-Ερευνητής

Συνέχεια από το Α΄ Μέρος

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΑΡΗ ΞΕΝ. ΚΑΤΩΠΟΔΗ

Εικ. 31: Άρης Ξεν. Κατωπόδης

Ο Άρης Ξεν. Κατωπόδης (εικ. 31) γεννήθηκε στο Κατωμέρι του Μεγανησίου Λευκάδας, το 1927, όπου και τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Συνέχισε τις σπουδές του στο γυμνάσιο της Λευκάδας και το έτος 1946 τον βρίσκει να σπουδάζει στη Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία Ιωαννίνων όπου και τελειώνει με άριστα.

Εικ. 32: O Άρης Κατωπόδης φορώντας την παραδοσιακή ενδυμασία¹⁷

Από την έρευνα και την αξιολόγηση που κάναμε στο μικρό αρχείο του Δημοτικού Σχολείου Αρχοντοχωρίου, αλλά και από τις πολλές προφορικές μαρτυρίες παλιών μαθητών διαπιστώσαμε πως o αποφοιτήσας από την Ζωσιμαία Ακαδημία Ιωαννίνων, Μεγανησιώτης Άρης Ξεν. Κατωπόδης, ήταν ο πρώτος Επτανήσιος δάσκαλος που διορίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 στο 2/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου (διέμενε στο σπίτι του Αντώνη Αθ. Μπανιά).

Ο ακούραστος δάσκαλος των γονιών και των παππούδων μας διετέλεσε διευθυντής του 2/θεσίου Δημοτικού Σχολείου Αρχοντοχωρίου από το σχολικό έτος 1950/1 μέχρι το σχολικό έτος 1955/6. Καθ’ όλη την διάρκεια των 6 σχολικών χρόνων στο Αρχοντοχώρι, ανέπτυξε πλούσια εκπαιδευτική και πολιτιστική δράση και μόχθησε να προσφέρει πνευματικά εφόδια με τα οποία θα μπορούσαν οι μαθητές του να προοδεύσουν και να γίνουν χρήσιμα στην κοινωνία. Κυρίως, μεταλαμπάδευσε στους μαθητές του, κάτω από πολύ δύσκολες εκπαιδευτικά και πολιτικοοικονομικά συνθήκες, την αγάπη για τη γνώση και την ανάγκη για συνεχή μάθηση. (βλέπε τα έγγραφα στο κεφ. 3).

Ο Διευθυντής Άρης Κατωπόδης, συνεργάστηκε αποτελεσματικά και καθοριστικά με τις τοπικές αρχές και τον πρόεδρο Επαμεινώνδα Σωκρ. Μήτση, καθώς και με τις τεχνικές υπηρεσίες του Υπ. Παιδείας στο ζήτημα της οικοδόμησης του νέου σχολικού κτιρίου.

Επίσης, συνέβαλε καθοριστικά και στην επαναλειτουργία του Νυχτερινού Σχολείου Αναλφάβητων Αρχοντοχωρίου.

Περί τα τέλη του σχολικού έτους 1955/56, και ύστερα από αίτησή του το Φλεβάρη του 1955/6, ο «Άρης» των Αρχοντοχωριτών, μετατέθηκε στο 3/τάξιο Δημοτικό Σχολείο Κανδήλας Ξηρομέρου, όπου και εργάστηκε μέχρι το 1964 (με Ι. Φλώρο, Κώστα Μακρυγιώργο, Παρασκευή Λύτρα- Σιδερά, Μεσσήνη… κ.α).

Πριν μετακινηθεί στο νέο του σχολείο και μέχρι να αντικατασταθεί από τον δάσκαλο Χρήστο Ροντογιάννη, εργάστηκε για τη μεταφορά του εποπτικού και τεχνικού σχολικού υλικού στο υπό διαμόρφωση νέο διδακτήριο…(καλοκαίρι του 1956).

Εικ. 33: Στην πρώτη εικόνα απεικονίζεται ο δάσκαλος Άρης Κατωπόδης, με τους μαθητές του στο 6/τάξιο Δημοτικό Σχολείο Κανδήλας.¹⁸

Εικ. 34: Στη δεύτερη φωτογραφία ο δάσκαλος εκφωνεί τον πανηγυρικό της ημέρας σε εθνική γιορτή του Δημ. Σχολείου Κανδήλας.¹⁹

Το 1964 μετατέθηκε στο Κατωμέρι Μεγανησίου, το χωριό του, όπου και δίδαξε έως το 1967. Σε όλη αυτή την περίοδο, και ειδικότερα όταν κατέρρευσε το σχολείο του Κατωμερίου, πρωτοστάτησε για την αγορά νέου οικοπέδου όπου θα στεγάζονταν το νέο σχολείο. Την εποχή εκείνη το σχολείο αριθμούσε 190 μαθητές. Επίσης, η συμμετοχή του στα κοινά του Μεγανησίου ήταν μεγάλη. Αγωνίστηκε, μαζί με τους κατοίκους του Μεγανησίου, για την απομάκρυνση των ιχθυοκαλλιεργειών, την υδροδότηση του νησιού, όπως επίσης και την ηλεκτροδότηση του δρόμου Στεφάνι – Σπήλια.

Στην Αθήνα, ως πρόεδρος, στήριξε το χορευτικό και το θεατρικό τμήμα του συλλόγου «ο Μέντης», ιδιαίτερα την δεκαετία του 80, οργανώνοντας λογοτεχνικές βραδιές… κ. ά.

«Έφυγε» τον Απρίλιο του 2005.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ

Αφηγηματική μνήμη του Παπαναστάση Ιωάννη Δημητρίου

«Δάσκαλός μου ήταν ο Άρης Κατωπόδης. Κατάγονταν από το Μεγανήσι. Ήταν καλός δάσκαλος και καλός άνθρωπος. Δεν θα ξεχάσω ποτέ ένα γεγονός που έγινε στην αυλή του σχολείου το Σεπτέμβρη του σχολικού έτους 1956-1957. Με το ξεκίνημα του σχολείου όλα τα παιδιά βρεθήκαμε στο σχολείο για να κάνουμε τον καθιερωμένο αγιασμό έναρξης της σχολικής χρονιάς και να πάρουμε βιβλία, πρόγραμμα, συμβουλές… και εντολές. Όμως, το σχολείο ήταν κλειστό. Ο δάσκαλος Άρης Κατωπόδης και η δασκάλα Κλειώ Σοφιανού είχαν μετατεθεί χωρίς, όμως, η Διεύθυνση της Περιφερείας Λευκάδας να τους αναπληρώσει έγκαιρα (ο Άρης πήγε στο σχολείο της Κανδήλας στο χωριό της μάνας του Στ. Μούτου, και η Κλειώ σε σχολείο της Ιθάκης). Η εξέλιξη αυτή δεν άρεσε σε κανένα. Οι γονείς διαμαρτύρονταν στον πρόεδρο, και εμείς τα παιδιά αρχίσαμε να φωνάζαμε συνθηματικά: «Θέλουμε τον Άρη»! «Θέλουμε τον Άρη»! «Θέλουμε τον Άρη»!!!» (… κάποιοι … θορυβήθηκαν γιατί νόμισαν ότι θέλαμε τον Άρη Βελουχιώτη!…). Τελικά, το τηλεγράφημα διαμαρτυρίας που απέστειλε ο πρόεδρος στο Νομάρχη είχε αποτέλεσμα.

Η Διεύθυνση της Περιφερείας Λευκάδας μετέθεσε, με απόσπαση από το Δημ. σχολείο Ζαβέρτας, τους εκπ/κούς Χρήστο Ροντογιάννη και Ελένη Φέτση…

ΚΛΕΙΩ ΣΟΦΙΑΝΟΥ – Μαρτυρία του Δημήτρη Ι. Παπαναστάση

Στην αφηγηματική του μνήμη ο Δημήτρης Ιωάννη Παπαναστάσης, αναφέρει: «Την Κλειώ την είχα δασκάλα στις μικρές τάξεις. «Η Ιθακήσια «Κλειώ» Σοφιανού, διακρίνονταν για τη μόρφωσή της, την αρχοντική αισθητική της, τον πολιτισμό της, την καλοσύνη … και ιδιαίτερα για τη νησιώτικη ευγένειά της. Αν καμιά φορά δεν διαβάζαμε, κυρίως στη γραμματική και στα μαθηματικά, δε θύμωνε, αλλά μας ταξίδευε στη γνώση με δικό της τρόπο.

Η δασκάλα μας η Κλειώ, μας έμαθε τα πρώτα γράμματα, καλούς τρόπους, και πολλά ψυχαγωγικά παιχνίδια. Ήταν αυτή που μας έμαθε να ωριμάσουμε πνευματικά και να γίνουμε σωστοί και χρήσιμοι άνθρωποι στην κοινωνία… γι’ αυτό και οι γονείς μας την εκτιμούσαν και της είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη.

Θυμάμαι πώς είχε μαζί της ένα μικρό παιδάκι, Άκη το λέγανε, το οποίο ήταν άρρωστο. Μετατέθηκε, όμως, σε σχολείο της Ιθάκης το 1956, όταν πέθανε το μικρό της από πνευμονική και εντερική ασθένεια».

Για το θλιβερό αυτό γεγονός ο Νίκος Γ. Πιτσινινέλης, θυμάται και μας ιστορεί: «Τον Άκη, τον μικρό της δασκάλας μας, τον πρόσεχα συνέχεια… Τον έβγαζα έξω από την τάξη να παίξει και κυρίως για να ενεργηθεί. Όταν ενεργούνταν πάνω του φώναζα δυνατά στην τάξη ή στο προαύλιο: «κυρίαααα, ου Άκ’ς τσιρλίστ’κι»! Ο Φώτης Ι. Ρούπας, τρελαίνονταν να παίζει μαζί του, τόσο μέσα στην τάξη όσο και έξω στην αυλή….

Εμείς, πάντως, είχαμε την τύχη να δεχτούμε τα αγαθά της διδασκαλίας της και της καλοσύνης της και γι αυτό την ευχαριστούμε και τη μνημονεύουμε».

Αφηγηματική μνήμη του Δημήτρη Γεωργίου Κακούρη

(…) Οι δάσκαλοι εκείνα τα χρόνια σιτίζονταν από τα σπίτια μας, οι γονείς μας τους έστελναν από το φτωχικό τους ό,τι μπορούσαν. Κάθε Δευτέρα ένας μαθητής πρόσφερε για το φτωχικό τραπέζι του δασκάλου ένα ζεστό καρβέλι ψωμί, λίγο τυρί ή λίγα αυγά. (…) Ό,τι είχαν, άλλωστε η τροφή ήταν δυσεύρετη, αφού η σιτοπαραγωγή ήταν κατεστραμμένη…

Δάσκαλός μας ήταν ο αείμνηστος Άρης Κατωπόδης, ο οποίος κατάγονταν από το Μεγανήσι. Ήταν καλός δάσκαλος, και πολύ καλός άνθρωπος. Τον αγαπούσαν όχι μόνο τα παιδιά αλλά και οι γονέοι μας. Δίδαξε στο σχολείο μας μέχρι το καλοκαίρι του 1956. Ο Άρης Κατωπόδης βοήθησε στη δρομολόγηση της κατασκευής του νέου σχολικού κτιρίου, αλλά και στη μεταφορά όλων των υλικών του παλιού σχολείου… Στις πολλές θετικές δραστηριότητες που ανέπτυσσε συνυπολογίζεται: το ενδιαφέρον του για νέο σχολικό κτίριο, η καλλιέργεια του σχολικού κήπου, τη δημιουργία λαϊκής-σχολικής βιβλιοθήκης, η λειτουργία του μεσημβρινού-νυχτερινού σχολείου… καθώς και η δράση του στα πολιτιστικά και κοινωνικά δρώμενα του χωριού.

Η διδασκαλία ήταν ένα πολύ βαρύ φορτίο. Όλα τα μαθήματα τα δίδασκε με τον ίδιο τρόπο. Δίδασκε σε τρεις τάξεις και μέσα σε μία αίθουσα 80-100 παιδιά (συνδιδασκαλία). Ο δάσκαλος μας δίδασκε από ένα βιβλίο που είχε τίτλο «Άπασα η ύλη».

Θυμάμαι πως, όταν ο δάσκαλος ήθελε να κάνει μάθημα στους μαθητές των άλλων τάξεων, με έβαζε να προσέχω τους συμμαθητές μου πρώτον, να μην μιλούν και δεύτερον, να εργάζονται πάνω στις σιωπηρές ασκήσεις.

Τον περισσότερο χρόνο τον περνούσαμε μέσα στην τάξη προσπαθώντας να αποτυπώσουμε-μνημονεύσουμε στο μυαλό μας ό,τι δουλειά μας έδινε ο δάσκαλος για διάβασμα και γράψιμο.

Με όλη τη δύναμη της ψυχής τους οι δάσκαλοί μας προσπαθούσαν συνεχώς να γιατρεύουν και να διώχνουν τους όποιους φόβους από τις παιδικές και βαριά πληγωμένες ψυχές μας.

Τελικά, παρ’ όλες τις δυσκολίες, τα βάσανα και τις κακουχίες, κατορθώσανε να τελειώσουν το Δημοτικό Σχολείο μόνο έξι παιδιά. Εγώ, δεν έδωσα εισαγωγικές εξετάσεις για το Γυμνάσιο Αστακού. Παρέμεινα στο χωριό και ασχολήθηκα με την κτηνοτροφία, όπως άλλωστε επιθυμούσε ο πατέρας μου. Όπως απαιτούσαν οι οικογενειακές υποχρεώσεις…

Δυστυχώς, όλα αυτά τα χρόνια ήταν χρόνια φτώχειας και στερήσεων. Και οι δύσκολες αυτές καταστάσεις επηρέασαν αρνητικά και τη δική μου επαγγελματική πορεία!»²⁰

Αφηγηματική μαρτυρία της Ιωάννας Μιχαήλ Καραγιάννη-Καβούνου

Στην αφηγηματική της μαρτυρία η Ιωάννα Μιχαήλ Καραγιάννη-Καβούνου, μας αναφέρει πως: «Στα πρώτα χρόνια του εμφυλίου (1946/7/8/9 οι σχολικές συνθήκες ήταν σκληρές. Το σχολείο δεν είχε βιβλία ούτε τα απαραίτητα σχολικά υλικά (πίνακα, αριθμητήριο, καρέκλες ή θρανία, χάρτες,…). Αυτά είχαν καταστραφεί από τους Ιταλούς και τους Γερμανούς, όταν χρησιμοποιούσαν το σχολείο ως διοικητήριο ή κέντρο κράτησης των αντιστασιακών την περίοδο του 1943-1944. Έτσι, όσα παιδιά θέλαμε να μάθουμε λίγη ανάγνωση και λίγη γραφή παίρναμε αναγκαστικά από το σπίτι μας ένα σκαμνάκι και την πλάκα και πηγαίναμε στο σχολείο. Όπως καταλαβαίνεις τα γράμματα που μαθαίναμε ήταν λίγα και του ποδαριού. Τι να πρωτοέκαναν και οι δάσκαλοι!»

Αργότερα, περί το 1949/50, τα πράγματα έγιναν καλύτερα. Ήρθαν νέοι δάσκαλοι με όρεξη και αγάπη για τα παιδιά, ο Άρης και η Κλειώ. «Την εξέλιξη αυτή την εκμεταλλεύτηκαν πολλές κοπέλες, οι οποίες συνέχισαν τη φοίτηση και σε άλλες τάξεις. Εγώ σταμάτησα το σχολείο στην Δ’ τάξη. Το ίδιο έκαναν και πολλά άλλα κορίτσια. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να μείνουμε, όσες κάναμε αυτή την επιλογή, οργανικά και λειτουργικά αναλφάβητες».

Τα ξύλινα θρανία, το αριθμητήριο, ο μαυροπίνακας, οι κιμωλίες και οι πλάκες!²¹

_________________________________________
¹⁷ Ευχαριστούμε θερμά τον Ξενοφώντα Άρη Κατωπόδη, γιο του δασκάλου, για το εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό που μας πρόσφερε.
¹⁸ Διδάσκαλοι κατά το Σχολικό έτος 1963-1964: Άρης Κατωπόδης εκ Μεγανησίου(Κατωμέρι), Ευαγγελία Κόγκα εκ Λευκάδος (Φρύνι), Παρασκευή Μιχ. Λύτρα εκ Κανδήλας, Κωνσταντίνος Μακρυγεώργος εκ Κανδήλας, Ιωάννης Στράτος εκ Λευκάδος και Ιωάννης Φλώρος, διευθυντής, εκ Κανδήλας (Παρασκευή Σιδερά-Λύτρα. Μύτικα πρες, 5/6/2020)
¹⁹ Φωτογραφικό Αρχείο Ξενοφών Άρη Κατωπόδης
²⁰ Ο Δημήτρης Ανδρέα Παπαναστάσης είναι μόνιμος κάτοικος της Τ. Κοινότητας Αρχοντοχωρίου Ξηρομέρου Αιτ/νίας
²¹ www.alfavita.gr