Τα Οθωμανικά κατάστιχα σε χάρτες – Του Γιάννη Σ. Βλάχου

Χαρτογραφική απεικόνιση των φορολογικών ενοτήτων και των στοιχείων σύμφωνα με τα Οθωμανικά κατάστιχα όπως

αυτά δημοσιεύτηκαν στον τόμο «Οθωμανικές πηγές για την νεώτερη ιστορία της Λευκάδας»

Του Γιάννη Σ. Βλάχου
(iannisgeo@gmail.com)

ΚΑΖΑΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΥΡΑΣ

Νοικοκυριά και Φόροι κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας (1479-1684)

Η επιμελής και επίπονη εργασία με τίτλο «Οθωμανικές πηγές για την νεώτερη ιστορία της Λευκάδας» από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης (Ιούλιος 2013) μας παρέχουν τις αρχαιότερες πληροφορίες για το οικιστικό δίκτυο της Λευκάδας, το πλήθος και την δημογραφική τους κατανομή, ανθρωπονυμικές πληροφορίες, την σχέση των κατοίκων με την οικονομία και την παραγωγή.

Τα οθωμανικά κατάστιχα που δημοσιευτήκαν καλύπτουν περίοδο από το 1520 έως το 1651-52, τριάντα χρόνια πριν την Ενετική κατάκτηση. Μία περίοδος Έτος 1520 και 1563. Δεύτερη περίοδος 1613/14, 1641/42, 1646/47, 1650/52.

Μετά την κατάκτησή του το 1479 το μεθοριακό φρούριο της Αγίας Μαύρας και το νησί, εντάχθηκαν στο σαντζάκι (= νομός) του Κάρλελι (η χώρα του Καρόλου, από τον Κάρολο Τόκκο), με έδρα το Αγγελόκαστρο με ιδιαίτερη επαρχία την Αγία Μαύρα (καζάς = επαρχία). Η Λευκάδα για τους Οθωμανούς αποτελούσε μια αγροτική ενδοχώρα η οποία συμπλήρωνε τις προσόδους για να συντηρείται η φρουρά του κάστρου. Το 40% του φορολογούμενου πληθυσμού κατοικούσε στο κεντρικό-ορεινό τμήμα της Λευκάδας με πολυπληθή διάσπαρτα συμπλέγματα οικισμών, όπως οι Σφακιώτες (Σφακιός, Isfakioz), η Καρυά, ή χωριά όπως η Βαυκερή, η Εγκλουβή κ.α. Το νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού ακολουθώντας τον κεντρικό ορεινό όγκο συγκέντρωνε επίσης έναν μεγάλο τμήμα πληθυσμού. Λιγότεροι πληθυσμοί διασπείρονται στο δυτικό τμήμα του νησιού, ενώ το νότιο-δυτικό τμήμα του νησιού είναι το λιγότερο κατοικημένο τμήμα, με εξαίρεση το Δαμιλιάνι. Ο κεφαλικός φόρος χρεωνόταν ανά νοικοκυριό (χανές αρχική σημασία σπίτι hane). Οι ενήλικοι που ζούσαν με τον πατέρα τους και την μητέρα τους δεν υπολογίζονταν επιπλέον στην καταβολή φόρου. Υπόχρεοι σε φόρο ήταν οι χήρες και οι άγαμοι που στοιχειοθετούσαν νοικοκυριό στα κατάστιχα όμως δεν φανερώνεται διάκριση. Ο φόρος δεν λογάριαζε εισοδηματικές κατηγορίες, και αποδίδονταν σε άσπρα (akce).

Οικισμοί και φορολογικές ενότητες της Λευκάδας

ΧΑΡΤΕΣ

Η αποτύπωση έγινε βάσει του υποβάθρου του βενετικού χάρτη του Coronelli του 1698. Ο χάρτης αυτός ακολουθεί τον χάρτη του Alberti, στον προσδιορισμό των ορίων των οικιστικών ενοτήτων του νησιού, τα οποία δεν θα πρέπει να είχαν μεταβληθεί, από τους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Η περιγραφική πληροφορία που συνοδεύει τους χάρτες αντλήθηκε από τον πίνακα 1 (Οι οικισμοί-φορολογικές ενότητες σύμφωνα με τα Οθωμανικά κατάστιχα) σελ 76-77, του βιβλίου.

Κατά την επεξεργασία των οικιστικών ενοτήτων:

Στο Β.ΒΑ τμήμα: Η Κατούνα Γκιώνη Μπούα και η Κατούνα Βεντούρα συμπεριλήφθηκαν στην οικιστική ενότητα Κατούνα (CATUNA) και υπολογίστηκαν από κοινού. Στην Κατούνα (Βεντούρα) μαρτυρείται τοπωνύμιο Αγία Σωτήρα (S. Sotira) μα στο δικό μου υπόβαθρο δεν μπόρεσα να τον εντοπίσω.

Στο κεντρικό-ορεινό τμήμα: Το Βλαχοχώρι (οικισμός που συνδέεται με το τοπωνύμιο Βλαχάτα της Εξάνθειας) μαζί με την Εξάνθεια -μεταγενέστερο οικισμό- εντοπίζεται και υπολογίζεται στην περιοχή Δρυμώνας (DRYMONI). Η Αγία Βαρβάρα οικισμός που σημειώνεται στον χάρτη του Coronelli στην περιφέρεια της Καρυάς, προστέθηκε στην ευρύτερη οικιστική ενότητα. Παρόμοια η Αγία Θέκλα στους δυτικούς πρόποδες των Σκάρων, προστέθηκε στην ευρύτερη περιοχή του Αλέξανδρου.

Στο ΝΑ. τμήμα ο Εγκλιμενός, οικισμός που τοποθετείται στον κάμπο του Νυδριού, εντοπίζεται στην οικιστική περιοχή Νιοχώρι (GNOHORI) και εισάγεται σε αυτή. Ο οικισμός Τριάδα, εντοπίζεται στην φορολογική ενότητα, του Αγίου Ηλία και καταστιχώνεται σε αυτόν. Δεν καταστιχώνονται οι οικισμοί (Άγιος Ηλίας Ακρωτήρι, Βασιλικό, Novak) που δεν έχουν ταυτιστεί, και ο μικρός οικισμός Πέραμα, που τοποθετείται στην απέναντι Ακαρνανία.