Η Γεωγραφία του «Φωτεινού» – Του Γιάννη Σ. Βλάχου

Του Γιάννη Σ. Βλάχου

Ο Βαλαωρίτης στον «Φωτεινό» αφηγείται την ιστορία ανθρώπων γεγονότων και τόπων που για τον Λευκαδίτη αποτελούν συμβολοποιημένες εικόνες της ιστορίας του, του πολιτισμού του, και της ταυτότητάς του. Στην σύνθεση του Βαλαωρίτη οι χώροι, δεν είναι φανταστικοί, δεν παίρνουν το νόημα τους από τις λέξεις, αλλά υπάρχουν. Με αυτόν τον τρόπο αυτή η ποιητική γεωγραφία του παρελθόντος είναι δυνατόν να αποκατασταθεί από την ιστορική γεωγραφία, για την οποία σημαντική συμβολή για την ορθή ερμηνεία και την οργανωμένη οπτική απόδοση της πληροφορίας φέρνει ο χάρτης. Οι σύγχρονες γεωγραφικές μέθοδοι μέσω των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών μας παρέχουν εργαλεία με τα οποία μπορούμε να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε την διαθέσιμη πληροφορία να προτείνουμε εναλλακτικές ερμηνείες.

Στον «Φωτεινό» η δράση με αφορμή μια προσβολή «Κ΄ εγώ, σκουλήκι αγνώριστο, ό Τζώρτζης ό Γρατζιάνος, αφέντης σου παντοτινός, τύραγνος, άρχοντας σου. Αυτό το χώμα, που πατώ, οι πέτρες, τα νερά σου, το ήμερο κι΄ λυγερό κλαρί, τ΄ άγέρι , ή ψυχή σου όλα δικά μου», οδηγεί σε μία εξέγερση, αυτή των χωρικών της Λευκάδας το 1357. Ο γέροντας Φωτεινός προσβλημένος και κακοποιημένος στην θέση Κόντρος, περιμένοντας τους συντρόφους από το κρησφύγετό τους, μεταθυμάται και διηγείται τους τόπους που μεγάλωσε, μυήθηκε στα ιδανικά της ελευθερίας, περίφημα λημέρια και πεδία μαχών, πρωταρχηγός μιας καταδίωξης στην ΝΔ. Λευκάδα, κατά τέτοιο τρόπο που η αφήγηση να καλύπτει μεγάλη έκταση της Λευκάδας, παραδίδοντας στην διαχείριση του ερευνητή ένα σύνολο οικισμών, περιοχών, χαρακτηριστικών τοπωνυμίων, περιώνυμων εκκλησιών και μοναστηριών, λαγκαδιών και ρεματιών, με ιδιαίτερο ιστορικό και πολιτιστικό περιεχόμενο. Σημεία γραμμές και επίπεδα, φυσικά και ανθρωπογενή, μιας παρελθούσας ιστορίας, παρόντα, και ανασκευάσιμα στο μέλλοντα. (σχήμα 1)

Το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται συνολικά η δράση διαμορφώνεται, χωρίς αμφιβολία, από τις έννοιες του χώρου και του χρόνου. Το περιστατικό της εξέγερσης αναφέρεται στους μεσαιωνικούς χρόνους ενώ ο ποιητικός χώρος του Βαλαωρίτη εγγράφεται σε εποχή που ο χρόνος τον έχει μεταβάλλει. Ενταγμένη στην ευρύτερη αντίληψη του ποιητή για εθνική αφύπνιση, εντυπωσιακών φυσικών σχηματισμών ή χαρακτηριστικών τοπωνυμίων που αποτελούν συμβολικά στοιχεία του παρελθόντος, ο «Φωτεινός» του Βαλαωρίτη, έχει να κάνει με την αποτύπωση και ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος της Λευκάδας. Οι αναφορές σε περιώνυμες μονές όπως της Ι.Μ.Φανερωμένης ή της Κόκκινης Εκκλησιάς, εκτάσεων όπως της Καλαβρούς, σημείων θέασης όπως του Αγίου Ηλία Εγκλουβής, σχηματισμών όπως αυτή του φαραγγιού της Μέλισσας είναι χαρακτηριστικές.

Κρατώντας κρυφή την προβληματική για τους οικισμούς (πίνακας 1), της ΝΔ Λευκάδας δεδομένου ότι στον ιστορικό χρόνο για την περιοχή της ΝΔ. Λευκάδας δεν διαπιστώνεται ύπαρξη οικισμών ή αν υπήρχαν θα ήταν ασήμαντοι, τοποθετήθηκαν στο υπόβαθρο στην γεωγραφική τους θέση-σημείο.

Οι ρεματιές και τα λαγκάδια επίσης (πίνακας 2).

Παρόμοια και οι εκκλησίες με τις μονές (πίνακας 3).

Για τα τοπωνύμια έπρεπε να συλλεγούν όπως και η άμεση ή έμμεση ιστορική και μυθολογική πληροφορία. (πίνακας 4). Οι άνθρωποι για να ξεχωρίζουν που βρίσκονται οι ιδιοκτησίες των χωριανών και να καταλαβαίνονται μεταξύ τους για ποιο χωράφι μιλούσαν χρησιμοποιούσαν τα τοπωνύμια. Έδιναν δηλ. ένα διαφορετικό όνομα σε κάθε, μικρή ή μεγάλη, περιοχή για να μπορούν να προσανατολίζονται εύκολα σε ποιο σημείο της περιφέρειας του χωριού αναφέρονταν. Δεν ήταν δυνατόν να εξακριβωθούν όλες οι τοπωνυμικές αναφορές του ποιήματος, ενώ σχετική είναι και η θέση τους στο υπόβαθρο εφ όσον δεν έγινε εργασία στο πεδίο. Οι πληροφορίες για τα τοπωνύμια αντλήθηκαν από το βιβλίο του Τάσου Π. Κοντομίχη «Τα Τοπωνύμια της Λευκάδας». Ευχαριστώ επίσης την κ. Χρυσούλα Σκλαβενίτη για την βοήθεια της.

Όσον αφορά τις διαδρομές που σχηματοποιούνται από την αφήγηση (Άγιος Νικόλαος Νηρά-Κόντρος και Διαδρομή καταδίωξης στην ΝΔ Λευκάδα) αποτυπώθηκαν λαμβάνοντας υπ΄ όψη, τις κλίσεις του ανάγλυφου, το υπόβαθρο με το δίκτυο οδών του χάρτη του Vincenzo Coronelli, αναφορές για ύπαρξη οικισμών, τυπικούς στον ιστορικό χρόνο (περιοχή Εξάνθειας, Κοντριάδα) ή αρχαίων ιερών, όπως ο ναός στο Ροδάκη, που θα ικανοποιούσαν δίκτυο οδών η μονοπατιών από πληροφορίες που αντλήθηκαν από την Ιστορία της Λευκάδος του Π.Γ. Ροντογιάνη. Αναλυτικά. Άγιος Νικόλαος Νηρά-Κόντρος Απόσταση 31,1 km. Μέση κλίση 21,9%. Ώρες που απαιτήθηκαν για να καλυφθεί η διαδρομή 15,40. Διαδρομή καταδίωξης στην ΝΔ. Λευκάδα. Δεν αποτυπώνεται το σύνολο των διαδρομών της αφήγησης. Συνολικό μήκος αποτυπωμένων διαδρομών 40 km. Μέση κλίση 21,7%. Ώρες που απαιτήθηκαν για να καλυφθεί η διαδρομή 21.7. Η χάραξη των διαδρομών αυτών είναι σχηματική και αποτελούν υπόθεση.

Οι χάρτες του «Φωτεινού.