Ο Τέλης Χαραμόγλης ως «επικίνδυνος» οπλίτης στο κολαστήρι της Μακρονήσου

Μακρόνησος. Στο Στρατόπεδο, 10 Ιούνη 1947

Τον Τέλη Χαραμόγλη (Αριστοτέλης Α. Χαραμόγλης) τον ξέρουν (ή τουλάχιστον θα ΄πρεπε να τον ξέρουν) ακόμη και οι πέτρες στη Λευκάδα. Στο νησί που τον γέννησε και τον έθρεψε. Είναι ο ιδρυτής της Ειδικής Λευκαδιακής Βιβλιοθήκης που φέρει το όνομά του, «Χαραμόγλειος», και στεγάζεται στην Πλατεία Μαρκά στην πόλη της Λευκάδας. «Δεν υπάρχει πολιτισμός χωρίς μνήμη, όπως δεν υπάρχει και μνήμη χωρίς αγώνα συλλογικό ή προσωπικό για τη διατήρηση και την περιφρούρησή της» και ο Τέλης Χαραμόγλης ήταν ο συλλέκτης και ο «υπερασπιστής αυτής της συλλογικής μνήμης», έξι αιώνων, του τόπου μας.

Μακρόνησος, Στρατόπεδο Α΄ Τάγματος Σκαπανέων, Αναρρωτήριο, 1947

Στο παρελθόν έχουν γίνει κάμποσα αφιερώματα στον Τέλη Χαραμόγλη. Από φορείς και συλλόγους, όπως την Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, τον Σύλλογο Τσουκαλαδιωτών, τον Σύλλογο Λευκαδίων Πάτρας καθώς και από τοπικές σελίδες κ.ά. Όσο όμως και αν ανατρέξαμε στα αφιερώματα αυτά (το αφιέρωμα στην εφημερίδα «Τσουκαλαδιώτικα» δεν μπορέσαμε να το βρούμε) πουθενά δεν αναφέρεται -αμέλεια η σκοπιμότητα δεν γνωρίζουμε- ότι ο Τέλης Χαραμόγλης είχε πάρει ενεργά μέρος στο μεγαλειώδες κίνημα της Εθνικής Αντίστασης και ότι για τη στάση του αυτή τιμήθηκε δεόντως από το επίσημο ελληνικό κράτος -όπως και χιλιάδες άλλοι- με την μεταφορά του ως «επικίνδυνου» στρατιώτη στην Μακρόνησο, στο Α΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών, που είχε ανοίξει τις πύλες του στις 26 Μάη του 1947.

25 Μαρτίου ΄47. Άγ. Νικόλαος Κρήτης. Γιορτή στο Στρατόπεδο.

Εκεί τον βρίσκουμε τον Ιούνη του 1947, όπου είχε μεταφερθεί από το στρατόπεδο Σκαπανέων του Αγίου Νικολάου Κρήτης. (Στα τέλη του 1946 υπήρχαν στην Κρήτη δυο στρατόπεδα Σκαπανέων -το ένα στο Ρέθυμνο και το άλλο στον Άγιο Νικόλαο Λασηθίου- που αριθμούσαν συνολικά γύρω στους τρεις χιλιάδες στρατιώτες. Στις αρχές του 1947 τα στρατόπεδα αυτά διαλύθηκαν και κρατήθηκαν μόνο οι πιο «επικίνδυνοι», που συγκεντρώθηκαν στον Άγιο Νικόλαο – γύρω στους 120 με 125. Από το στρατόπεδο αυτό δραπέτευσαν 55 στρατιώτες και προσχώρησαν στον Δημοκρατικό Στρατό Κρήτης, στην ομάδα του Ποδιά).

Ο διοικητής του 1ου Λόχου Δημ. Μήτσου με τον επιλοχεύοντα Τέλη Χαραμόγλη στο Λιόπεσι το φθινόπωρο 1946

Αρχικά είχε μεταφερθεί μαζί με 3.000 άλλους αφοπλισμένους οπλίτες στο Α΄ Τάγμα Σκαπανέων στο Λιόπεσι (Παιανία) Αττικής, στους ελαιώνες, όπου έδρευε το απομονωτήριο του Α΄ Σώματος Στρατού. Μετά το δημοψήφισμα του Σεπτεμβρίου του 1946, μεταφέρθηκαν με οπλιταγωγό μέσω Λαυρίου στην Κρήτη.

Μακρόνησος, Στρατόπεδο Α΄ Τάγματος Σκαπανέων, 1947

25 Μαρτίου ΄47. Άγ. Νικόλαος Κρήτης. Γιορτή στο Στρατόπεδο.

Οι φωτογραφίες είναι από το φωτογραφικό αρχείο του Νίκου Μάργαρη. Στις περισσότερες υπάρχει χειρόγραφη λεζάντα του Τ. Χαραμόγλη στο πίσω μέρος. Έχουν δημοσιευτεί στο «Ψηφιακό Μουσείο Μακρονήσου» που δημιουργήθηκε από τα Αρχεία Σύγχρονης Ιστορίας (ΑΣΚΙ), σε συνεργασία με το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού. Ευχαριστούμε τον ‎Γιάννη Σ. Βλάχο για την αποστολή του συνδέσμου.

Ιδιόχειρος αφιέρωση του Τέλη Χαραμόγλη

Ο ίδιος ο Χαραμόγλης έχει αφιερώσει την βιβλιοθήκη του «στη μνήμη όλων των ανώνυμων και επώνυμων Λαϊκών Ηρώων που πρόσφεραν τη ζωή τους για την Εθνική Απελευθέρωση της Πατρίδας μας». Ούτε αυτό είδαμε να αναφέρεται πουθενά… Στην ιδιόχειρη αφιέρωση με την υπογραφή του, που κρέμεται σε ένα τοίχο της Βιβλιοθήκης και που οι λίγοι προσέχουν, γράφει:

«Η παρούσα ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ προσφέρεται στην Ιδιαίτερη Πατρίδα μου Λευκάδα προς τιμήν και μνήμην όλων Εκείνων των Ανώνυμων και Επώνυμων Λαϊκών Ηρώων που πρόσφεραν την Ζωή τους για την Εθνική Απελευθέρωση της Πατρίδας μας Ελλάδας και το κοινωνικό ξεσκλάβωμα του Λαού της.

Λευκάδα 11-10-1984

(Υπογραφή)
Χαραμόγλης Α. Τέλης»

Εκεί υπάρχει επίσης το από τις 24 Οκτώβρη 1986 πιστοποιητικό της Νομαρχίας Αττικής, κυρωμένο με απόφαση του Υφυπουργού Εθνικής Άμυνας, με το οποίο αναγνωρίζεται ως αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης 1941-44. Ο Τέλης Χαραμόγλης ήταν στις εκλογές, μάλλον του 1996, υποψήφιος βουλευτής με το ΚΚΕ στην εκλογική περιφέρεια Λευκάδας, το κόμμα που στήριξε μέχρι τα ύστερα της ζωής του.

Δεν υπάρχει πολιτισμός χωρίς μνήμη, όπως δεν υπάρχει και μνήμη χωρίς αγώνα συλλογικό ή προσωπικό για τη διατήρηση και την περιφρούρησή της. Η μνήμη «οργανώνει» και τιμά την ιστορία. Όπως τιμά και όποιον φροντίζει με πάθος να την «εγκιβωτίσει» και να τη «μοιραστεί» με τους αιώνες που έφυγαν και μ΄ αυτούς που έρχονται. Λαμπρό παράδειγμα δημιουργού πολιτισμού αποτελεί ο Αριστοτέλης Α. Χαραμόγλης, ο οποίος με γενναιότητα και οραματισμό, με το πάθος του συλλέκτη και του υπερασπιστή της συλλογικής μνήμης, οργάνωσε μια πολύτιμη «Ειδική Βιβλιοθήκη», που δεν είναι παρά η συλλογή μνήμης έξι αιώνων του τόπου του, του χώρου που τον γέννησε και τον έθρεψε, της Λευκάδας.

Ο Αριστοτέλης Χαραμόγλης γεννήθηκε στους Τσουκαλάδες της Λευκάδας το 1919. Κατάφερε μόνος του, με τεράστιες προσωπικές θυσίες, να συλλέξει σε διάστημα 20 χρόνων ένα πολύτιμο υλικό που σήμερα στεγάζεται στην Ειδική Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη (Πλατεία Μαρκά, στη Λευκάδα) και φέρει το όνομα του δωρητή και ιδρυτή της: «Χαραμόγλειος». Η βιβλιοθήκη αυτή αποτελεί έναν πραγματικό πνευματικό θησαυρό, με ανεκτίμητη αξία για το νησί και την ιστορία του. Η σημασία της συλλογής δεν έγκειται μόνο στο μεγάλο αριθμό βιβλίων και λοιπών εντύπων, γεγονός που προκαλεί θαυμασμό, αλλά και στη μοναδικότητα που έχει ως προς το περιεχόμενο των βιβλίων, τα οποία αναφέρονται στην ιστορία και σε θέματα που έχουν άμεση σχέση με τη Λευκάδα.

Η σκέψη του εμπνευστή και δημιουργού της βιβλιοθήκης ήταν να συγκεντρώσει κάθε βιβλίο, μελέτη, διατριβή, άρθρο, που γράφτηκαν από Λευκαδίτες κάθε επιστήμης, ειδικότητας και επαγγέλματος, καθώς και χάρτες, εικόνες, γκραβούρες ξένων και Ελλήνων συγγραφέων, καλλιτεχνών και πνευματικών ανθρώπων που αναφέρονται στη Λευκάδα. Το επίτευγμα του Αριστοτέλη Χαραμόγλη είναι αξιοθαύμαστο, ενώ η βιβλιοθήκη είναι μοναδική, αφού είναι από τις σπανιότατες στο είδος της. Αυτή η μοναδική στον κόσμο συλλογή, αφού αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, περιλήφθηκε στο βιβλίο των ρεκόρ «Γκίνες» το 1994, ενώ βραβεύτηκε και από την Ακαδημία Αθηνών. Επίσης τιμήθηκε με μετάλλιο του Δήμου Δελφών το 1981 και με το χρυσό μετάλλιο Δήμου Λευκάδας το 1991.

Στη «Χαραμόγλειο Ειδική Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη» είναι «στεγασμένα» 28.000 έντυπα με 32.000 θέματα, 9.500 φύλλα εφημερίδων, 9.000 τόμοι βιβλίων, 2.500 ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα περιοδικά, 150 γκραβούρες και χάρτες, 350 αφίσες, 1.500 φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ. Η συλλογή καλύπτει χρονικά την περίοδο από το 1420 μέχρι σήμερα. Η Βιβλιοθήκη μαζί με το Ιστορικό Αρχείο και τα άλλα πνευματικά και ιστορικά μνημεία της Λευκάδας αποτελούν πόλο έλξης για τον σύγχρονο ερευνητή της ιστορίας και βοηθούν στην τεκμηρίωση της τοπικής ιστορίας της Λευκάδας και όχι μόνο.

Όλα ξεκίνησαν το 1973 από προσωπική βιωματική ανάγκη του Αριστοτέλη Χαραμόγλη, ο οποίος αναζητούσε ξανά τα μονοπάτια που οδηγούν στους τόπους που βιώθηκε η ελευθερία των παιδικών και νεανικών χρόνων. Το 1974, όμως έγινε ανάγκη προσφοράς στη γενέτειρά του, αποτέλεσμα της ώριμης νοσταλγίας που οδηγεί στη μνήμη. Έτσι δημοσιεύει έκκληση προς τους απανταχού Λευκαδίους, επιστήμονες, λογοτέχνες, δημοσιογράφους και καλλιτέχνες για την αποστολή εντύπων λευκαδίτικου περιεχομένου. Χρόνο το χρόνο η συλλογή μεγάλωνε, οπότε το 1984 τη δώρισε στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας.

Ξεκίνησε, λοιπόν, σαν ένα «κίνημα» ψυχής, για να γίνει «κίνημα» του νου και της καρδιάς που προσφέρεται στο κοινωνικό σύνολο. Άλλωστε, ο Αριστοτέλης Χαραμόγλης ανήκει σε κείνη τη γενιά, που πιστεύει στις πολιτισμικές αξίες και θεωρεί ότι οι αξίες αυτές κατορθώνονται μέσα από την κοινωνική μεταβολή. Αρχίζει, λοιπόν, το «κυνήγι» των κάθε λογής εντύπων, που τον φέρνουν μπροστά και σε ευρήματα με χειρόγραφη μορφή. Κατάστιχα μπακάληδων, 1.200 συμβόλαια, τμήματα προσφυγικού αρχείου, χειρόγραφα αγωνιστών Λευκαδίων, ιδιωτικά αρχεία, χειρόγραφα συγγραφέων, δημοσιεύματα, βιβλία, με στόχο την πληρότητα της συλλογής του. Στόχος που δεν «αρκείται». Ο αγώνας του Αριστοτέλη Χαραμόγλη να πλουτίζει συνέχεια τη βιβλιοθήκη είναι καθημερινός.

Η εικοσάχρονη παθιασμένη και εξαντλητική προσπάθεια του Αριστοτέλη Χαραμόγλη ξεπέρασε τα όρια της μικρής ιδιωτικής αγωνίας μνήμης. Έγινε θρίαμβος, εθνικής σημασίας, καθώς η συλλογή αυτή ιστορεί την πνευματική και ιστορική πορεία του νησιού, την πολιτιστική παράδοση, τα μεγάλα πνευματικά έργα, τους αγώνες του λαού του, τους θρύλους και τα παραμύθια, τις μεγάλες φυσιογνωμίες. Ο λευκαδίτικος λαός, με τη σειρά του πλέον, διαφυλάττει και προστατεύει το μοναδικό στον κόσμο λευκαδίτικο πνευματικό θησαυρό, αυτή την πνευματική διαθήκη που κάνει όλους τους Λευκαδίτες όπου Γης να αισθάνονται υπερήφανοι.

Και η καλύτερη αμοιβή του ιδρυτή της είναι η πίστη του, που αποτελεί και αλήθεια, ότι η Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη είναι πνευματικό μνημείο. Και ο ίδιος είναι δημιουργός πολιτισμού και σίγουρα παράδειγμα προς μίμηση για όλες τις ελληνικές μικρές «πατρίδες».

(Πηγή: Ριζοσπάστης, Φύλλο της Κυριακής 21 Απρίλη 1996. Συντάκτης: Σ. Α.)