Σαν σήμερα το 1941 δραπετεύει από τη Φολέγανδρο ο θρυλικός Λευκαδίτης κομμουνιστής Στάθης Ζαβιτσάνος (Σταθιός)

Εξόριστοι στη Φολέγανδρο

Σαν σήμερα το 1941 δραπετεύουν από την Φολέγανδρο 120 περίπου κομμουνιστές εξόριστοι. Ανάμεσά τους ο οι Γ. Ερυθριάδης, Γ. Τρικαλινός, Π. Καραγκίτσης (Σίμος) και ο πρωτοπόρος Λευκαδίτης κομμουνιστής Στάθης Ζαβιτσάνος (Σταθιός).

Μόλις πατεί το πόδι του στο νησί της Λευκάδας καταπιάνεται αμέσως με την οργάνωση του λαϊκού κινήματος. Ιδρύει τον πρώτο κομματικό πυρήνα με τους Ζώη Κουτσαύτη, Γεράσιμο Γ. Θερμό, Στράτο Τσέγιο και Βαγγέλη Λεκατσά. Ανασυγκροτεί την κομματική οργάνωση του νησιού, με κομματικούς πυρήνες στα κυριότερα χωριά και με τα καθοδηγητικά όργανα, την αχτιδική επιτροπή και αργότερα και τις υπαχτίδες.

Ο θρυλικός Λευκαδίτης κομμουνιστής Στάθης Ζαβιτσάνος (Σταθιός)

Γράφει Ζώης Κουτσαύτης στο βιβλίο του «Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα – Ιταλική και Γερμανική Κατοχή» (Αθήνα 1991) για τον ερχομό του Σταθιού στη Λευκάδα:

«Το δρόμο του αντιστασιακού αγώνα άνοιξε το Κομμουνιστικό Κόμμα με τον ερχομό του παλαίμαχου αγωνιστή Στάθη Ζαβιτσάνου (Σταθιού), που ήταν εξόριστος στη Φολέγανδρο και κατάφερε να δραπετεύσει με τη σύγχυση που επικράτησε κατά το σπάσιμο του αλβανικού μετώπου. Πέρασε απ΄ την Αθήνα και ήρθε σ΄ επαφή με μερικά παλιά στελέχη του Κόμματος και της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας). Βρήκε το έδαφος στη Λευκάδα πρόσφορο…

Λευκαδίτες εξόριστοι στον Αη-Στράτη. Στην πρώτη σειρά, δεύτερος από αριστερά, ο Σταθιός

… Ο Σταθιός που γύρισε στο νησί στις 15 με 20 Μάη 1941, έπαιξε αυτόν τον ρόλο (σ.σ. Ο Σταθιός ήταν παράνομος και κρυβόταν και μέσα στην πόλη και στα χωριά, όπως στην Κατούνα στο σπίτι του Γ. Λογοθέτη, στον Αϊ-Πέτρο στο κτήμα του Στάθη Ρομποτή στο «Βαρδάκι», στους Σφακιώτες κλπ.). Το πρόσωπό του ήταν σεβαστό στους κομματικούς κύκλους, μα και στους προοδευτικούς και δημοκρατικούς πολίτες του νησιού. Ύστερα από τις επαφές που είχε, σχημάτισε τη γνώμη ότι πρώτα έμπαινε καθήκον να οργανωθεί το Κομμουνιστικό Κόμμα και να οπλιστεί με ιδεολογικό και εθνικό πρόγραμμα. Δεύτερος σκοπός ήταν το άπλωμα της επιρροής του Κόμματος σ΄ όλα τα στρώματα του λαού και η καθοδήγησή του και ενότητά του σ΄ ένα εθνικό μέτωπο. Είχε τη σωστή άποψη, ότι χωρίς ένα γερά οργανωμένο Κόμμα, δεν θα μπορούσε να προκόψει ο εθνικός αγώνας…».

Ο «Σταθιός» ήταν μια θρυλική φυσιογνωμία του κομμουνιστικού κινήματος στον τόπο μας. Γεννήθηκε το 1899 στο χωριό Κάβαλος Λευκάδας. Ασκούσε το επάγγελμα του κουρέα. (Δες εδώ: Ο «αποχρωματισμός» του «κόκκινου» κουρείου του Σταθιού…). Νέος ακόμη δραστηριοποιήθηκε στο εργατικό κίνημα της χώρας μας μέσα από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, στο οποίο οργανώθηκε το 1919, σε ηλικία 20 χρόνων. Το 1921 καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλακή από το στρατοδικείο Καβάλας για διάδοση κομμουνιστικών ιδεών στο Μικρασιατικό μέτωπο.

Ο Σταθιός (πρώτος από δεξιά) στο Γοργοπόταμο

Μετά την αποφυλάκισή του επιστρέφει στη Λευκάδα όπου μαζί με άλλους πρωτοπόρους αγωνιστές οργανώνει τον πρώτο πυρήνα του ΚΚΕ και της Εργατικής Βοήθειας στο νησί.

Το 1932 καταδικάζεται σε εξάμηνη φυλάκιση για προσηλυτισμό και το 1933 εκτοπίζεται με βάση το ιδιώνυμο -νόμος «περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών» που είχε ψηφιστεί μετά από πρόταση της κυβέρνησης Βενιζέλου- για 2 χρόνια στην Φολέγανδρο.

Γράφει η εφημερίδα «Ο Νέος Ριζοσπάστης» της εποχής εκείνης (Φύλλο της Τρίτης 29 Αυγούστου 1933) με τίτλο «Βαρειές καταδίκες στη Λευκάδα – 200 εργαζόμενοι αποδοκιμάζουν το δικαστήριο» για την επεισοδιακή δίκη του Σταθιού:

«ΛΕΥΚΑΔΑ, 22 Αυγούστου (Του ανταποκριτή μας 1230).

Σήμερα έγινε η δίκη των συντρόφων Στάθη Ζαβιτσάνου και Β. Κανέλλου που κατηγορούνταν επί παραβάσει του ιδιωνύμου. Το δικαστήριο από το πρωΐ φρουρούνταν από ολόκληρη την αστυνομική δύναμη της πόλης μας. Και οι χωροφύλακες των γραφείων ήταν κει πέρα με τον οπλισμό τους. Οι δικαστές, όλοι μεσαιωνικοί-αντιδραστικοί τύποι, εκτός του ότι δεν θέλησαν να ακούσουν τους μάρτυρες υπεράσπισης, εμπόδιζαν διαρκώς και τους δικηγόρους στην υπεράσπιση των συντρόφων. Οι σύντροφοι στην απολογία τους έδωσαν μια αποστομωτική και θαρραλέα απάντηση στις σκηνοθετημένες κατηγορίες των χωροφυλάκων και στις αντικομμουνιστικές συκοφαντίες ολάκερης της μεσαιωνικής αντίδρασης. Το δικαστήριο στηριζόμενο στις καταθέσεις των χωροφυλάκων καταδίκασε τους συντρόφους ένα χρόνο φυλακή και ένα χρόνο εξορία στον Αη Στράτη τον καθένα».

Και συνεχίζει πιο κάτω ο ανταποκριτής:

«Αίσχος! Φωνάζει το ακροατήριο. Στο άκουσμα της βαρειάς καταδίκης σύσσωμο το ακροατήριο αποτελούμενο από 200 εργαζομένους ξέσπασε σε αποδοκιμασίες φωνάζοντας «Αίσχος!»…».

«Ο Νέος Ριζοσπάστης», Φύλλο της Τρίτης 29 Αυγούστου 1933

Το 1935 συλλαμβάνεται και προφυλακίζεται μαζί με άλλους σαν ένας από τους πρωτεργάτες της αγροτικής εξέγερσης των κρασοπαραγωγών και αποφυλακίζεται μετά από εξάμηνο και ύστερα από αγώνες του ίδιου του λευκαδίτικου λαού και των συνδικαλιστικών του οργανώσεων.

Το 1936 συλλαμβάνεται από την μεταξική δικτατορία για παράνομη δράση και εκτοπίζεται ξανά, απ΄ όπου δραπέτευσε μαζί με άλλους το 1941. Στο διάστημα της ιταλογερμανικής κατοχής συνεχίζει τη δράση του από τις γραμμές του απελευθερωτικού κινήματος.

Η παλαϊκή κηδεία του Σταθιού στη Λευκάδα

Με την απελευθέρωση συλλαμβάνεται στη Λευκάδα και με την κατηγορία του δήθεν παρανόμου εράνου καταδικάζεται σε φυλάκιση ενός χρόνου. Μετά την αποφυλάκισή του συνέχεια εκτοπίζεται στην Ικαρία, Μακρόνησο, Αη-Στράτη, απ΄ όπου το 1959 μετεκτοπίζεται στην Αθήνα.

Οι αλλεπάλληλες διώξεις και κακουχίες είχαν σαν αποτέλεσμα να υποσκάψουν ανεπανόρθωτα την υγεία του. Πήγε για ιατρικές εξετάσεις και θεραπεία στη Βουδαπέστη της σοσιαλιστικής τότε Ουγγαρίας, όπου και πέθανε το 1965.

Η κηδεία του Σταθιού στη Λευκάδα

Η σορός του μεταφέρθηκε από την Ουγγαρία αεροπορικώς στην Αθήνα και από εκεί στη Λευκάδα, όπου και κηδεύτηκε ο παλαίμαχος κομμουνιστής. Ο λευκαδίτικος λαός τίμησε τον Σταθιό Ζαβιτσάνο σ΄ ένα πραγματικό λαϊκό προσκύνημα. Με επικεφαλής τη φιλαρμονική Λευκάδας, η οποία παιάνιζε πένθιμα εμβατήρια, η κηδεία ξεκίνησε από την παραλία, διέσχισε το κεντρικό πεζόδρομο της πόλης και κατέληξε στην μητρόπολη.

Τον νεκρό αποχαιρέτησε εκ μέρους του κόμματος της ΕΔΑ ο τότε βουλευτής Λευκάδας, γιατρός Ξενοφώντας Γρηγόρης. Για τους αγώνες του μίλησαν ο Λευκαδίτης δικηγόρος Ζώης Κουτσαύτης, ο Κανέλλος και δύο νεολαίοι, που στάθηκαν ιδιαίτερα στη σεμνή μορφή του λαϊκού αγωνιστή τονίζοντας ότι το παράδειγμά του θα έπρεπε να γίνει υποθήκη για την νεολαία του νησιού στους αγώνες της για δημοκρατία και ελευθερία. (Δες εδώ φωτογραφίες από την κηδεία του).