Ο κανονιοβολισμός του Κάστρου του Γρίβα (Τεκέ) από Αγγλικό πλοίο στα τέλη Δεκέμβρη του 1944

Το Κάστρο του Γρίβα (Τεκές) βρίσκεται στην μπασιά του νησιού της Λευκάδας, στη διασταύρωση του δρόμου για τα χωριά Περατιά και Πλαγιά. Χτίσθηκε πάνω σε ένα βράχο σε υψόμετρο 100 περίπου μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας στις αρχές του 19ου αι. από τον Αλή Πασά. Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους το κάστρο αποδόθηκε μαζί με άλλη περιουσία στον Θεοδωράκη Γρίβα, απ΄ όπου πήρε και το μεταγενέστερο όνομά του.

Με μια προσεκτική ματιά μπορεί κανείς εύκολα να διακρίνει στο εξωτερικό τείχος της βορινής μεριάς του κάστρου που βλέπει στην ανοιχτή θάλασσα του Ιονίου δυο βαθουλώματα (εντυπώματα) στο ύψος των προμαχώνων που παραπέμπουν σε βολές πυροβόλου όπλου μεγάλου διαμετρήματος χωρίς βέβαια εκ πρώτης όψεως να αποκλείεται τα σημάδια αυτά να έχουν προέλθει από κανονιοβολισμό του κάστρου κατά τη διάρκεια παλιότερων πολιορκιών του.

Υπάρχει όμως μια καταγεγραμμένη μαρτυρία, του στρατιωτικού κ. Σωκράτη Βρακατσέλη, που αναφέρει ότι τα δυο σημάδια είναι σχετικά πρόσφατα και, όσο κι αν ακούγεται σήμερα παράξενο, προέρχονται από κανιοβολισμούς αγγλικού πλοίου στα μέσα της δεκαετίας του 1940. Συγκεκριμένα, όπως ο ίδιος διηγήθηκε σε σπουδαστές των Εκπαιδευτηρίων Πληροφορικής Βόνιτσας, στο πλαίσιο μιας αξιόλογης εργασίας τους για το Κάστρο του Τεκέ, το συμβάν έλαβε χώρα όταν μια μονάδα του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) που είχε εγκατασταθεί στο κάστρο επιχείρησε να χτυπήσει με όλμους ένα Αγγλικό καράβι που περνούσε έξω από το κάστρο της Αγίας Μαύρας, και προς το μέρος του κάστρου. Το Αγγλικό πλοίο ανταπάντησε με κανονιοβολισμούς, που δύο από αυτούς χτύπησαν τα πλευρά του κάστρου. (Δες εδώ την ενδιαφέρουσα εργασία-μελέτη για το «Κάστρο του Τεκέ»).

Το γεγονός μάς είχε επισημανθεί παλιότερα υπό μορφή σχολίου από αναγνώστη μας με την παρατήρηση να το ψάξουμε. Είναι αλήθεια ότι δεν μπορέσαμε να βρούμε επιπλέον στοιχεία, πέρα από την πιο πάνω μαρτυρία. Θεωρούμε όμως ότι είναι μια ψηφίδα της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας που θα άξιζε τον κόπο η περαιτέρω διερεύνησή της.

Αν θελήσουμε τώρα να καθορίσουμε επακριβώς την ιστορική στιγμή που έλαβε χώρα το συμβάν θα πρέπει να περιοριστούμε χρονικά στις τελευταίες μέρες του Δεκέμβρη του 1944. Στις 26 προς 27 Δεκέμβρη του 1944 έγινε η απόβαση του 24ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, στο Κεραμιδάκι της Νικιάνας και η απελευθέρωση της Λευκάδας από τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ υπό τον ταγματάρχη Κώστα Μαραγκό και τους εδώ ταγματασφαλίτες και της Ακαρνανίας που είχαν βρει καταφύγιο στο νησί. Καπετάνιος του 24ου Συντάγματος ήταν ο Μιχάλης Ντούσιας, Στρατιωτικός Αρχηγός ο Αραχναίος (Γιώργος Κατεμής) και Πολιτικός ο Μήτσος Κίρλας. Μέχρι της 28 Δεκεμβρίου, όλα τα μάχιμα τμήματα του ΕΔΕΣ είχαν περιοριστεί σε μια στενή λωρίδα γης γύρω από την Πρέβεζα. Στις 28 και 29 Δεκεμβρίου ο Βρετανικός στόλος εκκένωσε την Ηγουμενίτσα και την Πρέβεζα από τα στρατεύματα του ΕΔΕΣ τα οποία μετέφερε στην Κέρκυρα. Στις 30 Δεκεμβρίου η Ήπειρος βρισκόταν υπό τον πλήρη έλεγχο του ΕΛΑΣ.

Γράφει ο Μιχάλης Ντούσιας στο βιβλίο του «Ε.Α.Μ. Πρέβεζας, Ε.Λ.Α.Σ. Ζαλόγγου – Σουλίου», Αθήνα 1987, που είχε πρωταγωνιστήσει τότε στα γεγονότα:

«… Ο Αραχναίος -στο μεταξύ- είχε τοποθετήσει τους λόχους σε κατάλληλες θέσεις με την κατάληψη των χωριών Κατωχώρι και Λαζαράτα και αποφασίσαμε την άλλη μέρα να επιτεθούμε κατά της πόλης της Λευκάδας, αφού θα είχαμε ολοκληρώσει την κύκλωσή της από παντού. Όπως σημείωσα και πιο πάνω, το Σύνταγμα του ΕΔΕΣ και οι άλλοι ένοπλοι ταγματασφαλίτες που είχαν καταφύγει στην πόλη ανέρχονταν -σύμφωνα με τις πληροφορίες μας- σε έναν αριθμό πάνω από 600. Ήταν κυκλωμένοι και δεν είχαν καμιά άλλη διέξοδο εκτός απ΄ τη θάλασσα, αλλά θα τους ήταν αδύνατο να χρησιμοποιήσουν βενζινόπλοια ή άλλα μικρά πλωτά μέσα, γιατί -από τις θέσεις που κατείχαμε- θα τα εξουδετερώναμε εύκολα.

Πάνω στις προετοιμασίες μας για την επίθεση κατά της πόλης, φτάνει στον Αλέξανδρο (σ.σ.: στον οικισμό Κολυβάτα βρισκόταν το επιτελείο του συντάγματος) μια Επιτροπή Λευκαδιτών, αποτελούμενη από το Δήμαρχο Λευκάδας Γιαννουλάτο, από το Μητροπολίτη Λευκάδας, καθώς και τρία γνωστά στελέχη των πολιτικών οργανώσεων, μεταξύ των οποίων σημειώνω το Γιάννη Γαζή, καθηγητή θεολογίας και παλαίμαχο ακροναυπλιώτη αγωνιστή. Μας παρακάλεσαν να αναβάλουμε την επίθεση κατά της πόλης, για να μη θρηνήσουμε θύματα. «Έτσι κι αλλιώς, μας είπαν, οι ένοπλοι που βρίσκονται στην πόλη δεν έχουν διέξοδο και εμείς αναλαβαίνουμε να τους πείσουμε να παραδοθούν». Δεχτήκαμε, δίνοντας προθεσμία 24 ωρών. Φανήκαμε ενδοτικοί, γιατί κι εμείς δε θέλαμε μια άσκοπη αιματοχυσία. Ωστόσο, καταλάβαμε το Μοναστήρι της Φανερωμένης και προωθήσαμε εμπροσθοφυλακές ως τις προσβάσεις της πόλης.

Τη νύχτα αυτής της ημέρας ενέσκυψε μια πρωτοφανής κακοκαιρία. Τα μεσάνυχτα, τα φυλάκιά μας έδωσαν την πληροφορία ότι από τη θάλασσα έβλεπαν προβολείς και τροχιοδεικτικές βολές. Βγήκαμε από το σπίτι που μέναμε μαζί με τον Αραχναίο και -παρά το σκοτάδι που επικρατούσε- φτάσαμε σε ένα ύψωμα κοντά στο Μοναστήρι της Φανερωμένης. Είδαμε τους προβολείς και τις τροχιοδεικτικές βολές και βεβαιωθήκαμε ότι επρόκειτο για μονάδες του πολεμικού ναυτικού. Δεν μπορούσαμε εκείνη τη στιγμή να ξέρουμε αν σκόπευαν να αποβιβάσουν δυνάμεις στη Λευκάδα και να μας επιτεθούν. Πάντως κινήσαμε τα τμήματά μας προς την πόλη και καταλάβαμε τα πρώτα σπίτια. Διαπιστώσαμε ότι είχαν έρθει 3 τουλάχιστον πολεμικά σκάφη, τα οποία, αφού όλη τη νύχτα με μεγάλη δυσκολία (λόγω της άγριας θαλασσοταραχής) παρέλαβαν τους άντρες του ΕΔΕΣ του Κ. Μαραγκού, κανονιοβόλησαν τα υψώματα γύρω από τη Λευκάδα και κατευθύνθηκαν στην Κέρκυρα, όπου αγγλικά πολεμικά είχαν μεταφέρει από την Ήπειρο τις μονάδες του ΕΔΕΣ.

Έτσι, μπήκαμε στην πόλη της Λευκάδας, χωρίς να χρειαστεί να ρίξουμε ούτε μια τουφεκιά. Δεν είχαν προφτάσει να μπουν στα καράβια και να μεταφερθούν στην Κέρκυρα γύρω στους 150 ένοπλοι ταγματασφαλίτες. Είχαν μπει στο Κάστρο της Λευκάδας, και ταμπουρώθηκαν εκεί. Τους καλέσαμε να παραδωθούν και μας απάντησαν με πυροβολισμούς. Τους ρίξαμε δύο βλήματα όλμων, αλλά δεν είχαμε καμιά διάθεση να σπαταλήσουμε τα βλήματά μας. Θα παραδίνονταν, αργά ή γρήγορα, όπως και πραγματικά παραδόθηκαν την άλλη ημέρα το πρωί.»