Ίρις η ονυχοφόρος: Μία από τις Ίριδες που αυτοφύονται στον τόπο μας

Μία από τις Ίριδες που αυτοφύονται στο νησί μας, τη Λευκάδα, είναι η Ίρις η ονυχοφόρος (Iris unguicularis). Είναι η μεγαλύτερη από τις ίριδες, με άνθη πανέμορφα, χρώματος ιώδους με πορτοκαλί περιοχή που περιβάλλεται από ιώδεις ακτίνες σε λευκό φόντο.

Την συναντάμε σε όλη την έκταση της Λευκάδας, κυρίως σε ξηρά πετρώδη εδάφη, σε μακκία βλάστηση, αλλά και σε πρανή με εύφορα χώματα. Η περίοδος ανθοφορίας διαρκεί από τον Δεκέμβριο έως τις αρχές Απριλίου.

Όπως αναφέρει ο Π.Γ. Γεννάδιος («Λεξικόν Φυτολογικόν», Αθήνα, 1914) η Ίρις της τάξης των Ιριδωδών περιλαμβάνει περί τα 100 είδη που τα περισσότερα είναι ιθαγενή των βόρειων εύκρατων χωρών. Είναι φυτά ποώδη, πολυετή, ριζωματικά, κονδυλόριζα, σπανιότερα βολβόριζα, πολλά κοσμητικά, και μερικά μυρεψικά και φαρμακευτικά.

Οι φαρμακευτικές και μυρεψικές ιδιότητες των ριζών μερικών ίριδων ήταν γνωστές στους αρχαίους. Ο Θεόφραστος θεωρούσε άριστη την ρίζα της Ίριδος της φυομένης «εν Ιλλυριοίς, ουκ εν τη προς θάλατταν χώρα, αλλ΄ εν τη ανακεχωρηκυία κειμένη δε μάλλον προς άρκτον. Τόποι δε τόπων διαφέρουσιν εν οις αμείνων· εργασία δε περί αυτήν ουδεμία πλην του περικαθήραντα αναξηραίναι» (Περί φυτικῶν ἱστοριῶν 9, 7, 4). Διάφορα είδη ίριδων αναφέρει και ο Διοσκουρίδης: «Άνθη δε επίκαυλα, παράλληλα, επικαμπή, ποικίλα· ή γαρ λευκά, ή ωχρά, ή μήλινα, ή πορφυρά, ή κυανίζοντα οράται, όθεν δια την ποικιλίαν απεικάσθη ίριδι τη ουρανία. Ρίζαι ύπεισι γονατώδεις, στερεαί, ευώδεις· τμηθείσαι δ΄ αυταί ξηραίνονται εν σκιά και λίνω διαπαρείσαι αποτίθενται. Έστι δε βελτίων αι ιλλυρική και μακεδονική, και εν ταύταις αρίστη η πυκνόρριζος και υποκόλοβος και δύσθαυστος και τη χρόα υπόκιρρος και σφόδρα ευώδης και πυρώσα την γλώτταν».

Ως είδη της ελληνική χλωρίδας ο Γεννάδιος αναφέρει 10 εκ των οποίων τα αξιολογότερα είναι: α) Ίρις η αττική (Iris attica) που απαντάται στον Υμηττό, το Πεντελικό και αλλού, β) Ίρις η γερμανική (Iris germanica), είδος συνηθέστατο που καλλιεργείται στους κήπους για τα μεγάλα, εύοσμα και κυανά άνθη της και είναι γνωστή με τα κοινά ονόματα Κρίνος ή Αγριόκρινος (Ζαμπάκι στην Κύπρο), γ) Ίρις η κονδυλόριζος (Iris tuberosa ή Hermodactylus tuberosus), πιθανώς ο Ερμοδάκτυλος των Αλεξανδρινών ιατρών. Φέρει άνθη πολύχρωμα και ονομάζεται κοινώς Αυτί του Λαγού, δ) Ίρις ο Ψευδάκορος (Iris Pseudacorus), o κοινώς αποκαλούμενος Νεκρόκρινος με κίτρινα άνθη, και ε) Ίρις η φλωρεντιανή (Iris florentina), που αποκαλείται κοινώς Κρίνος. Καλλιεργείται στους κήπους και φέρει μεγάλα εύοσμα και κατάλευκα άνθη. Αυτή είναι και η κατ΄ εξοχή φαρμακευτική και μυρεψική Ίρις, η ιλλυρική ίρις του Θεόφραστου και του Διοσκουρίδη.