Γαληνοτάτη και Επτάνησα – Αρχεία πέντε αιώνων από την Ελληνική Κοινότητα της Βενετίας και τα Ιόνια Νησιά
Του Ν. Ε. Καραπιδάκη
(Kαθηγητής της Ιστορίας της Μεσαιωνικής Δύσης στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, τέως διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους).
Χρύσα Μαλτέζου
Οδηγός του αρχείου
Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας
σελ. 410 σελ. + εικ.+ cd.
Αλίκη Νικηφόρου
Συνταγματικά κείμενα των Ιονίων Νήσων
Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
σελ. 892 + εικ.
Από τα δύο παραπάνω βιβλία το ένα αποτυπώνει τις δραστηριότητες μιας μακράς περιόδου (1400 – 1900) της ιστορίας των Ελλήνων της Βενετίας· το άλλο τη δύσκολη και φορτισμένη περίοδο της πολιτειακής οργάνωσης των Επτανήσων μετά το τέλος της Βενετοκρατίας (1386 – 1797) και της σύντομης γαλλικής κυριαρχίας (1799). Και τα δύο είναι εξαιρετικής βιβλιολογικής και βιβλιοδετικής ποιότητας, προϊόντα της συνεργασίας με τα τυπογραφεία Αργυροπούλου και Ανάγραμμα.
Ο «Οδηγός του Αρχείου» αφορά τα αρχεία της Ελληνικής Κοινότητας της Βενετίας από τα τέλη του 15ου αιώνα μέχρι περίπου τις αρχές του 20ού. Η πόλη της Βενετίας υπήρξε κατ’ ουσίαν μια πρώτη πρωτεύουσα του Ελληνισμού «υπό βενετική φιλοξενία». Αν αναλογιστούμε, επιπλέον, ότι η Κοινότητα αυτή αποτέλεσε την πρώτη μη αυστηρώς ταξική συσσωμάτωση ορθοδόξων και ελληνοφώνων (εκτός Οθωμανικής αυτοκρατορίας) μετά την τραυματική Αλωση του 1453, καταλαβαίνουμε τη σημασία του αρχείου της. Αλλωστε, ο «Οδηγός», όπως έχει σχεδιαστεί και παρουσιάζεται (στην ολοκλήρωσή του έχουν πάρει μέρος πολλοί συνεργάτες) ξεπερνά το απλό ευρετήριο αρχείων και δεν απευθύνεται μόνο στον εξειδικευμένο αναγνώστη. Για κάθε μια από τις μεγάλες δραστηριότητες της Ελληνικής Κοινότητας που αποτυπώνονται στα γραπτά της τεκμήρια, έχει ληφθεί η φροντίδα να δημοσιεύονται χαρακτηριστικά έγγραφα αλλά και εικόνες που επιτρέπουν στον αναγνώστη να παρακολουθήσει το πνεύμα, το κλίμα αλλά και την αισθητική ποιότητα μέσα τα οποία εργάζονταν και κινούνταν τα μέλη της.
Ολες οι επί μέρους ενότητες είναι συναρπαστικές για την παρακολούθηση της σύστασης της Κοινότητας, τη στέγασή της, την απόκτηση της Εκκλησίας της, τη διαχείριση του πλούτου της, την επέκτασή της σε δραστηριότητες κοινωνικής και εκπαιδευτικής πολιτικής. Χάρις στα ληξιαρχικά βιβλία που σώζονται διαθέτουμε στοιχεία δημογραφικής φύσεως, για μια μακρά περίοδο, για την οποία σπανίζουν σε άλλες περιοχές του ελληνισμού. Χάρις στις διαθήκες αλλά και τις δωρεές αναδύεται ένας ολόκληρος κόσμος ως προς τις ευαισθησίες του, την ευλάβειά του αλλά και τις κοινωνικές συμπεριφορές του. Τα μητρώα μελών συνιστούν ένα μοναδικό πανόραμα για τις δραστηριότητες των Ελλήνων, ναυτικών, εμπόρων και στρατιωτών και, σε συνδυασμό με άλλα τεκμήρια του αρχείου, δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε το πλήθος των φτωχών και ασθενών και των δύο φύλων που η Κοινότητα προσπαθεί να διασώσει. Τα πολυάριθμα και συνεχή στοιχεία αλληλογραφίας με τον ελληνισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των Επτανήσων επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε, έστω και σε πρώτη ανάγνωση, τις επαφές του ιδιότυπου αυτού κέντρου του Ελληνισμού με τις υπόλοιπες περιοχές του που τελούσαν υπό οθωμανική ή βενετική κυριαρχία· επαφές που συντελούσαν στη διαμόρφωση και τη διατήρηση ενός ενιαίου εθνικού συνόλου και πριν από την ίδρυση του ελληνικού κράτους.
Συνταγματικά κείμενα
Η «Επανάσταση», ωστόσο, δεν ήρθε από το Βενετικό Κέντρο. Μετά την κατάλυση της Βενετικής Πολιτείας, οι δυνάμεις που ήταν δυνητικά έτοιμες να συστήσουν ένα ελληνικό κράτος δεν βρίσκονταν στη Βενετία αλλά στα Επτάνησα. Έμενε για να γίνει αυτό, πολλοί το έλπιζαν και το ευαγγελίζονταν, να υπάρξει η σαφής βούληση των Μεγάλων Δυνάμεων αλλά και να αμβλυνθούν οι αβυσσαλέες αντιθέσεις που μάστιζαν τα Ιόνια Νησιά. Να ορίσει κάθε κοινωνική τάξη πώς καταλάβαινε το «έθνος». Κοντολογίς να περιοριστούν οι μορφές οργάνωσης προεθνικού κράτους που διαμόρφωναν την πολιτική κατάσταση επί Βενετοκρατίας. Πάντως, η προσπάθεια σύστασης μιας πολιτείας έγινε.
 |
Τα «συνταγματικά κείμενα» που δημοσιεύονται και μεταφράζονται στον τόμο αυτόν, και τα εισαγωγικά κείμενα που προτάσσονται, επιτρέπουν την παρακολούθηση αυτής της ιστορίας ενός μοναδικού πολιτικού και κοινωνικού εργαστηρίου. Και επιτρέπουν την παρακολούθηση της εμπειρίας χρόνο με το χρόνο έως το 1817 που επιβάλλεται το τελευταίο σύνταγμα, το «αγγλικό». |
Οι Ρωσοτουρκικές δυνάμεις ζητούν (1799) από τους νησιώτες, την άποψή τους για τη «συνταγματική» τους οργάνωση. Υψηλή Πύλη και Πετρούπολη συμφωνούν (1800) σε ένα πρώτο κείμενο που αξίζει να διαβαστεί στις δύο διαφορετικές του αποτυπώσεις, ρωσική και οθωμανική, και το οποίο ανέθετε ουσιαστικά την εξουσία σε μια τάξη ανθρώπων. Για τη Ρωσία επρόκειτο για τη δημιουργία μιας φιλορωσικής και ορθόδοξης ζώνης επιρροής στη Μεσόγειο, για την Υψηλή Πύλη για τη δημιουργία μιας ακόμα υποτελούς ηγεμονίας. Ο καθένας μπορούσε να ερμηνεύσει κατά βούληση· η κάθε τάξη να πάρει ό,τι ήθελε. Αντίδραση, εις απάντηση, η πολιτική και κοινωνική αναταραχή (1801) στα νησιά – μια από τις πιο ενδιαφέρουσες «επαναστάσεις» της νεότερης ιστορίας μας. Προσπάθεια συμβιβασμού το 1803· ούτε αυτή είχε καλύτερη τύχη. Ενα νέο σχέδιο το 1806, μάλλον ακραιφνώς φιλορωσικό. Η διεθνής ιστορία τα έφερε αλλιώς το 1807. Νέα προσπάθεια το 1817, μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους και υπό την βρετανική προστασία που κανείς Βρετανός Υπατος Αρμοστής δεν επέτρεψε να εφαρμοστεί ουσιαστικά. Στην ιστορία αυτή εμπλέχτηκαν όχι τυχαίοι άνθρωποι, από τους Καποδίστρια αυτούς τους φιλορώσους ορθοδόξους μέχρι τους Θεοτόκη, αυτούς τους μάλλον στραμμένους στη Δύση. Και μέχρι τον Ούγκο Φώσκολο, πολιτικό διανοούμενο εκτός των άλλων, του οποίου οι συνταγματικές απόψεις πριμοδοτούνται και δημοσιεύονται (μεταφρασμένες). Δύο νέα βιβλία που ανοίγουν ορίζοντες.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή», Κυριακή 01.03.2009 – Καταλήξαμε στο άρθρο μέσω του ιστότοπου Ithacanews (www.ithacos.gr).
