Oι Λευκαδίτικες παροιμίες και το αλληγορικό τους νόημα… (του Θοδωρή Γεωργάκη)
Παροιμίες ν’ αρχινίσει…
Γράφει ο Θοδωρής Γεωργάκης
Παγκόσμια οι παροιμίες αποτελούν μερικές απ’ τις γλαφυρότερες διατυπώσεις της θυμοσοφίας μια κοινωνίας. Για τον τόπο μας είναι ένα πολύ ζωντανό κομμάτι και σπλάχνο του λαϊκού μας παραδοσιακού πολιτισμού, μέσα απ’ τις οποίες ο λαός μας αποκωδικοποιεί τη συλλογική βιωματική του εμπειρία, με την μορφή αλληγορίας, στην κατεύθυνση της διαφώτισης, από κάθε άποψη, του ψυχικού του κόσμου. Ο «εαυτός» και ο «άλλος» είναι οι δύο πόλοι συνύπαρξης στις παροιμίες μας, με στόχευση αμφοτεροβαρώς αναμοχλευτική, όσο και διδακτική, στα πλαίσια της λυσιτελούς και αμοιβαία επωφελούς παράλληλης συμβίωσης.
Έτσι, σαν λαϊκά αποφθέγματα και δημιουργήματα οι παροιμίες σχετίζονται άμεσα με τα ήθη, τα έθιμα και της παραδόσεις ενός λαού και η προέλευσή τους χάνεται στα βάθη των αιώνων, μαρτυρώντας αρχαιοπαράδοτα στοιχεία της κουλτούρας ενός πολιτισμού, με τρόπο αδρό, σαρκαστικό, ειρωνικό και σκωπτικό συνάμα…
Στο νησί της Λευκάδος, αυτή η λαϊκή θυμοσοφία των παροιμιών, δεν ανήκει στα νεκρά φραστικά μας κληρονομήματα, αλλά, σαν έντεχνος μουσικός προφορικός λόγος, είναι εγκολπωμένες στην πολιτισμική και πνευματική συνείδηση των συντοπιτών μας, σαν χρηστός, μα και ορθολογικός, τελικά, τρόπος ζωής. Ο Λευκαδίτης, στο διάβα των αιώνων, έχει δημιουργήσει μια πλειάδα παροιμιών, οι οποίες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όταν παίρνουν αυστηρά τοπικό χαρακτήρα, είναι κοινές σε όλα τα χωριά του νησιού και με μια αείρροη διαδρομή, από γενιά σε γενιά, φτάνουν και στις μέρες μας γεμάτες όχι μόνο διδακτισμό και τέρψη, μα κυρίως νοσταλγία, για μια ντοπιολαλιά, που όλο χάνεται και ξεφτίζει κάτω απ’ τις πιεστικές ανάγκες της συνεχούς αναζήτησης της προόδου, ενίοτε και με την μορφή ευδαιμονιστικών αναζητήσεων και επιδιώξεων…
Όμως, η πρόοδος, κατά τον Ντελακρουά, πρέπει να είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την βαθιά, την μεθοδική ψηλάφηση και επίγνωση του παρελθόντος… Έτσι με τούτο το σκεπτικό κινάμε και την φιλόδοξη δική μας προσπάθεια, να φέρομε στην επιφάνεια απ’ το πλούσιο Αγιομαυρίτικο παρελθόν ένα σπουδαίο πολιτιστικό όσο και παραδοσιακό μας κληρονόμημα, όπως αυτό των Λευκαδίτικων Παροιμιών που ακολουθούν…
Η αλ(ε)πού είχε δ(ου)λειά κι αυτήνη ακριδολόγαγε….
Στις περιπτώσεις των αργόσχολων, ή αυτών που ενώ έχουν σοβαρές δουλειές ασχολούνται με τα επουσιώδη.
Φάει παπούλη δαμάσκηνα και τ’ αγγόνια σ(ου) μουδιάζ(ου)νε…
Αν κάνεις κάποια κακή πράξη μπορεί να τιμωρηθουν ακόμη και τα εγγόνια σου μελλοντικά απ’ την θεία δίκη…
Xαλεύ(ει) ν’ ανοίξει π(η)γάδι με το βελόνι…
Για τη ματαιοπονία κάποιου να χρησιμοποιεί σμικρότατα μέσα για να πετύχει μεγάλους σκοπούς ή έργα…
Κάμω γάμο φα μ’ παιδιά μ’ φάω ‘γω κι η φαμελιά μ’…
Στους μοναχοφάηδες και στους ατομιστές…
Άμα ντέσ(ει) η προβατίνα στο βάτο ή μαλλί, ή κόκαλο…
Αν μπλέξεις με κακιές παρέες και πράξεις δεν θα βγεις αλώβητος…
Γλυκάθ(η)κε η γριά στα σύκα, κ’ έφαγε και τα σ(υ)κόφ(υ)λλα…
Στις περιπτώσεις εκτέλεσης κυρίως μιας επαναλαμβανόμενης πονηρής πράξης…
Δε κ(ου)τσαίνει η γίδα απ’ τ’ αυτί…
Όταν πάθεις κάτι επιπόλαιο, όχι σοβαρό…
Στ’ αντ(η)λιακό! Λέμε και καμιά παροιμία μέσα – μέσα…
Ο ζουρλός είδε το μεθ(υ)σμένονε και μέριασε…
Προκειμένου να φανεί πως ο μεθυσμένος είναι πιο επικίνδυνος και απ’ τον τρελό…
Bάρ(α) τ(ου) με μια βεργούλα τώρα αυτ(ου)νού…
Όταν κάποιος κάνει μια επωφελή για τον εαυτό του πράξη που του φέρνει κέρδος και ευτυχία…
Όσο αραιώνουνε τα σκόρδα τόσο χοντραίνουν…
Λεγόταν κυρίως επί πολλών αδερφιών που κάποιοι ξενητεύονταν και έδιναν χώρο και σ’ αυτούς που έμεναν πίσω στην πατρική περιουσία…
Ξέρ(ει) αυτός πως (ε)π(ι)τήδια – (ε)π(ι)τήδια πατάνε τ’ αυγά…
Για ευφυέστατους και ελισσόμενους ανθρώπους που και πετυχαίνουν κάτι, αλλά αποφεύγουν και τις κακοτοπιές…
Σκορπίσαμε σα τ(ου) λαγού τα παιδιά…
Όταν τ’ αδέρφια, οι συγγενείς και οι φίλοι χωρίζουνε…
Σα(ν) και παρασήκωσες τον όρλο σ(ου) βλέπω…
Στις περιπτώσεις που κάποιος φέρεται ξαφνικά εγωιστικά…
Η γάτα μας νείβεται στο Στρογάρμπι…
Παρατηρούσαν τη γάτα προς τα πού στραμμένη έγλειφε με τη γλώσσα της το πρόσωπό της, ώστε να μαντέψουν τον αέρα που θα φυσήξει…
Να μετράς δέκα και να κόβεις μία… Τώρα βάλε τ(η) σανίδα στο μόσκιο…
Στις περιπτώσεις που έκοβαν κάποια σανίδα για πάτωμα ή ταβάνι πιο κοντή και περιγελαστικά του έλεγαν να την βάλλει στο νερό να μουσκέψει, για να ξαναμακρύνει… Μεταφορικά, να προβλέπεις σωστά…
Ντράπ(ει) τον ένανε, ντράπ(ει) τον άλλονε, έκαμα τον άντρα μ’ κερατά…
Όταν είσαι ενδοτικός και υποχωρητικός στις παράλογες απαιτήσεις των άλλων…
Θα σε βάλομε να πλααίσεις στ(ου) φούρνου τ(η)ν κατσούλα…
Στους τεμπέληδες κυρίως που έψαχναν κρεβάτι και στρώμα να πλαγιάσουν…
Γόνατα που δε νοτίζουν το ντορβά δε τον γιομίζουν…
Το έλεγαν κυρίως για τις λιομαζώχτρες, που έπρεπε γονατισμένες να μαζεύουν τις ελιές αν ήθελαν να γεμίσουν γρήγορα τον ντορβά… Κάτι σαν το γνωστό αν δεν βρέξεις κ…., μπαρμπούνι δεν τρως…
Θα το βρει κι η στραβή τ’ αρνί τ(η)ς…
Όλα τα πράγματα στο τέλος αποκαλύπτονται…
Λευκαδίτισσες στο χορό! Οι υπέροχες φιγούρες της ζωής μας!
Βλέπω μ(ου) γυρίζεις σα το(ν) Ψάνη…
Όταν κάποιος μπάλωνε τα ρούχα του και τα παπούτσια του με σύρμα, όπως έκανε κάποιος συμπαθέστατος απ’ τους Πηγαδισάνους που τον έλεγαν Ψάνη…
Η αλ(ε)πού εκατό χρονόνε και τ’ Αλπόπ(ου)λα εκατόν δύο…
Όταν κυρίως τα παιδιά ή οι πιο νεώτεροι αντιπαραβάλλονται με ηλικιωμένους…
Τώρα π(ου) πρωτόρτες να σ(ου) βάλομε μπαμπάκι με ζάχαρη στ΄σφαγή…
Όταν κάποιος πρωτοέρχονταν σε σπίτι του έβαζαν μπαμπάκι με ζάχαρη στον κόρφο να τον γλυκάνουν…
Σα το(ν) σκ(υ)κλί στο τέλος θα φας και το κρεμμύδι…
Κάποιος ψηλομύτης που στο τέλος συμβιβάζεται με όλα…
Βλέπω μ(ου) ξεκάμπισες σα(ν) το Γιάννη απ’ τ’ άλογα…
Όταν έρχονταν κυρίως απ’ την Χώρα με το σακούλι άδειο από ψώνια, ή απ’ τα χωράφια και τ’ αμπέλια με τα χέρια αδειανά…
Με στραβόνε κάθεσαι από ταχιά γκαϊδίζεις…
Η αρνητική δύναμη της κακής παρέας…
Θέλει κώλο, κι αντικώλο και κομμάτ(ι) απ’ άλλο κώλο…
Το έλεγαν κυρίως επί συνοικεσίων, όταν κάποιος πάλευε να μπει γαμπρός σε σπίτι που δεν το άξιζε…
Πάλε Γιάννη μάγγανε…
Η βαρετή επανάληψη λόγων ή έργων…
Σα το(ν) τζίτζ(ι)κα το Θερ(ι)στή αχόλιαστα λαλείς…
Στους τεμπέληδες που ξαπλωμένοι στον ίσκιο και χωρίς δουλειά, είναι σαν τον τζίτζικα που τραγουδά ανέμελα το καλοκαίρι…
Έχω το μυαλό αγ’ απάνου απ’ τ(η) σκούφια…
Στους θρασείς, σ΄αυτούς που δεν υπολογίζουν κανέναν…
Νάθενε κάμ(εις) το(ν) Κάμπο ράχη και τ(η) Απόλπαινα σγούμπα…
Μια σκωπτική κατάρα…
Ας ματσαλάει η γριά κι ας μουρμουρίζ(ει) ο γέροντας…
Εγώ κάνω τι δουλειά μου κι ας λέτε ότι θέλετε…
Καψόπαιδο δεν είναι κάθε μέρα τ’ Αϊ Γιαννιού…
Σε ανθρώπους που τα θέλουν όλα δικά τους και νομίζουν πως όλα θα τους έλθουν βολικά στην ζωή…
Φρύγ(ει) και το σκατό του και το κάνει παξιμάδι…
Στους τσιγκούνηδες…
Ετούτος σε περάει απ’ τ(ου) βελονιού το(ν) κώλο…
Στους καταφερτζήδες…
Το φοράς το ξεφοράς σα τη(ν) γίδα το τομάρ(ι)…
Η δύναμη της συνήθειας…
Κοντή γυναίκα πέρδικα, ψηλή καραμαντάλω…
Στις σβέλτες μικροκαμωμένες γυναίκες…
Τώρα πο’ δεσες το γάϊδαρό σου…
Όταν κάποιος έχει κάνει μια επιτυχή κίνηση στη ζωή του, ή πράξη που του έφερε μόνιμο όφελος…
Κ’ εσύ κακό χερόβολο, κ’ εγώ κακό δεμάτ(ι)…
Όπως άσχημα μου φέρεσαι σου φέρομαι κ’ εγώ…
Του ζουρλού το χέρ(ι) στου φιδιού τη(ν) τρύπα…
Ο παράτολμος…
Άμα σε ρίξει ο γάιδαρος σέρνοντας να τονε πάρεις…
Πρέπει να συμβιβάζεσαι και να υπομένεις ακόμη και τις κακουχίες στη ζωή…
Άμα λαλήσει ο τζίτζικας σκαρίσανε οι ράτες…
Μεταφορικά πως κάποια πράγματα πάνε μαζί…
Για βασίλισσα σε παγαίναμε και χάζευες τα ρείκια…
Ο ανικανοποίητος και ελαφρόμυαλος…
Στον Αϊ Γιώργη στο Μαραντοχώρι!
Το ζευγάρι θέλει τρεις και τ’ αλώνι δεκατρείς… Το όργωμα θέλει τρεις και το αλώνισμα δεκατρείς… Μεταφορικά, οι σκληρές δουλειές απαιτούν συνεργασία…
Σ(χοι)νί με σ(χοι)νί και βούρλο με βούρλο…
Μια έκφραση κοινωνικής ανισότητας, όταν επί συνοικεσίων εννοούσαν πως οι νοικοκυραίοι παντρεύονται με τους νοικοκυραίους και οι φτωχοί με τους φτωχούς, παροιμία που ακούγονταν στη Χώρα κυρίως απαξιωτικά για τους Χωριάτες…
Το φτωχό τ’ αρνί μας έχ(ει) και πλατιά ουρά…
Παρά το γεγονός ότι είσαι φτωχός σε κάτι έχεις και μεγάλες απαιτήσεις…
Ζορκόκωλος σα σώγαμπρος… Περιγελαστικό για κάποιους που πήγαιναν σώγαμπροι…
Κρεμασμένη ανάποδα η αλ(ε)πού μολόγαγε: «Περνάω καλύτερα κι απ’ το σώγαμπρο…»
Άλλη μια σκωπτική έκφραση για την δεινή θέση των σώγαμπρων της παλιάς εποχής, όταν το σωγαμπριλίκι έμοιαζε με κοινωνικό στίγμα…
Το φτ(η)νό το κρέας δεν το τρώνε ούτ(ε) οι σκύλοι…
Όταν κάτι είναι μικρής αξίας…
Eψόφ(η)σε ο γαϊδαρος και πάει η σεμπριά μας…
Όταν χάνεται κάτι κοινό που συνδέει δυο άτομα χάνεται και ο δεσμός μεταξύ τους…
Φτωχού γυναίκα πέθανε κανένας δεν το ξέρει… Γαϊδούρι πλούσιου ψόφησε το’ μαθ(ε) ο κόσμος όλος…
Φανερώνει τις υπαρκτές κοινωνικές ανισότητες…
Βόηθα με φτωχούλη μου μη γίνομαι ίσα – ίσα…
Όταν απαιτητικά ζητάς βοήθεια από κάποιον που δεν έχει…
Το κ(ου)τσό το γ(ου)ρούνι τρώει το γούρμο απίδι…
Μεταφορικά φανερώνει την υπομονή…
Αδειανή νοικοκυρά παραχέρι του χωριού…
Καυτηριάζει τους αργόσχολους…
Η κακιά μ(ου) η μ(ου)σούδα μ’ έριξε μες στ(η) σούδα…
Καυτηριάζει την αλαιμαρχιά, αλλά και τις κακές προσωπικές επιλογές…
Άλλη αγκούσα κάτ(ω) απ’ τ(η)ν πατούσα…
Λέγεται κυρίως όταν κάτι, κάποιο πάθημα αλλουνού, μας αφήνει αδιάφορους…
Το καλό τ’ αρνί β(υ)ζάνει σε δυο μανάδες…
Κάποιος καλόγνωμος δέχεται από παντού πολλά ευεργετήματα…
Όποιος κάθεται με τ(ι)ς κότες κοτσ(ι)λιές γιομίζει τότες…
Οι κακές συναναστροφές έχουν άσχημα αποτελέσματα…
Να λείψουν τα πιπέρια μου να δω τα μαγεριά σου…
Πάντα ο ένας έχει την ανάγκη του άλλου…
Τα’ καμε ούλα σκούφιες και μπερέτες…
Κυρίως επί ξενητεμένων, που γυρνούσαν σχεδόν με άδεια τα χέρια πίσω και έφερναn μόνο κανένα ψάθινο καπέλο και καμιά καραμπίνα τύπου BERETTA.
Υ.Γ Σαφέστατα και θα υπάρχουν και άλλες ντόπιες παροιμίες στα Λευκαδίτικα χωριά, που ξεφεύγουν απ’ τη δική μου μνήμη και το σημειωματάριό μου… Άλλωστε η δημοσίευση έχει και τον χαρακτήρα της συμπλήρωσης, για όποιον γνωρίζει και άλλες παροιμίες Λευκαδίτικες…
