Μαγεμένος Νικιάνας στα 1807. Οι σαρανταπέντε οπλαρχηγοί πρωταγωνιστές!

Γράφει
ο Θοδωρής Γεωργάκης

Ο Αλή πασάς, έχοντας πάντα κατά νου την κατάληψη της Λευκάδος, και για λόγους γεωστρατηγικούς, αλλά, κυρίως για λόγους οικονομικούς, όπως θα αναλύσομε παρακάτω, διαβλέποντας την οριστική ρήξη των ρωσοτουρκικών σχέσεων, είχε ήδη προηγηθεί ο μεταξύ τους πόλεμος, άλλωστε τούτη η «Λυκοφιλία» των δύο έχει μακρά ιστορία και εκτείνεται μέχρι και στις μέρες μας (2022), βλέποντας αυτό το ρήγμα ο Αλής στις σχέσεις των δύο, προσπάθησε να επωφεληθεί, με στόχευση διπλή, όπως προαναφέρθηκε. Έτσι έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιό του και το καλοκαίρι του 1807, φτάνει απέναντι απ’ την Λευκάδα και καταλαμβάνει τα Κάστρα του Τεκέ και της Πλαγιάς, διαδίδοντας φανερά πως στρέφεται κατά των Ρώσων… Αυτός το Μόσκοβο, όπως έλεγε, ήθελε να κτυπήσει, έτσι διακήρυττε, τουλάχιστον, στους έντρομους κατοίκους της Λευκάδος, ευρισκόμενος με στρατεύματα, κατ’ έναντι του νησιού στα δυο αυτά κάστρα…

(… Και γήφερεν ο Πασάς μεγάλο σεφέρι στην Πλαγιά και επολέμαγε με τον Μόσκοβο, κι ήταν κι ο Δεσπότης της Άρτας κοντά με το Μόσκοβο…), σημειώνει τον Μάρτη του 1807 ο ιερέας του Σπανοχωρίου των Σφακιωτών Σπυρίδων Χαλικιάς, πάνω στο Ληξιαρχικό βιβλίο της εκκλησίας των Ταξιαρχών! (Δημοσθένη Κουνιάκη: «O Καποδίστριας. Η συγκέντρωση των Κλεφταρματολών στου Μαγεμένου. Λευκάδα 1807»).

Στην προσπάθειά του αυτή ο Αλής να προσαρτήσει στο πασαλίκι του την Άγια Μαύρα, δεν δίστασε, στη συνέχεια και μετά την αποτυχημένη κίνησή του το 1807, να κάνει και δόλια πρόταση στους Γάλλους, εν όσω αυτοί έγκλειστοι το 1810 στο Κάστρο της Αγίας Μαύρας, πολιορκούνταν απ’ τους Άγγλους του Όσβαλντ, να τους ενισχύσει στον αγώνα τους κατά των άγγλων και σε αντάλλαγμα να του παραχωρήσουν την Λευκάδα. Η πρότασή του έγινε μέσω του γάλλου πρόξενου στα Γιάννενα Πουκεβίλ, την οποία ο Γάλλος πρόξενος απέρριψε αμέσως απαντώντας του…

«Η ιδέα παραδόσεως χριστιανικού λαού εις τον ζυγόν των μουσουλμάνων διεγείρει την αγανάκτησιν παντός τιμίου Γάλλου. Ενδεχόμενον η Γαλλία ν’ απωλέση οριστικώς τας Ιονίους Νήσους – τοιαύται είναι αι τύχαι του πολέμου – αλλά δεν είναι διατεθειμένη ποσώς να κηλιδώση την σημαίαν της». (Φραγκίσκου Λένορμαν: «ΤΟ ΙΟΝΙΟΝ ΖΗΤΗΜA ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ» Μετάφραση εκ του Γαλλικού, έκδοση 1859).

Λευκαδίτης πολεμιστής! Πάντα στις επάλξεις για τούτη τη γη… (Πίνακας Νικολάου Κουκουλιώτη)

Ο Αλή πασάς, με τις αυτονομιστικές και αποσχιστικές τάσεις του απ’ την Οθωμανική αυτοκρατορία, δεν στόχευε στην γεωστρατηγική θέση της Λευκάδος μόνον, όπως προαναφέραμε, αλλά είχε και εμπορο – οικονομικά κίνητρα, αφού ήταν δεινός μεταπράτης… Αυτή είναι η άλλη διάσταση του Μαγεμένου, που κομίζομε… Χρειάζονταν επειγόντως τα δύο μονοπωλιακά προϊόντα του νησιού για την στερούμενη αυτών των δύο απαραίτητων υλικών επικράτειά του, πρώτα το αλάτι και έπειτα το λάδι… Το αλάτι της Λευκάδος!

H Ελληνική Οικονομική Γεωγραφία του Χώρου, έχει να επιδείξει στο νησί της Λευκάδος τις δύο πρώτες παραγωγικές μονάδες απ’ τον 15ο ακόμη αιώνα!!! Είναι οι δύο αλυκές!!! Αυτές που δημιούργησε τον 15ο αιώνα η Δυναστεία των Τόκκων, που κατείχε το νησί επί εκατόν είκοσι έτη, 1362 – 1479, και οι άλλες, που δημιούργησαν οι Ενετοί, αρχές του 18ου αιώνα στον χώρο των σημερινών Καρυωτών!!! Το αλάτι των δύο αυτών Λευκαδίτικων αλατοπαραγωγικών μονάδων έμοιαζε χρυσός για τον Αλή, αφού οι άλλες αλυκές στο Μεσολόγγι ανήκαν στον σουλτάνο και δύσκολα θα τις προσαρτούσε χωρίς τεράστιο κόστος σε μια ολομέτωπη πολεμική αντιπαράθεσή του με την Υψηλή Πύλη… Άλλωστε και ο σουλτάνος δίνοντας τεράστιο βάρος στις αλυκές Μεσολογγίου, οι οποίες τροφοδοτούσαν σχεδόν ολόκληρη την αυτοκρατορία του, και προκειμένου να μην χάσει το Μεσολόγγι, τρεις φορές το πολιόρκησε προσπαθώντας πάση θυσία να το κρατήσει στα χέρια του.

Έπειτα ο Αλής, φαίνεται να ορέγονταν και το λάδι της Λευκάδος… Ο μεγάλος ελαιώνας, που δημιούργησαν οι Ενετοί αρχές του 18ου αιώνα, ο οποίος εκτείνονταν απ’ το Φρύνι μέχρι την Λυγιά, φτάνοντας ως τις παρυφές των Σφακιωτών, αλλά και διακλαδίζονταν στη Βράχα και στην Ακόνη, όπως και στη νότια Λευκάδα στο Κάμπο της Βασιλικής, αυτοί οι ελαιώνες, παρήγαγαν μεγάλες ποσότητες λαδιού, αγαθό που σπάνιζε στον εν δυνάμει εξουσιαστικό χώρο του Αλή, Ήπειρο και Δυτική Αιτωλοακαρνανία, αφού δεν αρκούσαν οι μικροποσότητες λαδιού στην Πάργα και στον Κάμπο της Πρέβεζας, ενώ, στην Αιτωλοακαρνανία, απ’ την Βόνιτσα μέχρι το Αντίρριο, υπήρχαν, σχεδόν μέχρι το 1990, αποκλειστικά και μόνο καπνοχώραφα… Δυο μονοπωλιακά προϊόντα Λευκαδίτικα, ως εκ τούτου, μεγάλο δέλεαρ για τον Αλή πασά, που ανοιχτά εποφθαλμιούσε το νησί…

Απέναντι στην επιβουλή του Αλή για την Λευκάδα στα 1807, υπήρξε τεράστια κινητοποίηση – απάντηση του Ελληνισμού! Σαρανταπέντε Ρουμελιώτες και Ηπειρώτες οπλαρχηγοί με το νταϊφά τους συγκεντρώθηκαν στου Μαγεμένου στη Νικιάνα και με τον συντονισμό του Ιωάννη Καποδίστρια, που είχε σταλεί απ’ την κεντρική διοίκηση στην Κέρκυρα, απέτρεψαν τις πολεμικές ορέξεις του Αλή πασά! Η Σύναξη στου Μαγεμένου είναι η μεγαλύτερη Ελλήνων αρχηγών μετά τη ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ! Ένα ιστορικό γεγονός που ακόμη δεν έχει λάβει την θέση του στην εθνική μας ιστορία, όπως του αρμόζει, όχι μόνο γιατί προεικονίζει την επακολουθήσασα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝAΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, αλλά, ουσιαστικά και την προετοίμασε με ανάληψη πρωταγωνιστικών ρόλων και ευθυνών απ’ τους σαρανταπέντε Οπλαρχηγούς, οι οποίοι με μια φωνή ανακήρυξαν Αρχηγό τον θρυλικό εθνομάρτυρα Κατσαντώνη!

Ο μέγας τσάμικος του Κατσαντώνη στου Μαγεμένου στη Νικιάνα στα 1807! Τον κρατά ο Καποδίστριας! (Σκίτσο Θανάση Μπακογιώργου, 1963).

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ!

Ο θρύλος Κατσαντώνης, που βρήκε τραγικό θάνατο στα χέρια του Αλή πασά στα Γιάννενα, είχε ιδιαίτερους δεσμούς με την Λευκάδα, αφού πολλές φορές κατέφυγε στο νησί, διωκόμενος απ’ τους τούρκους, για τις επαναστατικές του ενέργειες στα Άγραφα και στην δυτική Ρούμελη. Η δε αρχηγική παρουσία του το 1807, στου Μαγεμένου στη Νικιάνα, πέραν απ’ την ιστορική παραδοχή, τρεις ακόμη πηγές, οι δύο, μάλιστα λαϊκομουσικές αυγαταίνουν τούτη την τρανή παρουσία για την Λευκάδα.

Πρώτη αναφορά και σύνδεση αυτού του θρύλου με την Άγια Μαύρα έχομε στο περίφημο κλέφτικο τραγούδι, το «Σαν πας πουλί μου στην Φραγκιά, σαν πας στην Άγια Μαύρα», το οποίο τραγουδιέται σε όλη την Ελλάδα πάνω στην παραλλαγή «Σαν πας πουλί μου στον Μοριά, σαν πας στην Άγια Λαύρα», αλλά ξεκαθαρίζει ριξηκέλευθα την υπόθεση ο Πανταζής Κοντομίχης, («ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ», σελίδα 125), ο οποίος γράφει:

«…Αν πας πουλί μου στη Φραγκιά, (Επτάνησα), σαν πας στην Άγια Μαύρα, (Λευκάδα)», αυτό είναι το γνήσιο! Οι στίχοι που αναφέρονται σε άλλες περιοχές είναι παραποιήσεις, ή απομιμήσεις και δεν έχουν σχέση με τον ιστορικό πυρήνα του τραγουδιού, (παρουσία στην Άγια Μαύρα του Κατσαντώνη στα 1807). Άλλωστε ο Κατσαντώνης δεν είχε σχέσεις με τον Μοριά και την Άγια Λαύρα….

ΣΑΝ ΠΑΣ ΠΟΥΛΙ ΜΟΥ ΣΤΗ ΦΡΑΓΚΙΑ

Σαν πας πουλί μου στη Φραγκιά, σαν πας στην Άγια Μαύρα

Χαιρέτα μας την κλεφτουριά, τον δόλιο Κατσαντώνη

Πες του να κάτσει φρόνιμα, καλά ταπεινωμένα

Δεν είν’ ο περσινός καιρός, κι ο περασμένος χρόνος

Μας ήρθε άνοιξη πικρή και καλοκαίρι μαύρο

Μας ήρθε το φθνόπωρο πικρό φαρμακωμένο

Φέτος θα γίνει πόλεμος, θα κλάψουνε μανάδες

Θα κλάψουν μάνες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες

Δεύτερη σύνδεση του θρύλου Κατσαντώνη και άμεση αναφορά της δράσης του στην Λευκάδα, έχομε σε τσάμικο τραγούδι και χορό, χωρίς αυτό, όμως, να έχει χορευτεί ποτέ μέχρι σήμερα στο νησί, θα λέγαμε, μάλιστα, πως είναι παντελώς άγνωστο στο Λευκαδίτικο κοινό… Είναι το τραγούδι που εντοπίσαμε στην ομάδα των Σαρακατσάνων των Σερρών, οι οποίοι, λόγω και της στενής τους σχέσης με τους Σαρακατσάνους των Αγράφων, τιμούν τον απροσκύνητο και ηρωικό Οπλαρχηγό ΑΝΤΏΝΗ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ή ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ!!! (Δημήτρη Σταμέλου: «ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ», Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ 2008).

ΣΤΟΝ ΚΑΜΠΟ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ

Στης Παναγιάς την εκκλησιά,

στον κάμπο της Λευκάδας

Καπεταναίοι κάθονται

και όλοι καρτερούνε

Τον Κατσαντώνη καρτερούν,

το πρώτο παλλικάρι

Για να τον κάνουν αρχηγό

της Κλεφτουριάς καμάρι.

Τρίτη αναφορά στην συγκέντρωση, αλλά και στον χορό του Κατσαντώνη και των οπλαρχηγών στου Μαγεμένου της Νικιάνας, στα 1807, σαν επινίκεια για την απόκρουση και ταπείνωση του Αλά πασά, με νταούλια και ζουρνάδες, έχομε και στο βιβλίο του Λευκαδίτη Γεράσιμου Δρακονταειδή με τίτλο: «Σύντομη Ιστορία Λευκάδος και Λαογραφικά Αγίου Πέτρου».

«… Μετά την τελευταία αποτυχούσα απόπειραν του Αλή Πασά να κυριεύσει την Λευκάδα, καθ΄ ήν είχον σταλεί προς απομάκρυνσίν του εκ της Κερκύραςς Ρωσικά στρατεύματα υπό τον στρατηγόν Παπαδόπουλον, όστις επιπροσθέτως είχε καλέσει και τους Κατσαντωναίους, κατέφυγον εις το νησί και οι Κολοκοτρωναίοι, ο Νικηταράς, ο Βαρνακιώτης, ο Σκυλοδήμος, ο Καραϊσκάκης και ο Καποδίστριας. Τους έγινε μεγάλη υποδοχή και προς τιμήν των έγινε τρικούβερτο γλέντι κάτω από τα δένδρα, όπου προέπιον ο Καποδίστριας και ο ο Παπαδόπουλος υπέρ της ανεγέρσεως της δούλης πατρίδας, χόρεψαν τσάμικο με άργανα και ζουρνάδες και οι Ρώσοι κοζάκικο…».

Ο Γεράσιμος Δρακονταειδής αναφέρει στου Μαγεμένου, μεταξύ των σαρανταπέντε οπλαρχηγών, τους Κολοκοτρωναίους, τον Νικηταρά, τον Καραϊσκάκη. Η παρουσία αυτών είναι ερωτηματικό, αν όχι ανυπόστατη… Αυτοί άνοιξαν τις παρτίδες τους με την Λευκάδα αργότερα με την έναρξη της Ελληνικής επανάστασης. Επειδή σπανίως γίνεται ονομαστική αναφορά των ΣΑΡΑΠΑΝΤΕ ΟΠΛΑΡΧΗΓΩΝ σε όλες τις Λευκαδίτικες εκδηλώσεις και φόρα, και εν όψει και της εφετινής εορταστικής ανάμνησης των γεγονότων στην Νικιάνα στα 1807, οφείλομε, φρονούμε, να αποκαταστήσομε αυτή την «ιστορική αδικία»…

Ο ΜΑΓΕΜΕΝΟΣ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ υπήρξε, γιατί ακριβώς υπήρξαν οι ΣΑΡΑΝΤΑΠΕΝΤΕ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΙ με τον νταϊφά τους!!!

Το Πνευματικό κέντρο, οφείλει, πιστεύομε, να αναρτήσει τον σχετικό πίνακα σε περίοπτη θέση στον χώρο του και όχι μόνο στην επετειακή εκδήλωση, αλλά εσαεί, είτε ακόμη δημιουργώντας νέα στήλη στο ΜΝΗΜΕΙΟ ΣΤΟΥ ΜΑΓΕΜΕΝΟΥ με τα ονόματα και των σαρανταπέντε οπλαρχηγών!

Εμείς, με τούτο το ταπεινό πόνημά μας, έχομε χρέος να τους τιμήσομε ονομαστικά

TΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΑΡΑΝΤΑΠΕΝΤΕ ΟΠΛΑΡΧΗΓΩΝ – ΑΡΜΑΤΩΛΩΝ:

Δημήτρης Καραΐσκος,

Γιώργος Βαρνακιώτης,

Λεπενιώτης,

Φώτος Τζαβέλας,

Κίτσος Μπότσαρης,

Νότης Μπότσαρης,

Χρήστος Καλόγερος,

Δράκος Γρίβας,

Χριστόφορος Περαιβός,

Νάστος Ζέρβας,

Τζίμας Ζέρβας,

Κώστας Δεσπότης,

Κώστας Χορμόβας,

Δαγκλής,

Γιώργος Γρίβας,

Απόστολος Λεβεντάκης,

Χρήστος Θωμάς,

Γιάννης Γκούτσης,

Τάσος Τσέγιος,

Γιάννης Κουρούπης,

Κώστας Στράτος,

Γιώργος Στράτος,

Κώστας Πούλης,

Μήτσος Κοντογιάννης,

Γιάννης Μπουκουβάλας,

Kόγκας,

Γιάννης Κωλοβελώνης,

Γιώργος Κοντογιάννης,

Κατσιμπαλής,

Νάστος Τζίμας,

Διαμαντής Τζίμας,

Παντούλας,

Τζονιός,

Κώστας Αποστόλης,

Γιάννης Καστανάς,

Ξουτσικόπουλος,

Καλόγερος Τσάμης,

Αποστόλης Μπόδος,

Αναγνωσταράς,

Χρυσοσπάθης,

Πάνος Δημητρακόπουλος,

Κουμπάρης,

Γιάννης Φαρμάκης

Σκυλοδήμος

Κι ο θρύλος Κατσαντώνης!

Ο αητός της Ρωμιοσύνης!