Η Αλτάνη του Αλάτρου (του Παναγιώτη Σκληρού)

Του
Παναγιώτη Σκληρού

Ναι, είναι η Αλτάνη με το αινιγματικό και σπάνιο όνομά της που σε καλεί από μόνο του να το ψάξεις!! Το έψαξα πολύ το λοιπόν και Αλτάνη σημαίνει ανθοστόλιστο παρτέρι, ανθοστόλιστο περβάζι, ανθοστόλιστη αυλή. Μπορεί να έχει σχέση και με την λέξη κάρμεν που στην Ανδαλουσία δεν είναι μόνο όνομα αλλά σημαίνει και μια ανθοστόλιστη είσοδο ενός σπιτιού, μιας αυλής, ενός patio, όπως το λένε εκεί. Ολάνθιστη η ζωή της, με δύσκολες αλλά και νικηφόρες, ευτυχισμένες στιγμές στο χωριό της, στους δικούς της, στον αγώνα της καθημερινής μάχης επιβίωσης σ΄ ένα σχεδόν απρόσιτο χωριό. Το Άλατρο.

Η φωτογραφία στην ταυτότητά της

Ενενηνταεφτά χρονών σήμερα η γιαγιά Αλτάνη. Την επισκέφτηκα. Μου άνοιξε κι ήπιαμε καφέ στο σπίτι της. Τον έφτιαξε η ίδια . Με τα χωριάτικα ρούχα της, τα Λευκαδίτικα δηλαδή και μια μπέρτα από πάνω, φτιαγμένη με το βελονάκι «ίσα για το γιάτσο όταν ανοίγει η πόρτα», μου είπε, «δεν κρυώνω». Δεν την ήξερα την Αλτάνη. Και πώς να την ξέρω.. Απ΄ τα ορεινά και δύσβατα χωριά, απ΄ το Άλατρο το ξακουστό αυτή, απ΄ τα πίσω χωριά του λόγου μου..

Ήταν 1969-70 που μπήκες μπροστά, Αλτάνη κι είπες ΟΧΙ, δεν θα το πάρουν το νερό χωρίς να μας ρωτήσουν. Έβλεπες ίσως μακριά ότι οι πόλεμοι θα γινόταν κάποτε και για το νερό. Εκεί στο Άλατρο είχατε και έχετε πολύ νερό, σας περίσσευε, χυνόταν. Αλλά δεν σας ρώτησαν!! Μα η χούντα δεν ρώταγε!! Αποφάσιζε και διέτασσε. Ήρθαν πρωί με τζιπ και μηχανικούς, συνεργεία και εξοπλισμούς. Μπήκες μπροστά κι από κοντά όλοι μαζί οι χωριανές κι οι χωριανοί σου και τους διώξατε. Μα ξανάρθαν. Να σας πάρουν το νερό χωρίς να σας δώσουν τίποτα. Και τι ζητούσατε δηλαδή, ένα δρόμο να πηγαίνετε στο χωριό σας, να έρχεται κάνας γιατρός, να φτάνετε στα χωράφια και τα μαντριά σας, άντε και να στρώσουν το δρόμο να μη τσακίζονται τα γαϊδουράκια σας στο ανεβοκατέβα στα Χαραδιάτικα και το Βλυχό.

Για εσάς, για τους ανθρώπους, ούτε λόγος. Ξέρατε και σαλτάατε σαν τα κατσίκια, δεν χρειαζόσαστε δρόμο!! Έτσι νόμιζαν.. «Κάπως έτσι νομίζουν ακόμα, μ΄ κάζει», μου λέει!! Εσύ όμως, μέσα απ΄ αυτά, έγινες η Αλτάνη, που υψώνεται σε σύμβολο αγωνιστικότητας για το χωριό σου. Το ΄χες όμως, όπως λένε κι οι νεότεροι!! Θαρραλέα, κοινωνική, δουλεύτρα, αρχηγός, χωρίς να φοβάται τίποτα και κανένα…Στήριγμα για όλους.

Και πιάσατε τα τσόγκρα και τους βλέπατε. Σόμπολα και πέτρες τους πετάγατε κι αυτοί πρότειναν τα όπλα. Βγήκες μπροστά βούτηξες με τα δυνατά σου χέρια το «μηχάνημα που μέτραγε τη δύναμη του νερού». «Έπιασα το μηχάνημα να το σπάσω κι έκανε 40.000 δραχμές πού να τις βρω κιόλας», μου λέει.. Αμέσως σου πέρασαν χειροπέδες. «Τις είχαν έτοιμες» μου είπες και φώναξες τις άλλες γυναίκες του χωριού «τι κάθεστε μωρές που@@νες και δεν τους παίρνητε του ξελάκου με τα κοντριά»!!! Κι όλες ακλουθήσανε. «Άιντε ορέ που θα μας πάρουν το νερό», φώναξες και στους άντρες που ήτανε κρυμμένοι να μη τους πιάσουνε κι ορφανέψουνε τα σπίτια. Με γκασμάδες, δικριάνια, κοσάδες, δρεπάνια, με παλούκια, ακόμα και με τα καπρούλια απ΄ τα κτήματα, τους κάματε πίσω!!!

Σαν τους Κρητικούς και τις κρητικές το ΄41 με τους γερμανούς αλεξιπτωτιστές.

Μου είπε πολλά και διηγήθηκε άλλα τόσα η Αλτάνη για τη ζωή της που λίγο πολύ μοιάζει με κάθε Λευκαδίτισσας που γεννήθηκε στα πρώτα τριάντα χρόνια του περασμένου αιώνα. Τότε που οι άνθρωποι ήταν φτωχοί αλλά με αξιοπρέπεια και φιλότιμο. Μεγάλωσαν σε φτώχεια αλλά ποτέ δε έσκυψαν το κεφάλι, δυναμικοί κι ατάραχοι. Ήταν πάντα με το χαμόγελο και την καλή ψυχή τους να δώσουν αγάπη κι ότι είχαν να φιλέψουν τον κόσμο η τους περαστικούς που περνούσαν από το κατώφλι τους..Υπάρχει μαρτυρία ότι .. μάλωναν τρείς γιαγιάδες για το πιά θα πρωτοφιλέψει ένα συνεργείο εναεριτών της ΔΕΗ το 1990 που είχε ανέβη στο Άλατρο να ενώσει κομμένα σύρματα ηλεκτρικού.. Πάντα φιλόξενοι άνθρωποι.

Έχει όμως κάτι το ξεχωριστό ετούτη η γυναίκα που μιλάει ασταμάτητα τρίβοντας τα αθώα, πολυδουλεμένα χέρια της. Θυμάται καλά, μιλάει σωστά τα ελληνικά και φτιάχνει στο άψε σβήσε και στιχάκια. Όταν την ρώτησα πότε γεννήθηκε, μου είπε «δεν ξέρω πότε γεννήθηκα αλλά είμαι 97 χρονόνε»!!!

Ήταν κι ο γιός της ο Πέτρος εκεί που την έχει τώρα σαν φυλαχτό, σαν το μικρό του παιδί και μου είπε για τη ζωή στο Άλατρο, τις δυσκολίες και την περήφανη φτώχια. Πυρωμάδες και ζούπα, λάχανα και λαδάκι.

Ο Πέτρος είναι διαχειριστής μιας αξιόλογης σελίδας στο facebook με τίτλο «Άλατρο Λευκάδος», με πολλές φωτογραφίες και στοιχεία για το χωριό του που αγαπάει πολύ.

«Το σχολειό μας το έφτιαξε ο Τσαρλαμπάς ο Μάρκος», μου είπε η Αλτάνη. Είμαστε τότε 39 παιδιά στο σκολειό(!!), μα το χωριό είχε παραπάνου από 250 άτομα. Τώρα 2-3 ψυχές. Πήγε στην πρώτη δημοτικού «αλλά με φωνάζανε να πάω να βοηθήσω στα ζώα γιατί ήμουνα άξα (άξια) κι έτσι έμεινα κούτσουρο από γράμματα αλλά τη ζωή τηνε ξέρω. Δάσκαλο είχαμε το Βασίλη από το Ξερόμερο. Ήτανε καλός δάσκαλος αλλά δεν ήταν άγιο κορμί γιατί μου έβγανε την τσίπα και μου τράβαγε τις κοτσίδες. Μ΄ έκανε να κλαίω». Του έκαμε παρατήρηση η μάνα μου και της είπε «ζηλεύω τις κοτσίδες της θειά, γι΄ αυτό τις τραβάω»..

Θυμήθηκε πολλά η Αλτάνη, ακόμα και το τηλέφωνο που αν δεν ήταν κομμένη η γραμμή από κάνα πεσμένο κλώνο, λειτουργούσε με μανιατό, αυτό που γύριζε με το χέρι σαν το μύλο του καφέ. Για να μιλήσει με το γιό της που ζεί στον Καναδά.

Αχ, γιαγιά, σεβαστή μου Αλτάνη με το θάρρος και το πείσμα σου! Πάλεψες γι’ αυτό που θεωρούσες δίκαιο! Σε συνέλαβε ο χωροφύλακας γιατί μπήκες μπροστά να υπερασπιστείς την βρύση του χωριού! Το νερό του χωριού! Σας πήγανε Λευκάδα στα κρατητήρια αλλά την επομένη στα Γιάννενα για έκτακτο στρατοδικείο!!! Βρήκαν δυό γυναίκες που έκαναν εγκλήματα!!!… Δικάστηκαν δύο μήνες φυλακή και τις πήγαν στον Ακραίο. Έμειναν όμως ένα μήνα στη φυλακή με την αδερφή της τη Βασιλική που έγραφε στους τοίχους του κελιού στίχους διαμαρτυρίας. Εσύ έλεγες, η Βασιλική έγραφε «γιατί ήξερε δυό κολυβογράμματα παραπάνω». Με συμπλήρωσε! «Ξέρεις τι θα πεί ένα μήνα στον Ακραίο», με ρώτησε. Κόλαση και νάχεις αφήκει και φαμελιά πίσω. Στον ένα μήνα επισκέφτηκε τα Γιάννενα ο Παπαδόπουλος με τους άλλους, Μακαρέζο και Παττακό κι είπανε ότι έδωκε χάρη. Ανοίξανε την πόρτα και βγήκαμε να φύγουμε αλλά μας είπανε «να μείνετε στο δρόμο γιατί έχετε ωραίες φορεσιές και θα είναι ωραία η εικόνα για τον αρχηγό»!!! Απίστευτο. Έβγαλε εκεί που πίναμε καφέ κι ένα στιχάκι, η Αλτάνη, για τον Παπαδόπουλο και τη φορεσιά.

Μου λέει ότι ήτανε πιο εύκολο να πάρουνε νερό από το Σύβρο που έχει μπόλικα νερά και δρόμο δρόμο να το πάνε στο Φτερνό αλλά τα συμφέροντα έδειξαν το Άλατρο. «Ήρτανε -που λές- κάτι χωροφύλακες που μας σκιαζόντανε κιόλας γιατί εμείς είμαστε σαν τα αγρίμια που ζούμε με δαύτα. Βάνω τσι φωνές κι ο Αντρέας ο Καταραχιάς βουτάει την καμπάνα και τη βαράει μέχρι να τον σταματήσουνε. Ορμάει κι η αδερφή μου η Βασιλική -θεός σχωρέστηνε πούχει 6 παιδιά- να της ζήσουνε και της φωνάζω «βούτα του το καπέλο, μωρή, να μην έχει εξουσία». Λέγανε ότι άμα ο αστυνομικός δεν φοράει καπέλο δεν έχει εξουσία… Ήρτε κι η Βασίλω του Πάνου του Γιαννιά, η Λάμπρω του Ράνκου κι άλλες. Εμένα μου είχανε φορέσει χεροπαίδες και με κρατάανε τρείς από δαύτους. Πρόεδρος στο χωριό ήταν θυμάμαι ο Μαρίνος».

Η αδερφή της Αλτάνης, η Βασιλική

Την ρώτησα αν έκαμε εμβόλιο για τον κορωνοϊό. «Δεν έχω κάμει βατσίνα ποτέ μου και δεν έχω πιεί φάρμακα. Μέχρι που γέννησα δεν είχα φάει κρέας, μέχρι τα 20 μου που έκαμα τον Πέτρο». «Και πώς γέννησες θεια Αλτάνη. ΄Ηρθε μαμή ή κατέβηκες σε γιατρό», ρώτησα. «Χα χα, είμαστε με τη μάνα μου ψηλά στ΄ αλώνια για δουλειές και πόνεσε η κοιλιά μου. Μάνα λέω πάω σπίτι. Σύρε μου λέει κι έρχομαι. Μέχρι να φτάσω, ο Πέτρος κατέβαινε κι όπως έκατσα βγήκε μ΄ ένα σκούξιμο.

Ακούει μια γειτόνισσα που ήτανε στον κήπο της και βάνει τις φωνές. Έρχεται μια ξένη που ζητιάνευε στο χωριό που βρέθηκε εκεί γύρω και δεν ξέρω τι μόκαμε αλλά ο Πέτρος βγήκε κι έζησε μια χαρά, να ΄ναι καλά. Εκείνη τη μέρα μου βράσανε αυγά να φάω που δεν τα δοκίμαζα για να κατεβάσω λέει γάλα. Εγώ λάχανα ήθελα, λίγο λάδι, τυράκι και ψωμί όπως σου είπα. Έτσι περνάω και τώρα και μου φαίνεται ότι είναι καλύτερα από αυτά που βλέπω να τρώνε στην τηλεόραση μέσα στα χαρτοκούτια.. Τώρα ο κόσμος άλλαξε αλλά δε φελάει. Δεν έχει αισθήματα και φιλότιμο. Όλη μέρα έχει στα χέρια εκείνο το δαίμονα με τα κουμπιά»..

Έχει σόι που ..σπάει κοντέρ η Αλτάνη. Ο παππούλης της ο Πάνος ο Παλιοπάνος έζησε 117 χρόνια κι η βαβά της η Βενετσάνα(!!!) 116. Νουνός της ήταν ο Γιάννης Κατωπόδης – Ζωγκογιάννης που ήρθε από την Αμερική και ζήτησε απ΄ τον πατέρα της να την βαφτίσει. Και πώς σου έδωσε αυτό το όνομα, την ρωτάω. «Δεν ξέρω, δεν μπορώ να ξέρω μου απαντάει. Όταν ο παππάς έβαλε το χέρι του στο κεφαλάκι μου και είπε «Προσκάλεσε την δούλη σου…» ο νουνός μου είπε Αλτάνη κι άρχισε ο καυγάς. Έμειναν οι δικοί μου με το στόμα ανοιχτό αλλά δεν είπαν τίποτα. Όμως ο παππάς είπε, «δεν το δέχομαι το όνομα, δεν γιορτάζει» αλλά ο νουνός επέμεινε κι έτσι έμεινα μ΄ αυτό το όνομα. Δεν ξέρω τι θα πεί. Αλτάνη με λένε κι έτσι με φωνάζουνε όλοι».

Ιστορικά σύμβολα για το Άλατρο, χτισμένο στα 550 μέτρα, ο πλάτανος που ήταν κάποτε θεόρατος στο κέντρο του χωριού, η βρύση με άμπουλα το νερό και το σχολείο. «Θα θέλαμε πολύ να αναδειχτούν αυτά τα μνημεία που μας ακολουθούνε όπου βρεθούμε» μου είπε ο γιός της ο Πέτρος.

Ο γιός της Αλτάνης ο Πέτρος με χωριανούς του μπροστά στη βρύση

Για το σχολείο του Αλάτρου γίνεται αναφορά το 1822 με πρώτο δάσκαλο τον Θωμά Αναγνώστη. Δεν είναι τυχαίο ότι στο Άλατρο υπήρχαν πάνω από 12 εκκλησίες, ειρηνοδικείο, συμβολαιογραφείο κι άλλες υπηρεσίες. Μου είχε κάνει πάντως ιδιαίτερη εντύπωση όταν πριν 20 χρόνια επισκέφτηκα το χωριό κι αναζήτησα να δω ονόματα στο νεκροταφείο. Υπήρχαν πολλά επίθετα που τώρα δεν συναντάμε στη Λευκάδα ή πολύ μεμονωμένα. Οι εκκλησίες που μου τις είπε μία μία η Αλτάνη, Υπαπαντή, Ανάληψη, Αη Νικόλας, Αη Γιάννης Χρυσόστομος, Θεοτόκος, Αγία Μαρίνα, Άγιος Κωνσταντίνος, Άγιοι Απόστολοι αλλά και τα ξωκλήσια, χρειάζονται ιδιαίτερης προσοχής και συντήρησης γιατί είναι πολύ παλιά και είναι γεμάτα αγιογραφίες.

Mπορεί σπάνιες, μπορεί κι από ανώνυμους ζωγράφους, ακόμη κι από βοσκούς που κούρνιαζαν σε μια καταιγίδα.

Έκαμε κι άλλη «στάση» η Αλτάνη. Στις Αλυκές. Ο κυρ Πάνος ο Βουκελάτος θυμάται με συγκίνηση μεγάλη την Αλτάνη και τις άλλες βέβαια Λευκαδίτισσες στις αλυκές που ήταν διευθυντής..

«Θυμάμαι την Αλτάνη απ΄ το Άλατρο μια λεβεντογυναίκα με κορμοστασιά σαν άγαλμα…Ήταν μαζί με τις άλλες γυναίκες και κοπέλες κι έδιναν τη ζωή τους για να κουβαλήσουν όσο περισσότερο αλάτι μπορούσαν. Ξυπόλητες μές την αρμύρα, με γαλότσες γεμάτες λάσπες και αλάτια, με το αλάτι κολλημένο στο πρόσωπό τους, σαν να ναι κέρινες μάσκες».. (αντιγράφω από συνέντευξή του στον Θ. Γεωργάκη).

Ρώτησα και για τις αλυκές, την Αλτάνη και μου λέει: «Στις αλυκές, στου Καρυώτη ήταν μια τυραννία αλλά χρειαζόμαστε δυο δεκάρες. Πληρωνόμαστε με τους σωρούς που ήταν ανά χωριό. Μας πλήρωναν 6 δραχμές το σωρό κι έτσι τα λεφτά ήταν πολύ λίγα. Ένας σωρός 25 ζεμπίλια. Εμείς οι γυναίκες είμαστε οχτώ με 2-3 άντρες επικεφαλής. Δεν εδικάανε αυτά για τις ανάγκες της οικογένειας. Ζητάγαμε περισσότερους σωρούς να δουλέψουμε, δεν ζητάγαμε αύξηση. Δεν μας δίνανε. Κι ένα πρωί είπα στις γυναίκες «τι κάθεστε μωρές π@@τ@νες και κοροϊδευόμαστε ούλες. Εμπρός, έξω απ΄ τη δουλειά. Αν δεν μας αυξήσουν τους σωρούς, δεν δουλεύουμε καθόλου». Αυτό κι έγινε. Ήρθε εκεί ο αστυνόμος που τον λέγαμε κοροϊδευτικά Κουτσόγιωργα γιατί κούτσαινε κι ο διευθυντής αλλά αρνήθηκαν. Άρνηση αυτοί, άρνηση κι εμείς για δουλειά. Στο τέλος μας έδωκαν παραπάνου σωρούς. Κερδίσαμε, με αγώνα».

Ο φίλος μου και συμπολεμιστής Νίκος Καββαδίας με τον ξάδερφό του απ΄ τ΄ Άλατρο

Η Αλτάνη στ΄ αλώνια

Με τον ίδιο καημό για το Άλατρο μου μίλησε κι ένας φίλος μου, ο Ηρακλής Μαυροκέφαλος όταν τον ρώτησα για την Αλτάνη και το Άλατρο.

Χείμαρρος σωστός ο Ηρακλής για το χωριό του. Για τα γεννήματα που κάνανε, για το αητάρισμα των χωριανών στα στάρια και τα αλωνίσματα, για τις σεμπριές και τον μάγγανο του λιναριού που ακουγόταν σ΄ όλη τη χαράδρα.

Για τα κανίσκια που πήγαιναν για το καλό στους συγγενείς…

Κήποι, με νερά που τρέχανε, τυριά και τσαντήλες γιομάτες να στραγγίζουν κάθε πρωί έξω από κάθε σπίτι, για τα μαντριά και τα βελάσματα. Για μια όμορφη ζωή που είχε ένδοξο παρελθόν, μπορεί και μέλλον, ποιός να ξέρει. «Αν μας φτιάξουν ένα σωστό δρόμο από τα Χαραδιάτικα – Άλατρο – Αη Λιό, θα δείτε πράματα και δεν θα πιστεύετε. Το Άλατρο είναι το στεφάνι του νησιού, θα γίνει περιζήτητο. Γιατί έχουμε καλό κλίμα και πολλά νερά, φρούτα, καρπούς, παράδοση που δεν την χαλάμε. Είμαστε και καλοί άνθρωποι».

Με καμάρι, σβέλτη, ξυπόλητη πάνω σ΄ ένα χαλάκι στη βεράντα βγήκε να μ΄ αποχαιρετήσει και να μου δώσει ένα ποτήρι νερό Αλατρίτικο, «να δεις τι νερό μας πήρανε, μόσκο».

Σ΄ ευχαριστώ πολύ, σεβαστή μου γιαγιά Αλτάνη. Να ΄σαι πάντα καλά και μακάρι να ζήσεις πολλά χρόνια κι ας αλλάζουν τα πράματα γύρω μας.. Έτσι κι αλλιώς εσύ θα είσαι πάντα μπροστάρης….

Παναγιώτης Σκληρός

_________________________________________________

ΓΛΩΣΣΑΡΙ

Μκάζει = νομίζω

Τσόγκρα = ψηλώματα, απρόσιτα σημεία, λιθιές

Σόμπολα = μικρές πέτρες

Κοσάς = χειροκίνητο μεγάλο δρεπάνι για τριφύλλια

Καπρούλια = τα ξύλινα άγρια που καρφώνουμε στο έδαφος για να περάσουμε το σύρμα για την περίφραξη ενός χωραφιού

Μπέρτα = χωριάτικο σάλι φτιαγμένο με τις βελόνες

Γιάτσο = το κρυο

Σαλτάανε = πηδάγανε

Τσακίζονται = σκονταύτουν

Τους πήραν του ξελάκου = τους εδιωξαν

Κοντριά = μεγάλες πέτρες

Πυρωμάδες = φέτες ψωμί στη φωτιά

Ζούπα = λάδι και κρασί που βούταγαν τις πυρωμάδες

Μανιατό = το τηλέφωνο με μανιβέλα

Σκιάζομαι = φοβάμαι

Ούλες = όλες

Γνωρίζω κολυβογράμματα = λίγα γράμματα