Ο τίτλος ευγενείας του Demitrio Foscardi στον Απόστολο Ασπρογέρακα και ο οπλαρχηγός Γεώργιος Ασπρογέρακας από τα Σφακιά!!!

Γράφει
ο Θοδωρής Γεωργάκης

Τα Ασπρογερακάτα είναι ένα απ’ τα επτά χωριά, που συναποτελούν τους ιστορικούς ΣΦΑΚΙΩΤΕΣ στην ενδοχώρα του νησιού της Λευκάδος. Τo χωριό αποτελείται ακόμη από δύο οικισμούς, τον Φρυά, πέριξ του ομώνυμου θρυλικού πηγαδιού, απ’ το οποίο υδρεύονταν και τα εφτά χωριά των Σφακιωτών και το Βουνί, το οποίο μέχρι το μέσον του 19ου αιώνα αποτελούσε ξεχωριστό χωριό για να συνενωθεί με τα Ασπρογερακάτα στη συνέχεια. Όπως υποδηλώνει η ονομασία του είναι πατριδωνυμική απ’ το επίθετο Ασπρογέρακας, το οποίο, κατά την δική μας έρευνα στο βιβλίο μας «ΣΦΑΚΙΩΤΕΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ. ΛΙΚΝΟ ΚΑΡΔΙΑΣ», αλλά σύμφωνα και με τον Λευκαδίτη ιστορικό Πάνο Ροντογιάννη, έχει φτάσει στην Λευκάδα απ’ την Κρήτη μέσω Κεφαλλονιάς, προτουρκικά, ήτοι περί το μέσον του 15ου αιώνα, με γεννάρχη τον Κορνάρο Ασπρογέρακα!

Και στην Κεφαλλονιά, σύμφωνα με τον Κεφαλλονίτη ιστορικό Γεράσιμο Πεντόγαλο, δημιουργείται την ίδια εποχή, μέσον του 15ου αιώνα, το χωριό Ασπρογέρακας και το γειτονικό του χωριό Βουνί, οποία ομοιότητα, όπως διατηρούνται και στις μέρες μας, και δημιουργούνται με εποίκους Ασπρογερακαίους απ’ την Κρήτη, μέρος των οποίων σαφέστατα διαπεραιώθηκαν και στη Λευκάδα καταλαμβάνοντας τον σημερινό τους χώρο στους Σφακιώτες και αντικαθιστώντας, μάλιστα, τον προϋπάρξαντα στο ίδιο σημείο χωροταξικά πρόδρομο οικισμό με το όνομα Λουβροχώρι, προφανώς λόγω της παρουσίας του Βυζαντινού επιθέτου Λούβρος, ποιος ξέρει πόσους αιώνες πριν στο ίδιο σημείο! Στο δε κέντρο των Ασπρογερακάτων και συγκεκριμένα στο μέρος που βρίσκεται πάνω και αριστερά του επαρχιακού δρόμου Σφακιώτες – Εξάνθεια, υπήρχε εκκλησία, πριν την δημιουργία του Αϊ Γιάννη, του Αγίου Γερασίμου και της Ανάληψης, η οποία πρέπει να ήταν, πιθανόν, η κεντρική εκκλησία του προϋπάρξαντος Λουβροχωρίου. Το όνομα της εκκλησίας, το περίγραμμα της βάσης της οποίας διασώζεται και σήμερα επιχωματωμένο, παραμένει άγνωστο, φτάνει δε μέχρι στις μέρες μας με τον τίτλο Παλιόκκλησα!

Η εποχή της δίδυμης δημιουργίας Ασπρογερακάτων και Βουνί σε Κεφαλονιά και Λευκάδα, είναι η ιστορική εποχή, που τα τρία νησιά, Ζάκυνθος, Κεφαλλονιά και Λευκάδα, λειτουργούσαν μεταξύ τους σαν συγκοινωνούντα δοχεία στις μετακινήσεις πληθυσμών, όπως αποθεωτικά προκύπτει και απ’ την ανωτέρω δίδυμη δημιουργία, αλλά και απ’ την ύπαρξη τόσων κοινών επιθέτων μέχρι και σήμερα στα τρία νησιά, τα οποία κατείχε η περίφημη Δυναστεία των Τόκκων, (1362 – 1479). Αυτή η Δυναστεία, με εργώδης και συντονισμένες ενέργειες, προσπάθησε να φέρει κόσμο απ’ την Καλαβρία της Κάτω Ιταλίας, την Ήπειρο, την Πελοπόννησο και την Κρήτη, προκειμένου να τα εποικίσει, αφού ήταν φοβερά αραιοκατοικημένα, όπως προκύπτει και απ’ την μαρτυρία του Κερκυραίου ιστορικού Σπύρου Ασωνίτη στο βιβλίο του «ΤΟ ΝΟΤΙΟ ΙΟΝΙΟ ΣΤΟΝ ΟΨΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ»!

Κυρίως η Λευκάδα, που μας ενδιαφέρει, τον 14ο αιώνα είχε ελάχιστους κατοίκους, για δυο κυρίαρχους λόγους. Πρώτον, η τυραννική συμπεριφορά των Ορσίνι και των Ανδηγαυών, (1295 – 1362), έτρεπε τους Λευκαδίτες σε φυγή απέναντι στην Ακαρνανία, δεύτερον, η τρομερή έξαρση της Πειρατείας δεν ευνοούσε την ύπαρξη ζωής στα παράλια του νησιού, η δε Λευκάδα χαρακτηρίζονταν από περιηγητές της εποχής σαν «Επαίσχυντη φωλέα πειρατών»!!! Χαρακτηριστικά ο Πάνος Ροντογιάννης, (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΤΟΜΟΣ Α) υπολογίζει τους κατοίκους της Λευκάδος, περί το μέσον του 14ου αιώνα σε μόλις πέντε χιλιάδες, με βάσει το ιστορικό γεγονός ότι, στην ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΚΕΝΤΡΑΣ στα 1357 πέριξ της Επισκοπείας, σημερινό Σπανοχώρι των Σφακιωτών, εναντίον των Ανδηγαυών του Ζώρζη Γρατιανού, πήραν μέρος πεντακόσιοι πεζοί και σαράντα ιππείς Λευκαδίτες!

Ο ΤΙΤΛΟΣ ΕΥΓΕΝΕΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΑΠ’ ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ

Και ενώ αυτά ακριβώς γνωρίζαμε περί της δημιουργίας των Ασπρογερακάτων και μαζί των Σφακιωτών περί το μέσον του 15ου αιώνα και προτουρκικά, εσχάτως, ήρθε στα χέρια μας ένα πολύ σημαντικό αρχειακό έγγραφο, το οποίο συνοδεύεται και με μια συνοπτική ιστορία, αλλά και γενεαλογικό δένδρο, της οικογένειας Ασπρογέρακα των Σφακιωτών, στοιχεία που δημοσιεύομε παρακάτω και που μας δίνουν περισσότερες πληροφορίες περί των Ασπρογερακάτων και της Κρητικής των καταγωγής, μαζί με τα υπόλοιπα χωριά των Σφακιωτών φυσικά… Πρόκειται για Τίτλο Ευγενείας του 1804, που απονέμεται απ’ τον Πρύτανη της Λευκάδος και Περιχώρων Δημήτριο Φοσκάρδη στον «ΕΥΓΕΝΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΑΣΠΡΟΓΕΡΑΚΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΕΚ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΤΩΝ ΣΦΑΚΙΩΤΏΝ»! Ο τίτλος αυτός και τα συνοδευτικά του αρχεία αγοράσθηκαν απ’ τον Λευκαδίτη Δημήτριο Γιαννουλάτο, από συλλεκτικό οίκο στην Αθήνα, ο οποίος φιλόφρονα μας έδωσε αντίγραφό του! Συνοδεύεται δε απ’ την μετάφραση του κειμένου και από συνοπτικό γενεαλογικό δένδρο με τους επιφανείς Ασπρογερακαίους της Λευκάδος, προερχόμενους απ’ τα Σφακιά της Κρήτης!

Ο συγγραφέας του αρχειακού γενεαλογικού δένδρου είναι μεν άγνωστος, σίγουρα, όμως, θα πρόκειται για άτομο απ’ την ίδια την οικογένεια Ασπρογέρακα, με βιωματική γνώση των οικογενειακών του ριζών και θα γράφτηκε μετά το 1821, αφού εξιστορεί γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, ενώ μας δίνει νέες πληροφορίες και για τους Σφακιώτες. Διακινητές των οικογενειών Ασπρογέρακα απ’ την Κρήτη, αρχικά στα Κήθυρα και μετέπειτα στη Λευκάδα είναι, σύμφωνα με τα εν λόγω αρχεία, οι Ενετοί! Η μακρόχρονη προνομιακή σχέση της οικογένειας Ασπρογέρακα με τους Ενετούς ξεκινά, προφανώς απ’ τα βάθη των αιώνων, απ’ την Κρήτη και φαίνεται να συνεχίζεται και στη Λευκάδα, όταν το 1716 ένοπλα μέλη της οικογένειας Ασπρογέρακα συνέδραμαν τους Ενετούς εναντίον των τούρκων, οι οποίοι επεχείρησαν κατάληψη της Κέρκυρας!

Ο ΑΠΟΝΕΜΗΘΕΙΣ ΤΙΤΤΛΟΣ ΣΤΟΝ AΠΟΣΤΟΛΟ ΑΣΠΡΟΓΕΡΑΚΑ

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΙΤΛΟΥ

Η αυτού Εξοχότης Ευγενής Δημήτριος Κόμης Φοσκάρδι, δια την Γαληνοτάτην Δημοκρατίαν Επτανήσου, Πρύτανης της νήσου Λευκάδος και Περιχώρων και πρόεδρος του Πολιτικού Κολεγίου συσταθέντος δια την καταγραφήν της επιφανούς Συγκλήτου της αυτής νήσου.

Λαβών μέρος εν τω Ευγενεστάτω Πολιτικώ Κολεγίω της νήσου ταύτης, γενόμενος δεκτός κατόπιν των σεβαστών επιστολών 18/30 παρελθόντος Ιουνίου του Αξιοτίμου και Ευεγενεστάτου Ιππότου Κόμητος Γεωργίου Μορονίγο Πρεσβευτού της Α.Μ του Αυτοκράτορος πασών των Ρωσιών Αλεξάνδρου του Α παρά τη Γαληνοτάτη Ημετέρα Δημοκρατία, κατεγράφη παμψηφί εις την Επιφανήν Σύγκλητον της νήσου ταύτης ο ευγενής ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΣΠΡΟΓΕΡΑΚΑΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ εκ της πόλεως Σφακιώτες αποδειχθέντος ότι κατέχει πάντα τα προβλεπόμενα προσόντα υπό του άρθρου 6 του πρώτου τίτλου του υγιούς Συντάγματος του έτους 1803, χαίρων πάντων των υπ’ αυτού επιβαλλομένων προνομίων.

Το παρόν θέλει χρησιμεύση αυτώ ως διαρκές μνημείον δια την Λευκάδιον ευγένειάν του.

Εκ του Πρυτανικού Ανακτόρου

Την 9 Ιουλίου 1804

Δημήτριος Φοσκάρδι Πρύτανης

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΝΟΣ ΑΣΠΡΟΓΕΡΑΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ!

ΚΑΘΑΡΟΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΓΓΡΑΦΟΥ

«Κατά το έτος 1669, μετά από αποτυχόντα πόλεμον της Κρήτης κατά των τούρκων, ο εκ Σφακίων καταγόμενος οπλαρχηγός Γεώργιος Ασπρογέρακας, (1648 – 1727), καταδιωκόμενος υπό των τούρκων διεπεραιώθη μετά της οικογενείας του, των συγγενών του και άλλων Κρητών εις Κύθηρα, άτινα τότε διετέλουν υπό τους Ενετούς.

Εκείθεν οι πρόσφυγες ούτοι μεταφέρθηκαν υπό των Ενετών εις την λοιπήν Επτάνησον, ο δε Γεώργιος Ασπρογέρακας μετά πλείστων συγγενών του και άλλων Κρητών εγκατεστάθησαν εις την νήσον Λευκάδα, όπου του παρεχωρήθησαν υπό των Ενετών γαίαι εις ας ίδρυσαν το χωρίον Ασπρογερακάτα υπάρχοντος και σήμερον.

Αποθανόντος του ανωτέρω Γεωργίου ονομάσθη ως αρχηγός της οικογενείας ο υιός του Ιωάννης, (1702 – 1767) και μετά τον θάνατον τούτου ο υιός του Απόστολος, (1743 – 1808), όστις εχρημάτισεν Δημογέρων και συγκλητικός της Λευκάδος, ονομασθείς συνάμα και ευγενής υπό του πρυτάνεως Δημητρίου Φοσκάρδι την 9η Ιουλίου 1804.

Υιοί του άνω Αποστόλη είναι ο Γεώργιος και ο Ιωάννης. Εκ τούτων ο μεν Γεώργιος, (1768 – 1820), ων ιερεύς, όταν οι άγγλοι κατείχον την Επτάνησον και εφέροντο πιεστικώς προς τους κατοίκους, επαναστατήσας μετά του αδελφού του Ιωάννη και στενών συγενών του και άλλων Λευκαδίων εστράφησαν κατά του αγγλικού στρατού. Αποτυχούσης όμως εν τέλει της επαναστάσεως αυτής, υπό τον όγκον των νέων αφιχθεισών αγγλικών δυνάμεων και εναπομείνατες μόνοι εις τα όρη εδέχθησαν την χορηγηθείσαν αυτοίς αμνηστείαν υπό των άγγλων και αυτοί δια δόλου συνέλαβον τον Γεώργιον και δικασθείς υπό του στρατοδικείου απηγχονίσθη τη δεκάτη Οκτωβρίου 1820.

Ο δε Ιωάννης, (1771 – 1825), οπλαρχηγός και αρχηγός της οικογενείας του έλαβεν μέρος είτα εις την Ελληνικήν Επανάστασιν του 1821 εις ήν ηγούμενος σώματος Λευκαδίων επολέμησεν μετά του Τσόγκα εις Βόνιτσαν, είτα εις Μεσολόγγι και είτα με τον Σκούρτην και τον Παπαφλέσσαν εις Μανιάκι κατά του Ιμπραήμ πασά…»

ΓΡΑΦΗΜΑ ΤΟΥ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟΥ ΔΕΝΔΡΟΥ ΤΩΝ ΑΣΠΡΟΓΕΡΑΚΑΙΩΝ

Το αρχειακό γράφημα του γενεαλογικού δένδρου της οικογένειας Ασπρογέρακα!

ΧΡΗΣΙΜΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ

Η ανωτέρω πρωτοποριακή αποκάλυψη αυτών των αρχείων μας οδηγούν και σε κάποια πρωτοποριακά, φρονούμε, συμπεράσματα… Αρχικά. Το επίθετο Ασπρογέρακας, μας λένε τα αρχεία, προέρχεται κατ’ ευθείαν απ’ τα Σφακιά της Κρήτης! Αποκαλύπτουν, έτσι πως, εγκατάσταση Κρητών στους Σφακιώτες Λευκάδος, έχομε όχι μόνο προτουρκικά, όταν και πατριδωνυμικά έδωσαν το όνομα Σφακιώτες στους προϋπάρχοντες πρόδρομους οικισμούς Πετεινοχώρι, Λουβροχώρι, Μεσοχώρι Επισκοπεία και Καμποχώρι, αλλά και μετατουρκικά! Συγκεκριμένα κατά το 1684, όπως σοφά έχουν υποστηρίξει και καταγράψει τόσο ο Σπυρίδων Βλαντής όσο και ο Κωνσταντίνος Μαχαιράς, όταν οι Ενετοί του Φραγκίσκο Μοροζίνι διώχνουν τους τούρκους απ’ την Λευκάδα και τότε φέρνουν οι Ενετοί Κρήτες στο νησί μας, αλλά προχωρούν και σε μετεγκατάσταση Κρητών απ’ τα Κύθηρα, όπου είχαν αρχικά καταφύγει για να σωθούν το 1669, όταν έπεσε η Κρήτη στα χέρια των τούρκων και άρχισαν οι σφαγές και οι εξανδραποδισμοί…

Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφέρομε μια εξ ίσου παρόμοια περίπτωση με τα μέλη της Κρητικής οικογένειας Ασπρογέρακα, που φεύγουν το 1669 απ’ την Κρήτη και εγκαθίστανται αρχικά στα Κύθηρα, σύμφωνα με το γενεαλογικό τους δένδρο, που δημοσιεύομε παρακάνω. Πρόκειται για μέλη της επίσης Κρητικής οικογένειας Λογοθέτη, που έφυγαν για να σωθούν απ’ την Κρήτη, πήγαν και αυτοί στα Κύθηρα, όπου ίδρυσαν τον οικισμό Λογοθετάνικα, και από εκεί οι Ενετοί μετεγκατέστησαν Λογοθεταίους και στους Σφακιώτες Λευκάδος! Οποία σύμπτωση!

Επί πλέον. Τα ανωτέρω αρχειακά έγγραφα καταρρίπτουν την εσχάτως εμφανιθείσα άποψη, που στηρίζεται από κύκλους στη Λευκάδα, σύμφωνα με την οποία, η Σφακιανή προέλευση των Σφακιωτών είναι ένας «μύθος», που επινοήθηκε αρχές του 20ου και εφεξής, προκειμένου οι κάτοικοι των Σφακιωτών να συνδεθούν με το ανυπότακτο φρόνημα των κατοίκων των Σφακίων! Βλέπομε αποθεωτικά σε τούτο το συνοδευτικό αρχείο του τίτλου του 1804, που αφορά την οικογένεια Ασπρογέρακα με απ’ ευθείας καταγωγή απ’ τα Σφακιά, να καταρρίπτεται και αυτή η νεοφανείσα άποψη, αφού ο μακραίωνος αυτοπροσδιορισμός και η παράδοση των κατοίκων των Σφακιωτών Λευκάδος, σαν απόγονοι Κρητών, έρχεται μέσα απ’ τα βάθη των αιώνων και όχι στο ρηχό 1915…

Επίσης. Τα ανωτέρω αρχεία ανατρέπουν (;) και κάποια δεδομένα σε ότι αφορά την Εξέγερση των Λευκαδίων Χωρικών κατά των άγγλων το 1819. Καταγράφει στους πρωτεργάτες του Ξεσηκωμού των Λευκαδίων Χωρικών τον ιερέα Γεώργιο Ασπρογέρακα, ο οποίος απαγχονίσθηκε από τους άγγλους την 10η Οκτωβρίου το 1820, μάλλον εδώ πρόκειται για ετεροχρονισμό του συγγραφέα, αφού είναι γνωστό πως, οι απαγχονισμοί των άγγλων ακολούθησαν αμέσως μετά την Εξέγερση τον Οκτώβρη του 1819… Γνωρίζομε απ’ τον Πάνο Ροντογιάννη και τα πρακτικά της δίκης, που ακολούθησε την Εξέγερση, πως, στους τέσσερεις απαγχονισθέντες υπάρχει ο Σπυρίδων Ασπρογέρακας του Γεωργίου! Μάλλον, ο απαγχονισθείς Σπυρίδων είναι γιος του ιερέα Γεωργίου! Διότι, αν όντως ισχύει η αναφορά του αρχείου και απαγχονισθείς είναι ο ίδιος ο ίερέας Γεώργιος Ασπρογέρακας του Αποστόλου, τότε έχομε ανατροπή με τρίτο ιερέα μεταξύ των απαγχονισθέντων, μετά τους δύο ιερείς Θεόκλητο Στραβοσκιάδη απ’ την Απόλπαινα και Φίλιππο Κολυβά απ’ τον Αλέξανδρο.

Τέλος. Σε ότι αφορά την ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΕΥΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ. Βλέπομε, με βάσει τον ανωτέρω τίτλο ευγενείας πως, και στο νησί της Λευκάδος, υπήρξε τάξη ευγενών, που παγιώθηκε επί Ενετοκρατίας, (1684 – 1799), για να καταργηθεί απ’ τους Δημοκρατικούς Γάλλους, που κατέλαβαν τη Λευκάδα το 1799 και οι οποίοι έκαψαν τους σχετικούς τίτλους και καταλόγους στο κέντρο της πόλης! Επανήλθε, όμως, εκ νέου ο θεσμός των Ευγενών στο νησί, όπως και σε όλα τα Επτάνησα, με το λεγόμενο Βυζαντινό Σύνταγμα του 1803… Ονομάσθηκε δε Βυζαντινό γιατί έφερε την έγκριση της Υψηλής Πύλης, απόρροια αυτής δε της επαναφοράς της ευγένειας και στη Λευκάδα είναι και ο απονεμηθείς τίτλος υπό του Φοσκάρδη το 1804! Μάλιστα, με αφορμή αυτό το Βυζαντινό σύνταγμα, σημειώθηκαν επεισόδια στη Χώρα, όταν οι Λευκαδίτες, κυρίως οι Χωρικοί, με πρωτοστατούντες και πάλι τους Σφακιώτες, υπό τον Νικολέτο Σάντα απ’ το Πινακοχώρι, (Αλέξανδρου Σάντα: «Η εκ Λευκάδος οικογένεια Σάντα»), μετέπειτα αγωνιστή του 1821 στις μάχες της Άμφισσας και του Πέτα, θεώρησαν δουλική και υποτιμητική αυτή την σουλτανική έγκριση του Συντάγματος, αλλά, συγχρόνως, και αντιδραστικό το ίδιο το Σύνταγμα με την επαναφορά των κοινωνικών διακρίσεων…

ΠΡΟΣΕΧΗ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ…

Είναι οι Σανταίοι της Λευκάδος Σεφαραδείτες Εβραίοι;

Είναι ο οικισμός Ισφακιός με τους αλατάριους κατοίκους των Οθωμανικών Αρχείων οι σημερινοί Σφακιώτες;

Στον Φρυά των Σφακιωτών το 1910 με την βαρέλα στο κεφάλι! Δεξιά ο τοίχος της Ανάληψης και ο πλάτανος του Φρυά και στο βάθος το ισόγειο είναι το παλιό λιτροβιό στην διασταύρωση προς τον Κάβαλο! (Φωτό Χούμπερτ Περνό)

Για του Φρυά το κρύο, το κρύο τ’ άβρετο νερό!

(Φωτό από άρθρο της Αθηναϊκής εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ το 1935 για το πηγάδι του Φρυά!)

Πανηγύρι της Αναλήψεως στο Φρυά το 1952. Έφιππος ο πατέρας μου Σοφοκλής και με τα κουλούρια του πανηγυριού στο χέρι ο αδερφός του Τάσος.