«Ντίνος Φωτεινός, ο Δάσκαλος»

Το παρακάτω κείμενο είναι από την ομιλία της Έφης Αργυρού και του Γιώργου Θερμού με θέμα «Ντίνος Φωτεινός, ο Δάσκαλος» στην τιμητική εκδήλωση για τον εκπαιδευτικό, λογοτέχνη και διανοούμενο Κώστα Θ. Φωτεινό που συνδιοργάνωσαν το περασμένο Σάββατο 27 Μάη η Δημόσια Βιβλιοθήκη Λευκάδας και η Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών.

Μιλάει ο Γιώργος:

Νιώθουμε ιδιαίτερη συγκίνηση μιλώντας σήμερα σε αυτή τη συνάντηση για τον δάσκαλό μας, τον κύριο Ντίνο Φωτεινό, τον καθηγητή που μας έδειχνε το μεγαλείο των μικρών και καθημερινών πραγμάτων και με ένα μυστικό τρόπο προσγείωνε τους μεγαλοϊδεατισμούς, επίσημους και ανεπίσημους, που δυστυχώς ανθούσαν την περίοδο εκείνη των μαθητικών μας χρόνων, στην δύσκολη εποχή της δικτατορίας 1967-1974.

Ο κ. Ντίνος, σ΄ εκείνα τα δύσκολα μαθητικά μας χρόνια, ήταν από τους δασκάλους που πέρα και πάνω από τον παραδοσιακό καθηγητικό ρόλο, μύησαν πολλούς από εμάς όχι μόνο στα μυστήρια της ακαδημαϊκής γνώσης, αλλά παράλληλα, με τη γλώσσα του σώματος, τις αποχρώσεις της φωνής, την κίνηση ή την ακινησία του βλέμματος, μας υποψίασαν σχετικά με τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα και μας βοήθησαν να ψηλαφίσουμε έννοιες άγνωστες σε μας, όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, η δικαιοσύνη και να ελπίσουμε ότι θα ερχόταν η ξαστεριά.

Στη μνήμη μας είναι η φιγούρα του φωτεινού δασκάλου, εκεί πάνω στην έδρα, που μας έκανε να αγαπήσουμε τα νέα ελληνικά. Χρησιμοποιώντας με εκπληκτική μαστοριά τη νέα ελληνική γλώσσα, κατάφερνε να καλλιεργήσει και σε μας την ευαισθησία απέναντι στη δημοτική, σε μας που πελαγοδρομούσαμε ανάμεσα στην καθαρεύουσα του σχολείου και στη γλώσσα της οικογένειας και της γειτονιάς μας.

«Γιώργο να πας στην βιβλιοθήκη να δανειστείς τον Ξένο του Καμύ και να μου φέρεις γραπτά μια εικόνα που σ΄ άρεσε, εσύ θα διαλέξεις». Ήταν το πρώτο «εξωσχολικό» βιβλίο που διάβασα, ακόμα ίσως θα υπάρχει το όνομά μου στην καρτέλα δανεισμού της βιβλιοθήκης εδώ πέρα και εξομολογούμαι ότι αρκετές φορές από τότε όταν το ξαναδιαβάζω ξαναθυμάμαι και ευγνωμονώ τον δάσκαλο για εκείνη την παρότρυνση. Αργότερα σε μια συνάντησή μας την δεκαετία του 80 έχοντας δει την ομώνυμη ταινία του Βισκόντι, στον Αίαντα στις Σαράντα Εκκλησιές με τον Μαστρογιάννη, θυμάμαι τα λόγια του: Οι εικόνες των μεγάλων λογοτεχνικών έργων, Γιώργο, μόνο «διαβάζονται», καμιά φευγαλέα εικόνα στην οθόνη δεν μπορεί να τις αποδώσει…

Ο Φωτεινός ήταν ο καθηγητής που μας έκανε να αγαπήσουμε και τα αρχαία ελληνικά. Έντονη παραμένει στη μνήμη μας η μορφή του να υπαγορεύει, χωρίς να κρατά βιβλίο στα χέρια του, όχι μόνο νεοελληνικά κείμενα αλλά και Πλάτωνα, Θουκυδίδη … και να αντλεί στους δύσκολους αυτούς καιρούς από τα κλασικά κείμενα τις ιδέες που μπορούσαν να κινητοποιήσουν τη σκέψη των καθηλωμένων στα θρανία εφήβων.

Τον θυμόσαστε για την ηρεμία που μετέδιδε στην τάξη, για το ανθρώπινο και έξυπνο χιούμορ του, αυτό το άλλο μέταλλο που σπάνιζε στο στρατοκρατικού τύπου σχολείο εκείνης της περιόδου.

Δεν θυμάμαι ποτέ νάστειλε μαθητή στο γραφείο του γυμνασιάρχη για τιμωρία, δεν έβγαλε ποτέ μαθητή στη «σέντρα» επειδή κυκλοφορούσε μετά τις οχτώ ή επειδή κοίταζε το ταμπλό του Σινεμά (Δίκες προθέσεων !!!)… «Στεκόταν» στην αίθουσα με μόνο «όπλο» την προσωπικότητά του, τις γνώσεις του, τις ευαισθησίες του, το χιούμορ του…

Τα αναφέρω αυτά γιατί δυστυχώς πολλοί από τους τότε καθηγητές μας, έδειχναν ιδιαίτερο ζήλο επιβολής της νέας εκπαιδευτικής κουλτούρας του φοίνικα της χούντας.

Ποτέ δεν χαζοσχολίασε τις Δευτέρες τον ποδοσφαιρικό αγώνα της Κυριακής ή το γκόλ του ΥΒ, συνηθισμένο τότε εισαγωγικό σχόλιο αρκετών καθηγητών στο πλαίσιο του «κάθε πόλις και στάδιο κάθε χωριό και γυμναστήριο».

Τον θυμάμαι χαρακτηριστικά σ΄ ένα διάλειμμα κοιτάζοντας από το παράθυρο μαθητές που παίζανε μπάλα στο προαύλιο να μονολογεί:

«Σας καταφέραμε και τρέχετε όλοι ξοπίσω απ΄ αυτό το τόπι … τόσα καθρεφτάκια τόχουν γεμίσει».

Εν όψει της σημερινής εκδήλωσης άλλος μαθητής του θυμήθηκε:

– «Επέμενε να μη γράφω το όνομα μου Χρήστος με γιώτα για να μη βρω τον μπελά μου όταν θα έκανα το μηχανογραφικό… «δεν ξέρεις τι σκουριασμένα μυαλά είναι εκεί πάνω» μου έλεγε.»

Και ένας άλλος:

– «Μου έκανε εντύπωση ένα στυλό που είχε με μαύρη – μπλέ – κόκκινη – πράσινη πένα για να σημειώνει στις εκθέσεις μας τις παρατηρήσεις του με διαφορετικό χρώμα, κάθε φορά, για κάποιο λόγο που ποτέ δεν κατάλαβα…». Δύσκολο σε εκείνες τις συνθήκες να κατανοήσουμε προχωρημένες παιδαγωγικές και διδακτικές πρακτικές! Όπως θα λέγαμε σήμερα.

Από ανάρτηση της 10ης Νοεμβρίου 2023 στο FACEBOOK:

– «Καλό ταξίδι κύριε Ντίνο, θα σε θυμάμαι σαν τον μοναδικό δάσκαλο στο Γυμνάσιο επί χούντας που θρυμμάτιζες την δασκαλική επισημότητα και αυστηρότητα σε τόσο χαλεπούς καιρούς, στην προοπτική της Ελευθερίας χαράζοντας το νου μας.»

Από δημοσίευση στο BLOG https://nikitas-myblog.blogspot.com/2022/09/blog- post.html?spref=fb&m=1 11-11-2023

– «Στο άλλο ταξίδι, το αναπόφευκτο, του δασκάλου, συναδέλφου και φίλου Ντίνου, μικρή «συνοδεία από κείμενα δικά του»:

– Kαλά που φτάσαμε ως εδώ από ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΜΑΣ ΠΟΛΗΣ

– … και δυο και τρεις φορές, και… τώρα νυχτώθηκα,    από  ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΡΙΑΔΝΗΣ

– … τα μάτια σκάλωσαν θολά, από Ο ΡΑΚΟΣΥΛΕΚΤΗΣ

– … στο απέραντο γλαυκό του Αυγούστου, και… οι δρόμοι, από ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΜΑΣ ΠΟΛΗΣ

– … απόλογος, από ΑΝΕΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΣΤΗ ΝΗΝΕΜΙΑ

Και μια που αναφέρθηκα προηγούμενα σε γραπτές εικόνες επιτρέψτε μου να «διαβάσω» μια άλλη εικόνα από ένα δικό του πεζογράφημα, από το «ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΠΟΛΗ», πρώτο πεζογράφημα του «ΠΙΣΩ απ΄ την ΟΜΙΧΛΗ», Νεφέλη, 1985.

«…Είχανε κουβαλήσει κι ανθρώπους από τα γύρω χωριά, ξυπόλητους, με τα χώματα απ’ το όργωμα φρέσκο πάνω στα μπαλωμένα βρακιά τους και τους μάντρωσαν σε ένα σοκάκι. Εκεί, με στημένο πολυβόλο τους φοβέριζαν, κανένας τους να μην κουνηθεί, γιατί το πεντοφάναρο σηκώνει κι άλλα κεφάλια.

Έπειτα το πράμα έπρεπε να μαθευτεί σ’ όλο τον τόπο, δεν είναι παίξε – γέλασε αυτοί γιατί έχουν τώρα τα όπλα και τη δύναμη.

Οι άλλοι, οι ονειροπαρμένοι, τι ζητάνε;

Τι νομίζουν πως θα κερδίσουν;

Που ξεσήκωσαν τον κόσμο και του τάζουν λευτεριά και ισότητα…»

Ναι, ο κύριος Ντίνος με την στάση του ήταν απ΄ αυτούς, δυστυχώς τους πολύ λίγους καθηγητές του τότε γυμνασίου που έσωσε την τιμή και την παράδοση της διανόησης της μικρής μας πατρίδας, στα μαύρα εκείνα χρόνια των μαθητικών μας χρόνων, την μαύρη επταετία της μετεμφυλιακής δυστοπίας.

Με τα λόγια του, με τη στάση ζωής του, μας έδειχνε δρόμους γι΄ αυτή την ισότητα
και τη λευτεριά …

Και μιλώντας στη «Πολιτεία των πικρών του χρόνων» γράφει:

«… Ταξιδεύεις αέρινη
ανάμεσα στα τενάγη και στον ουρανό
κάτι σαν παράξενος άνεμος
που χάθηκε μέσα στην βροχή
κι όλο ψηλώνεις ώς τα σύννεφα ίσως
για ν΄ αγναντέψεις τον καιρό
μη σ΄ αποπάρει.

…

Τώρα που οι καιροί ανεμίζουν
παράξενες λέξεις κι ακατανόητες

…

Πώς σ΄ απωθούν και από τη μνήμη ακόμα
οι χάλκινοι μεταπράτες των καιρών
καθώς πωλούν τις σάρκες σου
σε μια τιμή ευκαιρίας πάντα.¹

Μιλάει η Έφη:

Και μετά τα μαθητικά μας χρόνια, λοιπόν, ο Φωτεινός θα συνεχίσει να παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Και δεν είναι μόνο η απόλαυση των λογοτεχνικών του κειμένων. Τον θυμάμαι να περνάει από το Αρχειοφυλακείο όπου έκανα έρευνα και να με ενθαρρύνει, να έρχεται στα συνέδρια που έγιναν εδώ στο νησί της Λευκάδας να με συγχαίρει για τις ανακοινώσεις μου, να με παρακινεί να γράψω άρθρο για την «Προκυμαία». Θυμάμαι τις ατέλειωτες συζητήσεις μας.

Θα αναφέρω ένα μόνο περιστατικό: όταν πήγα στο Παρίσι και ο Ασδραχάς, άλλος επίσης μεγάλος δάσκαλος, διαπίστωσε ότι δεν ήξερα παλαιογραφία, χωρίς να σχολιάσει τίποτε, χωρίς να με κάνει να νιώσω άσχημα γύρισε στον Κώστα τον Κατηφόρη και του είπε. «Κώστα θα αναλαμβάνεις να μάθεις την Έφη παλαιογραφία». Όταν επέστρεψα στη Λευκάδα το καλοκαίρι ο Φωτεινός χαριτολογώντας μου είπε «Έφη, εγώ τα άκουσα, ο φίλος μου ο Σπύρος με κατσάδιασε λέγοντάς μου: Ντίνο πώς είναι δυνατό να στέλνεις την Έφη στο Παρίσι χωρίς να της έχεις μάθει παλαιογραφία;». Για μένα αυτό το περιστατικό είναι δηλωτικό για την ποιότητα και τη δοτικότητα αυτών των δασκάλων, που θεωρούσαν δική τους ευθύνη την μαθητεία ακόμη και σε μεταπτυχιακό επίπεδο.

Για όλα αυτά που προαναφέρθηκαν, όταν έγιναν οι συζητήσεις για την εκδήλωση αυτή, σκέφτηκα ότι θα άξιζε μια εισήγηση σχετική με την αξιοποίηση της ποίησης του Φωτεινού σε σχολικό περιβάλλον. Έτσι, απευθύνθηκα στο συνάδελφο Παύλο Βελιτζέλο, μάχιμο εκπαιδευτικό, ο οποίος ανταποκρίθηκε με χαρά. Τον ευχαριστώ από καρδιάς. Όταν διάβασα το διδακτικό του σενάριο συγκινήθηκα, γιατί επέλεξε ένα ποίημα που, όταν το είχα πρωτοδιαβάσει, είχα εντυπωσιαστεί από τη ποιητική μαεστρία, και από τον δυναμισμό της νεοελληνικής γλώσσας με τα οποία ο Φωτεινός κατάφερνε να παίζει με την αρχαιότητα.

Μιλάει ο Γιώργος:

Και ας κλείσουμε με την ποιητική παρακαταθήκη του²

Μιλάει η Έφη:

Και τέλος³

______________________________________________________
¹ «Ταξιδεύεις αέρινη», από την ποιητική συλλογή του Κ. Φωτεινού «Της μικρής μας πόλης», Το Ροδακιό,2011, σ. 13-15
² «Καλά που φτάσαμε ως εδώ» από την ποιητική συλλογή του Κ. Φωτεινού, «Της Μικρής Μας Πόλης», Το Ροδακιό, 2011, σ. 57.
³ «Οι δρόμοι» από την ποιητική συλλογή του Κ. Φωτεινού, «Της Μικρής Μας Πόλης», Το Ροδακιό, 2011, σ. 53.