Ο Θουκυδίδης και ο σύγχρονος κόσμος

Της Δέσπως Καλέζου

Ο κόσμος μας ζει μια από τις πιο ζοφερές περιόδους της ιστορίας του. Ζούμε την απόλυτη παράνοια, την απόλυτη φρίκη. Πόλεμοι, γενοκτονίες, εξαθλίωση, πείνα, δυστυχία, τραγικές ανισότητες, διωγμοί, ρημαγμένες πόλεις, μετακινήσεις πληθυσμών, τεχνολογικός πρωταθλητισμός για την κατασκευή των τελειότερων μέσων καταστροφής του αντιπάλου, κλιματική κρίση, τεράστιες καταστροφές, αίμα, πολύ αίμα. Ο άνθρωπος σαν αξία πέθανε. Κατάντησε ένας αριθμός, που σβήνεται ασύστολα και ασυνείδητα από το βιβλίο της ζωής. Και οι σβησμένοι αριθμοί είναι αμέτρητοι.

Ο πολίτης του κόσμου αποκαμωμένος, έντρομος και συγχρόνως θυμωμένος από τα τραγικά αδιέξοδα παρακολουθεί εμβρόντητος και άναυδος το παιγνίδι του παραλόγου που παίζεται στην παγκόσμια σκηνή με κύριους παίκτες νάνους πολιτικούς, ηγέτες γεράκια του χρήματος, στεγνούς και στυγνούς τεχνοκράτες, αναθεωρητιστές, φασιστοειδή τέρατα, αδίστακτους τυράννους. Από αυτούς εξαρτάται η τύχη της ανθρωπότητας στην πιο κρίσιμη καμπή της ιστορίας της. Και ο καθένας είναι βέβαιος ότι τα πάντα θα διευθετηθούν σύμφωνα με το συμφέρον των ισχυρών, γιατί κάθε κίνησή τους είναι μέσα στα πλαίσια του δούναι και λαβείν και το μόνο ρήμα που γνωρίζουν είναι το συναλλάσσομαι. Και αν παρουσιάζουν κάποια πυξίδα διεξόδου οι σκοποί τους είναι ιδιοτελείς πάντα και με τη βοήθεια της τεχνολογίας μπορεί να εξαπατήσουν, γιατί έχει γίνει δυσδιάκριτη η αλήθεια από το ψέμα. Γι΄ αυτο και οι αντιφάσεις τους από τη στεγνά συμφεροντολογική πολιτική τους. Έτσι ο Τράμπ από τη μια πασχίζει δήθεν για την ειρήνη στην Ουκρανία και από την άλλη επιθυμεί τον εκτοπισμό των Παλαιστινίων, και την μετατροπή της Γάζας σε Μεσογειακή Ριβιέρα.

Όσον αφορά το τί επιδιώκει ο Τραμπ από την Ουκρανία έγινε καταφανές σε εκείνη τη συνάντηση στο Λευκό Οίκο. Ο άγρια αυταρχικός, υπερόπτης, κυνικός Τράμπ μαζί με τον συνοδοιπόρο του άγριο ζώο Βάνς κατασπάραξαν σε παγκόσμια ζωντανή σύνδεση τον δραματικά ανίσχυρο Ζελένσκι. Σε παγκόσμια θέα τον προσβάλλουν, τον λοιδορούν, δεν τον αφήνουν να μιλήσει, απαιτούν εκβιαστικά τις σπάνιες γαίες και τον προστάζουν να υπακούσει, διαφορετικά θα τον αφήσουν μόνο στο έλεος του εχθρού.

Αυτή η αποτρόπαιη, αλαζονική συμπεριφορά της μεγάλης δύναμης καθιστά δραματικά επίκαιρο τον μεγάλο ιστορικό Θουκυδίδη. Μια ανάλογη στάση κράτησε πριν χιλιάδες χρόνια η μεγάλη δύναμη της εποχής, η δημοκρατική Αθήνα που μεταλλάχτηκε στην εξωτερική της πολιτική σε ωμή ιμπεριαλιστική, απέναντι στη Μήλο. Οι Μήλιοι, σαν άποικοι των Λακεδαιμονίων, ήθελαν να μείνουν ουδέτεροι. Οι Αθηναίοι όμως απαιτούσαν τη συμμαχία τους και τους περικύκλωσαν με πολύ μεγάλο στράτευμα.

Το γεγονός δεν είναι από τα σημαντικότερα του Πελοποννησιακού πολέμου αλλά από τον διάλογο ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Μηλίους που φιλοτέχνησε ο ιστορικός με τέτοιο αριστοτεχνικό τρόπο και με πλήρη ελευθερία με αποτέλεσμα να παραδώσει στην ανθρωπότητα ένα πνευματικό αριστούργημα βαθύτατου στοχασμού. Με τον διάλογο μας δίνει τη διαχρονική πάλη ανάμεσα στη δύναμη και την ηθική, ανάμεσα στη λογική της δύναμης και τον ηθικό νόμο, ανάμεσα στον δυνατό και τον αδύνατο.

Στο διάλογο προξενεί απέχθεια η στεγνή λογική των Αθηναίων και ο ωμός κυνισμός με τον οποίο υπερασπίζονται το άδικο δίκαιο του ισχυρού όπως φαίνεται από τα παρακάτω αποσπάσματα.

…Αθηναίοι: Ξέρετε και ξέρουμε ότι σύμφωνα με την ανθρώπινη κρίση το δίκαιο ισχύει μεταξύ εκείνων που διαθέτουν ίσες δυνάμεις και όταν αυτό δε συμβαίνει οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύνατοι υποχωρούν και τα αποδέχονται.

Μήλιοι: Εμείς τουλάχιστον νομίζομε ότι είναι χρήσιμο να μη καταργήσετε το κοινό καλό, αλλά να υπάρχουν γι΄ αυτόν που βρίσκεται σε κίνδυνο τα εύλογα και τα δίκαια και να ωφεληθεί, αν πείσει….

… Αθηναίοι: Εκείνο θα κάνουμε φανερό ότι βρισκόμαστε εδώ για το συμφέρον της ηγεμονίας μας και ότι θα συζητήσουμε για το συμφέρον της δικής σας πόλης, γιατί θέλουμε και χωρίς κόπο να σας εξουσιάζουμε και να σωθείτε για το συμφέρον και των δυό μας.

Μήλιοι: Και πως είναι δυνατόν να είναι το ίδιο συμφέρον για μας να γίνουμε δούλοι και για σας να μας εξουσιάζετε;

Αθηναίοι: Γιατί εσείς θα ωφεληθείτε αν υποταχτείτε πριν πάθετε αθεράπευτες συμφορές και μεις θα έχουμε κέρδος, αν δεν σας καταστρέψουμε.

Μήλιοι: Ώστε δε θα δεχτείτε να μείνουμε ήσυχοι και να είμαστε φίλοι σας και όχι εχθροί, σύμμαχοι όμως κανενός από τους δύο.

Αθηναίοι: Όχι! Γιατί δε μας βλάπτει τόσο η έχθρα σας όσο η φιλία σας, διότι η φιλία σας είναι απόδειξη της αδυναμίας μας, ενώ το μίσος στα μάτια των υπηκόων μας, απόδειξη της δύναμής μας.

……Μήλιοι: Αλήθεια, αν εσείς για να μη χάσετε την ηγεμονία σας και όσοι είναι κάτω από την εξουσία σας εκτίθενται σε τόσους κινδύνους μεγάλους για να απαλλαγούν απ΄ αυτήν, εμείς που είμαστε ακόμη ελεύθεροι θα δείχναμε μεγάλη ευτέλεια και δειλία, αν δεν κάναμε το παν προτού γίνουμε δούλοι.

… Οι Μήλιοι αντιστάθηκαν και οι νικητές Αθηναίοι σκότωσαν όσους ενήλικες άνδρες συνέλαβαν, τα παιδιά και τις γυναίκες έκαναν δούλους και αποίκισαν το νησί αργότερα στέλνοντας πεντακόσιους αποίκους.

Η ίδια κατάσταση τότε και σήμερα. Η ανθρώπινη μοίρα δεν αλλάζει. Ποιός ξέρει ποιά θα είναι η τύχη των εμπόλεμων λαών! Ποιός ξέρει τι αγοραπωλησίες έγιναν στο Άνγκοραντς και τι δοσοληψίες στο Λευκό οίκο! Ίδωμεν!

(Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο μου «Η αλαζονεία της δύναμης»).