Όπως τ’ έζησα μαθητής στο Γυμνάσιο Λευκάδας 1951-1957

1951- 1957: Δύσκολα χρόνια πολλά τα προβλήματα, κοινωνικά, οικονομικά και βάλε. Προβλήματα που εμπόδισαν πολλά παιδιά από την ορεινή Λευκάδα να αποκτήσουν Γυμνασιακή μόρφωση. Παιδιά που πρόσφεραν πολλά στην οικιακή οικονομία δουλεύοντας στα χωράφια, τις ελιές, στ’ αμπέλια και φρόντιζαν τα οικόσιτα ζώα τους επειδή οι πατεράδες τους έλειπαν σε φυλακές, σε εξορίες ή ξενοδούλευαν στην Μακρυνεία, το Νιοχώρι της Κατοχής και στους Γαργαλιάνους.

Η εισαγωγή μας στο Γυμνάσιο με εξετάσεις γραπτές και προφορικές. Έμειναν απ’ έξω παιδιά γιατί δεν ήξεραν τι έγινε στο Βαλτέτσι, το μήκος του Δούναβη, τι είναι το ευχέλαιο, έκαναν λάθος τη διαίρεση των δεκαδικών και δεν εφάρμοσαν το δόγμα: «η προπαραλήγουσα ποτέ δεν περισπάται όταν…».

Πληρώναμε για τις εγγραφές μας, τα αναλώσιμα, τους τίτλους σπουδών και τα τρία πρώτα χρόνια για να προσλάβει το σχολείο καθηγητές, να αυξηθούν τα τμήματα και να ανασάνουν οι αίθουσες που φιλοξενούσαν ογδόντα παιδιά.

Σε κάθε τάξη δύο τμήματα, τα μαθήματα τρείς ημέρες πρωί και τρείς απόγευμα και την Κυριακή υποχρεωτικός εκκλησιασμός. Μαθητές και μαθήτριες σε διαφορετικές εκκλησίες. Οι μαθήτριες στο προαύλιο μόνο για την πρωινή προσευχή, Τα διαλείμματα έμεναν στις αίθουσες.

Τμήμα Ζ1, στο τέταρτο θρανίο της μεσαίας σειράς. Ο Τάκης, ο Διονύσης και ο Βασίλης. Είναι ζήτημα αν όλο το χρόνο ανταλλάζαμε δέκα κουβέντες με την Αγγελική, την Όλγα και την Αναστασία που κάθονταν μπροστά μας.

Χειροκροτήσαμε όμως όλοι την Ναταλία που μας αιφνιδίασε και μας εξέπληξε όταν μεταφράζοντας την Ιφιγένεια διεφώνησε κάθετα με τον Ευριπίδη παρακάμπτοντας το στίχο «εις γ’ ανήρ κρείττων εστί μυρίων γυναικών οράν φάος*».

Τότε η φιλόλογος Φεβρωνία Παπαδάκη κάνοντας πράξη το «δις ες τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίης **», άδραξε την ευκαιρία και μας μίλησε ανοιχτά και ξεκάθαρα για τις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων. 1956!

Χειροκροτήσαμε ξανά πιο δυνατά και παρατεταμένα το 1957 την Ναταλία – Ισμήνη, την Ιωάννα – Ισμήνη, την Ευλαμπία – Αντιγόνη, την Ελπινίκη – Αντιγόνη, την Όλγα – Ευριδίκη, τον Νίκο – Φύλακα, τον Γιώργο – Τειρεσία, τον Πέτρο – Τειρεσία, τον Χρήστο – Κορυφαίο, τον Κώστα – Κρέοντα, τον Σπύρο – Άγγελο, τον άλλο Νίκο – Αίμωνα σ’ εκείνη την επιτυχημένη θεατρική προσέγγιση της Αντιγόνης.

Καθηγήτριες: το 1951 μόνο η Φεβρωνία Παπαδάκη. Στη συνέχεια και η φιλόλογος Ζωή Καββαδά και η γυμνάστρια Ελένη Φιλίππα και η φιλόλογος Ελένη Σταματέλου και η φιλόλογος Ασημίνα Δεδούση και η μαθηματικός Διονυσία Σίδερη.

Μας έμαθαν πολλά με τις γνώσεις τους και τον τρόπο που μας προσέγγιζαν. Ευγνώμονες.

Με τον φιλόλογο Γεώργιο Καββαδά συνεργαστήκαμε το 1957 στο μάθημα της
Λογικής. Δευτέρα και Τρίτη 2- 3 μ.μ.. Εκείνες τις ώρες ΕΔΡΑ και ΘΡΑΝΙΟ ήταν
πολύ κοντά. Δεν υπήρχε η αγωνία της Αξιολόγησης.

Στον τρόπο που ο Γιώργος προσέγγιζε τους μαθητές εντός και εκτός σχολείου ήταν είκοσι χρόνια μπροστά από την εποχή του. Ήταν Rock!

Ξεκινήσαμε με καθυστέρηση μίας εβδομάδας λόγω διάρρηξης του σχολείου την 8η Οκτωβρίου 1951. 161 παιδιά αναμεσά μας δέκα με το επώνυμο Κούρτης. Από τη Βαυκερή ο Άγγελος και ο Γιάννης, από την Εγκλούβη η Ελπίδα, ο Γιώργος, ο Διονύσης και ο Χαράλαμπος, από τον Κάβαλο η Αγγελική, ο Ξενοφώντας και ο
Φίλιππος και από τη Χώρα η Αθανασία.

Μαθήτριες με κοτσιδάκια, τη γαλάζια ποδιά και τις άσπρες κάλτσες. Μαθητές με κοντό παντελόνι και το μαθητικό πηλίκιο να καλύπτει την κουρεμένη κεφαλή μας. Με αγωνία για το τι θα συναντήσουμε και αν θα τα καταφέρουμε. Στην καθημερινή μας προσπάθεια να ανέβουμε λίγο ψηλότερα ήμασταν μόνοι χωρίς καμία εξωσχολική υποστήριξη, ούτε καν τα σχολικά βοηθήματα . Αποφοιτήσαμε την 29η Ιουνίου 1957, 33 μαθήτριες και 60 μαθητές με προσεγμένη εμφάνιση, καλοσιδερωμένο το μακρύ παντελόνι, με γνώσεις, όνειρα μα πάνω απ’ όλα με αυτοπεποίθηση.

Τα τελευταία λόγια που ακούσαμε από το σχολείο ήταν εκείνα που μας είπε
αποχαιρετώντας μας ο θεολόγος Επαμεινώντας Κοντοπρίας.

«Να έχετε πάντα κατά νου ότι δεν είναι ούτε ηθικό ούτε νόμιμο ν’ απαιτείτε αμοιβή για εργασία και υπηρεσίες που δεν προσφέρατε και ασυλία για πράξεις και παραλήψεις σας.»

Εμείς που γίναμε εκπαιδευτικοί, και είμαστε αρκετοί, συνειδητοποιήσαμε απόλυτα το τι σημαίνει να διδάσκεις σε τάξη, όπως η δική μας το 1951 με ογδόντα παιδιά φορτωμένα με τόσα προβλήματα και είμαστε σε θέση ν’ αξιολογήσουμε τις τεράστιες προσπάθειες των καθηγητών μας για να επιτελέσουν με τον καλύτερο τρόπο το λειτούργημά τους.

Φρονώ ότι όταν αναφερόμαστε σε εκπαιδευτικούς που εργάστηκαν κάτω από τέτοιες συνθήκες πρέπει αν μη τι άλλο να φέρνουμε τη δάφνη στην καρδιά.

Εκείνο τον καιρό δεν υπήρχαν στη Λευκάδα οργανωμένες με τη σημερινή τους μορφή, κοινωνικές ομάδες, πολιτικές νεολαίες, φροντιστήρια, πολιτιστικοί σύλλογοι, αθλητικά σωματεία. Ο καθηγητής της μουσικής Στεριώτης αποσπάστηκε νωρίς το 1951 και έτσι οι μουσικές μας γνώσεις σταμάτησαν στο κλειδί του sol.

Στους προσκόπους πήγαιναν παιδιά από την πόλη. Εμείς τα χωριατόπαιδα δεν είχαμε ιδέα το τι είναι ο προσκοπισμός. Έτσι οι εξωσχολικές μας δραστηριότητες ήταν περιορισμένες.

Τα πρωινά τον τόνο στην αγορά τον έδιναν οι χωρικοί. Το μεσημέρι η πόλη ερήμωνε για αρκετές ώρες με ανοιχτά τα τρία περίπτερα της αγοράς και ένα φαρμακείο. Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος να βγαίνουμε στο παζάρι και να γινόμαστε στόχος του εποχούμενου παιδονόμου που ανέμιζε τη βίτσα και πόδια μας πονούσαν μια εβδομάδα.

Οι παρέες μας ήταν ολιγομελείς και μονότονες. Το σεργιάνι μας στο ρεμπελιό των ποπολάρων τα βράδια του Σαββατοκύριακου από τον Άγιο Νικόλαο μέχρι την Κάτω Βρύση και μέχρι την 8 μ.μ..

Στις μαθητικές παραστάσεις κάποια Σαββατόβραδα είδαμε ενδιαφέρουσες
κινηματογραφικές ταινίες όπως η «Παναγία των Παρισίων», οι «Άθλιοι», «Το φάντασμα της όπερας», το Σοβιετικό «Σάτκο» στο ΠΑΝΘΕΟΝ και τα άγουρα χρόνια στον Απόλλωνα και παρακολουθήσαμε σπουδαίες θεατρικές παραστάσεις όπως ο έμπορος της Βενετίας», η «καρδιά του πατέρα» από περιοδεύοντες θιάσους, «ο Παπαφλέσας» από το σύστημα προσκόπων Λευκάδας το 1955, η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» το 1953, η «Αντιγόνη» το 1957 από το Σχολείο μας.

Το εισιτήριο δύο δραχμές, όσο ο μπακλαβάς στο γαλακτοπωλείο του Παντελή – Μελά 112 και το γιαούρτι στο γαλακτοπωλείο του Καταγή – Μελά 97. Αλλοτινές μου εποχές, αυθεντικές μου γεύσεις.

Οι σχολικοί περίπατοι μέχρι το Φρύνι, τη Μεγάλη Βρύση και μία Παρασκευή στη Φανερωμένη για τους χαιρετισμούς (on foot). Μόνο μία ημερήσια εκδρομή το 1956 στο Σύβρο.

Τα απογεύματα των εθνικών επετείων χορεύαμε παραδοσιακούς χορούς στην πλατεία. Κέντημα στο πλακόστρωτο ο τσάμικος  της Κασιανής από την Εγκλουβή και αιωρούμενη χορογραφία του Βασίλη από τη Βαυκερή.

Γυμναστής στους μαθητές ο Νίκος Σταματέλος και στις μαθήτριες γυμνάστρια Ελένη Φίλιππα. Οι γυμναστικές επιδείξεις στο γήπεδο μικρές Σπαρτακιάδες. Γιορτή πανηγύρι. Πολλοί οι θεατές, Νιάτα πεντακάθαρα χωρίς ξενύχτια, τσιγάρο, ουσίες και οινοπνεύματα. Ομαδικότητα, συγχρονισμός, αρμονία. Πολλά τα χειροκροτήματα.

Στα αθλητικά αγωνίσματα το ενδιαφέρον μας ήταν στο τι βεληνεκές θα κάνει το ακόντιο του Ασπρογέρακα και πόσο χρόνο θα ξοδέψει στα 100 m ο πρωταθλητής Ηπείρου Μιχάλης Παπουτσόπουλος.

Ποδοσφαιρικά συμπαθούσαμε περισσότερο τις νεοσύστατες ομάδες του Λευκάτα και της Νικόπολης. Για πολύ καιρό συζητούσαμε για το παιχνίδι του Λευκάτα με την ομάδα των Ιωαννίνων Αβέρωφ. Στην ανωτερότητα και την ασφυκτική πίεση των Ιωαννιτών οι συμμαθητές μου Βασίλης Φατούρος – 1, Νίκος Ασπρογέρακας – 4, Κώστας Γαζής – 5, Κώστας Βαγενάς – 8 και ο Θεόδωρος Στράτος 11, έκαναν ένα από τα καλλίτερά τους παιχνίδια.

Τα εφηβικά μας φλερτ υπό διωγμό και τα όποια στοχευμένα χαμόγελα γίνονταν αντιληπτά αφορμή για καζούρα. Έτσι δεν έστησε ο έρωτας χορό με εμάς, τους
τρελούς Απρίληδες.

Η χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας περιορισμένη, τα ραδιόφωνα ελάχιστα. Από εφημερίδες διαβάζαμε την «Αθλητική Ηχώ», ρίχναμε στοχευμένες ματιές, γνωρίζοντας από το σχολείο μας τη δομή των εφημερίδων, στην εφημερίδα «Ακρόπολις», στα εξωτερικά τραπέζια του καφενείου Σπυρόπουλου, Μελά και Λευκάτα γωνία. Υπήρχαν και μερικοί που μελετούσαν με χίλιες δυο προφυλάξεις την «Αυγή».

Το πολιτικό κλίμα στη Λευκάδα εκείνη την εποχή ήταν σχετικά ήρεμο. Δεν κατείχαμε πολλά πράγματα για απεργίες, συλλαλητήρια, διαδηλώσεις. Συνέβηκαν δύο γεγονότα που αξιολογώντας τα διαπιστώσαμε πόσο εύκολα κινητοποιείται ο κόσμος όταν υπάρχει σοβαρός λόγος.

Το 1955 ενέσκυψε επιδημία γρίπης. Πολλά τα κρούσματα. Οι μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων αποφάσισαν προσποιούμενοι τα κρούσματα να απέχουν από τα μαθήματα και να συγκεντρώνονται στις κάτω αλυκές με το σκεπτικό ότι τόσα πολλά παιδιά σε αίθουσες των 50 τ. μ. ήταν σίγουρο ότι θα ασθενούσαν πολλοί περισσότεροι. Τους ακολουθήσαμε και εμείς οι μικρότεροι.

Το 1956 στα πλαίσια πανελλαδικής κινητοποίησης για το Κυπριακό, κατεβήκαμε με τις ευλογίες του σχολείου, σε διαδήλωση για να συμπαρασταθούμε στους Κυπρίους αδελφούς μας και να τονωθεί το εθνικό μας φρόνημα. Συναφές ήταν και το θέμα που μας δόθηκε να αναπτύξουμε στις εξετάσεις του Ιουνίου: Υπομονή και Επιμονή, καρτέρει κ’ ακαρτέρει και τούτος ο ανήφορος κάτι καλό θα φέρει!

Βγήκαμε στο δρόμο με διάταξη παρέλασης και φωνάζοντας συνθήματα: Ένωση-Ένωση, Έξω οι Άγγλοι, Θάνατος στον Harting, ξεκινήσαμε με γρήγορο βήμα που γρήγορα έγινε τροχάδην, Ακολουθώντας τη διαδρομή Πεφανερωμένης – Kennedy – Ζάκα – Μελά καταλήξαμε στην πλατεία όπου ο σημαιοφόρος Πανογιώργος Φερεντίνος μας εκφώνησε ένα μεστό, λιτό, πατριωτικό λόγο από τον εξώστη πάνω από το εστιατόριο του Μάλφα, που μας ενθουσίασε.

Έτσι χωρίς να το καταλάβουμε αρχίσαμε την πρακτική μας στις ομαδικές δημόσιες διαμαρτυρίες και διεκδικήσεις. Εντύπωση μου έκανε ο δυναμισμός συμμαθητών μου, παιδιά του ματαιότης ματαιοτήτων όπως ο Βασίλης Μ. και ο Φίλιππος Κ. και κάθε φορά που βλέπω τον πίνακα του Ντελακρουά.

Φαντάζομαι στη θέση της ελευθερίας την Κατερίνα Β., ψηλό κορίτσι να ανεμίζει με το αριστερό της χέρι την σημαιούλα και να κινεί τη δεξιά της γροθιά στον ρυθμό των συναισθημάτων και στη θέση του Γαβριά τον Χαράλαμπο Βλάχο με το μαθητικό πηλίκο γερμένο προς τα πίσω να δίνει με το τύμπανό του τον ρυθμό της επέλασης.

Πρώτος αριστερά με το ταμπούρλο ο Χαράλαμπος Βλάχος

Το 1957 η κυβέρνηση εισήγαγε στη Βουλή νομοσχέδιο όπου μεταξύ των άλλων προέβλεπε επιβολή διδάκτρων στη μέση εκπαίδευση. Μεγάλες οι αντιδράσεις ξεσηκώθηκαν και τα θρανία. Στην πρωτεύουσα οι μαθητές διαδήλωναν καθημερινά.

Το μαντάτο έφτασε σε εμάς το απόγευμα της 6ης Μαΐου με το λεωφορείο των Αθηνών. Το βράδυ στην βόλτα αποφασίσαμε να κινηθούμε και εμείς. Την άλλη μέρα ενημερώσαμε με αφέλεια τους μαθητές στα διαλείμματα και το πρωί της 8ης Μαΐου στηθήκαμε στις προσβάσεις του σχολείου, Ανθώνα, πλατεία Αγίου Μηνά, πλατεία Δικαστηρίων και ενημερώναμε τους μαθητές για την αποχή μας από τα μαθήματα και τη συγκέντρωση μας στις κάτω αλυκές και τις μαθήτριες να παραμείνουν στα σπίτια τους για να μη δώσουμε αφορμή να ακουστούν κακόβουλα σχόλια όπως εκείνα που ακούστηκαν επειδή χορεύαμε ευρωπαϊκούς χορούς στην εκδρομή στο Σύβρο.

Η διαμαρτυρία μας ήταν αυθόρμητη και ανοργάνωτη. Προτιμήσαμε την εξαφάνιση από τις φωνές. Είχαμε την συμπαράσταση του κόσμου όπως συμβαίνει πάντοτε το timing αναδεικνύει τους δικούς του αρχηγούς. Παλικάρια στην περίπτωση μας ο Νίκος Σκλαβενίτης από το Φτέρνο και ο Μιχάλης Λάζαρης από τα Λαζαράτα.

Η κυβέρνηση υπεχώρησε και εμείς επιστρέψαμε στο σχολείο με την ικανοποίηση του νικητή. Δεν είμασταν τα παιδία μόνον του απαρέμφατου, του πλάγιου και υποθετικού χρόνου, του αορίστου, του Επιταφίου, της Αντιγόνης, των αλδεΰδών, των γεωμετρικών τόπων, των εναλλασσόμενων ρευμάτων, των τριών Ναυάρχων και των τριών καθέτων. Είχαμε πάρει κάτι από τι de Bello Civili και τους Επτά επί Θήβας.

Οι μαθητές δεν έπαψαν ποτέ να κινητοποιούνται να διαμαρτύρονται και να απαιτούν. Ο χρόνος έδειξε ότι η νεολαία είχε πάντοτε δίκιο. Αυτό το ξέρουν όλοι!

Άλλωστε πώς να κρυφτείς από τα παιδιά έτσι και αλλιώς τα ξέρουν όλα….

*Είναι προτιμότερο να ζει ένας άνδρας παρά ο μισός γυναικείος πληθυσμός.

**Αποχαιρέτα την ευκαιρία που έχασες. Η ευκαιρία δεν είναι περιοδική. Ζήσε τη στιγμή

Οι αναμνήσεις αυτές αφιερώνονται στους συμμαθητές μου που έφυγαν πρόσφατα: Ιωάννα Νικολού, Αγγελική Καρέλη, Ελπίδα Κούρτη, Κώστα Γαζή, Κώστα Φωτεινό, Γιώργο Σκιαδά, Ηλία Λογοθέτη, Δέσποινα Ροντογιάννη και τη Σταθούλα Χόρτη.

Μάιος 2024

Διονύσης Κούρτης