Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους
Για το μοναστήρι του Αη-Γιώργη είχαμε ασχοληθεί και σε άλλο άρθρο που μπορεί να διαβαστεί εδώ. Αναδημοσιεύουμε σήμερα από το βιβλίο «Χριστιανική ζωγραφική – Η μεταβυζαντινή και επτανησιακή τέχνη στις εκκλησίες και τα μοναστήρια της Λευκάδας (15ος – 20ος αι.)» το μέρος εκείνο που αναφέρεται στο ιστορικό αυτό μοναστήρι του Αη-Γιώργη, που βρίσκεται πιο πάνω από το χωριό Κολυβάτα. Οι φωτογραφίες είναι δικές μου.
————————————————————————————————————————
«Το διαλυμένο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους βρίσκεται λίγο έξω από τη συνοικία των Κολυβάτων στον Αλέξανδρο μέσα σ” ένα απάνεμο καταπράσινο πλάτωμα και με απεριόριστη θέα προς το βορειοδυτικό κέντρο του νησιού. Ιδρύθηκε το 1611 από δυο ιερομόναχους, τον Ιωσάφατ Φρεμεντίτη και τον Παφνούτιο Ρούμπη στη θέση αυτή κι αφιερώθηκε στο όνομα του Αγίου Γεωργίου, και πρόσφεραν σ” αυτό τις περιουσίες τους. Δίπλα στον πρώτο αυτό ναΐσκο έκτισαν και τα κελλιά τους. Αργότερα προστέθηκε και τρίτος μοναχός, ο Νεόφυτος Σέρβος, που μόνασε εκεί περισσότερο από τους άλλους δύο. Στην Πρόθεση μνημονεύεται πρώτος κι είναι αυτός που πέτυχε από τους Οθωμανούς την αφιέρωση των περιουσιών και των τριών στην ακίνητη περιουσία της μονής.
[Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στο ομώνυμο μοναστήρι. Διακρίνεται η είσοδος του ναού στη δυτική πλευρά. Ο ναός έχει δίρριχτη ξύλινη στέγη.]
Ύστερα από 50 χρόνια ο οθωμανός Αχμέτ Αγάς παραχώρησε στο μοναστήρι ολόκληρο το δάσος των Σκάρων, αποτελούμενο από 1300 στρέμματα, του οποίου ήταν ιδιοκτήτης. Η δωρεά αυτή έγινε το 1662. Αργότερα το 1709 η περιουσία του μοναστηριού αυξήθηκε με νέες δωρεές κι αφιερώσεις ακίνητων κι ο τότε ηγούμενος Θεοφάνης Κολυβάς αύξησε τα κελλιά των μοναχών και επεξέτεινε το ναό προς δυσμάς και βορρά. Στην ακμή της η μονή είχε 8 μετόχια, μεταξύ των οποίων το ναό του Αγίου Βησσαρίωνα στην πόλη και το Ασκητήριο των Αγίων Πατέρων πάνω από τη Νικιάνα. Το 1727 καλλιεργούσε 708 στρέμματα χωραφιών εκτός των αμπελώνων και συντηρούσε 900 αιγοπρόβατα.
[Η είσοδος στο μοναστήρι από τα δυτικά. Όλο το μοναστήρι περιβάλλεται από μανδρότοιχο ύψους 3-4 μέτρων.]
Σύμφωνα με τη στήλη των «κεκοιμημένων» αρχιερέων της Λευκάδας στην Πρόθεση του ναού η τοιχογράφηση της εκκλησίας πρέπει να έγινε μεταξύ των ετών 1621-4. Ο σημερινός ναός είναι μεγαλύτερος. Τα όρια όμως του ανατολικού τοίχου του παλαιότερου ναού κατά την επέκταση δεν πειράχτηκαν, γιαυτό και σώζεται η πρώτη καλή τοιχογράφηση. Η μόνη αλλαγή που έγινε στην πλευρά αυτή είναι ότι με την επέκταση του ανατολικού τοίχου κλείστηκε η κόγχη της παλιάς Πρόθεσης κι ανοίχτηκε νέα στην προέκταση του τοίχου προς βορράν. Ο ανατολικός τοίχος ήταν κατάγραφος. Οι άλλοι τοίχοι δεν παρουσιάζουν τοιχογραφίες.
[Άποψη από τα κελλιά των μοναχών στο βόρειο μέρος του μοναστηριού.]
Στην κόγχη του Ιερού εικονίζεται η Πλατυτέρα σε προτομή με τα χέρια υψωμένα σε δέηση κι εμπρός στο στήθος της σε εγκόλπιο ο Χριστός ευλογεί και με τα δυο του χέρια. Τις άκρες των στενών χειρίδων και του περιλαίμιου του εσωτερικού ενδύματος της Θεοτόκου και του χιτώνα του Χριστού κοσμούν σειρές πολύτιμων λίθων. Κάτω από την Πλατυτέρα εικονίζονται τέσσαρες Ιεράρχες όρθιοι: ο Άγιος Γρηγόριος, ο Άγιος Ιάκωβος ο Αδελφόθεος, ο Άγιος Βασίλειος κι ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Όλες όμως οι παραστάσεις της αψίδας έχουν κακοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό από επιζωγράφιση.
[Τοιχογραφία της Θεοτόκου Πλατυτέρας σε προτομή με τα χέρια υψωμένα σε δέηση-στο στήθος της σε εγκόλπιο ο Χριστός- που βρίσκεται στην κόγχη του Ιερού. Το κέντρο είναι καλυμμένο από προστατευτική ταινία αρχαιολόγων στην προσπάθειά τους να υποστηρίξουν την εκόνα από τη ρωγμή του σεισμού. Είναι από την πρώτη τοιχογράφηση του ναού που πρέπει να έγινε μεταξύ των ετών 1621 και 1624.]
[Κάτω από την Θεοτόκο Πλατυτέρα εικονίζονται όρθιοι οι τέσσαρες Ιεράρχες.]
[Οι παραστάσεις των Ιεραρχών έχουν υποστεί σημαντική ζημιά από επιζωγράφιση.]
Στο μέτωπο μεταξύ αψίδας και κόγχης του Διακονικού εικονίζεται η Θεοτόκος ολόσωμη, όρθια και γυρισμένη κατά τα τρία τέταρτα προς τα δεξιά της με υψωμένο το δεξί χέρι κάτω από το μαφόριο και με το αριστερό κάθετο προς το σώμα. Από ψηλά φαίνεται σε μορφή τριπλής ακτίνας κατερχόμενο το Άγιο Πνεύμα. Πρόκειται για το αριστερό μισό της παράστασης του Ευαγγελισμού. Το άλλο μισό, ο Άγγελος Γαβριήλ εικονίζεται μεταξύ Πρόθεσης και αψίδας. Στην κόγχη του Διακονικού εικονίζεται ο Άγιος Ρωμανός και στη νέα Πρόθεση η Άκρα Ταπείνωση με τα ονόματα των «Κεκοιμημένων».
[Ο Άγιος Ρωμανός στην κόγχη του Διακονικού. Η τοιχογραφία είναι σχεδόν κατεστραμμένη. Δεξιά η Θεοτόκος – παράσταση από τον Ευαγγελισμό. Από ψηλά φαίνεται σε μορφή τριπλής ακτίνας κατερχόμενο το Άγιο Πνεύμα. ]
[Η «Αποκαθήλωση του Χριστού» με τη μορφή της Άκρας Ταπείνωσης στην κόγχη της (νέας) Πρόθεσης. Είναι εμφανή εδώ η διαφορά στη τεχνική και τεχνοτροπία από τις υπόλοιπες τοιχογραφήσεις του ναού. Εξηγείται από το γεγονός ότι κατά την επέκταση του ναού κλείστηκε η κόγχη της παλιάς Πρόθεσης και ανοίχτηκε νέα στην προέκταση του τοίχου προς βορράν. Η παράσταση της Αποκαθήλωσης σχετίζεται λοιπόν με την επέκταση του ναού στα 1709 και ανήκει με σιγουριά στις αρχές του 18ου αιώνα.]
Σ” όλο το αέτωμα του παλαιού τοίχου, πάνω κι από τις τρεις κόγχες, αναπτύσσεται η παράσταση της Ανάληψης. Πάνω από τη μεγάλη κόγχη εικονίζεται ο Αναλαμβανόμενος σε «δόξα» ωοειδή, που την υποβαστάζουν δυο άγγελοι, που πετούν με τα σώματα σε οριζόντια θέση. Στην άκρη των ποδιών των αγγέλων της «δόξας» στέκεται από ένας άγγελος όρθιος, ολόσωμος, επίκεφαλής δύο ομάδων Αποστόλων, που είναι τοποθετημένοι στις δυο γωνιές της βάσης του αετώματος. Της δεξιάς ομάδας, που την αποτελούν πέντε Απόστολοι, προηγείται η Θεοτόκος. Την αριστερή ομάδα αποτελούν έξη Απόστολοι.
[Πάνω από τις τρεις κόγχες του παλαιού τοίχου αναπτύσσεται σε όλο το αέτωμα η παράσταση της Ανάληψης του Χριστού. Στο κέντρο της εικόνας εικονίζεται ο Αναλαμβανόμενος σε «δόξα»ωοειδή. Η «δόξα» του Χριστού υποβαστάζεται από δυο εν πτήσει αγγέλους. Και εδώ το κέντρο είναι καλυμμένο με προστατευτική ταινία των αρχαιολόγων. Οι ιπτάμενοι άγγελοι βρίσκονται σε οριζόντια θέση προς την κάθετη διάταξη όλων των άλλων μορφών της παράστασης της Ανάληψης.]
[Στα δεξιά της «δόξας» στέκεται ένας άγγελος όρθιος, ολόσωμος, επικεφαλής μιας ομάδας από έξη Αποστόλους. Ο επικεφαλής άγγελος διακρίνεται για τη φυσικότητα της στάσης του και την εκφραστικότητα της μορφής και της κίνησής του. Όλα τα πρόσωπα δεν ατενίζουν ακίνητα τον Αναλαμβανόμενο, που ανέρχεται στους ουρανούς, αλλά φαίνονται σε μια εκφραστική σιωπηλή κίνηση προς τα επάνω, λες και οδεύουν προς την κατεύθυνση του Χριστού.]
[Αριστερά υπάρχει άλλος όρθιος, ολόσωμος άγγελος επικεφαλής μιας ομάδας πέντε Αποστόλων, των οποίων προηγείται η Θεοτόκος. Η διάταξη των προσώπων και των ομάδων είναι συμμετρική και η όλη σύνθεση της Ανάληψης ισορροπημένη. Λεπτότητα και χάρη αποπνέει όλη η παράσταση στο σύνολο και τις λεπτομέρειές της.]
Η διάταξη των προσώπων και των ομάδων είναι συμμετρική και η σύνθεση ισορροπημένη. Τα σώματα των εικονιζομένων μορφών είναι ψηλά και λεπτά. Γενικά η σύνθεση παρουσιάζει λεπτότητα, χάρη κι ευγένεια. Παρατηρώντας τη σύνθεση όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι ο δημιουργός της είχε ως πρότυπό του την Ανάληψη της Οδηγήτριας. Κι όμως ο ζωγράφος του Αγίου Γεωργίου δεν αντιγράφει μηχανικά, είναι αρκετά πρωτότυπος, αλλά και πιστός στην ορθόδοξη παράδοση.
Στη νέα Προθήκη απεικονίζεται η «Αποκαθήλωση του Χριστού», με τη γνωστή μορφή της Άκρας Ταπείνωσης. Στο μετακάρπιο του δεξιού χεριού διακρίνεται ο τύπος του ήλου και στα αριστερά του τα σύμβολα του Πάθους, η λόγχη, το καλάμι κι ο σπόγγος. Η τεχνική και η τεχνοτροπία εδώ είναι διαφορετική από την παράσταση της Ανάληψης. Η παράσταση της Αποκαθήλωσης ανήκει ασφαλώς στις αρχές του 18ου αιώνα και πρέπει να σχετισθεί με τη μεγέθυνση του ναού στα 1709.
[Η «Αποκαθήλωση του Χριστού» με τη μορφή της Άκρας Ταπείνωσης στην κόγχη της νέας Πρόθεσης. Η τοιχογραφία είναι μεταγενέστερη των άλλων και έγινε μετά τη μεγένθυση του ναού στα 1709.]
[Η στήλη των «κεκοιμημένων» στη (νέα) Πρόθεση του ναού και κάτω από την παράσταση της «Αποκαθήλωσης του Χριστού».]
[Λεπτομέρεια από τη στήλη των «κεκοιμημένων» στην νέα Πρόθεση του ναού.]
Οι δεσποτικές εικόνες κι οι παραστάσεις στα θυρόφυλλα του τέμπλου έχουν κακοποιηθεί από νεώτερη επιζωγράφιση. Στη βόρεια θύρα του Ιερού εικονίζεται ο Άγιος Κυριάκος και στη νότια ο Άγιος Αθανάσιος. Η εικόνα αυτή έχει χρονολογία 1811 και την υπογραφή Ανδρέα Μπέτζου.
[Το τέμπλο όπως ήταν παλιότερα με τις παραστάσεις στα θυρόφυλλα και το δωδεκάορτο. Λείπουν μόνο οι δεσποτικές εικόνες. Στη βόρεια θύρα του Ιερού εικονίζεται ο Άγιος Κυριάκος και στη νότια θύρα ο Άγιος Αθανάσιος. Η εικόνα του Αγίου Κυριάκου έχει χρονολογία 1811 και είναι ενυπόγραφη: «Χειρ Ανδρέου Μπε(τζου). Στη θύρα της Ωραίας Πύλης εικονίζεται ο Χριστός ως «ο επί του Σταυρού ελκόμενος».]
[Ο Άγιος Κυριάκος στη Βόρεια Θύρα του Ιερού. Φέρει την υπογραφή του Ανδρέα Μπέτζου και χρονολογία 1811.]
Το δωδεκάορτο είναι καλύτερης τέχνης. Η εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι του Ιω. Ρούσσου. Ίσως και οι άλλες εικόνες του δωδεκάορτου είναι του ίδιου ζωγράφου. Κοντά στον τοίχο του δεξιού ψαλτικού υπάρχει εικόνα με τη Στέψη της Θεοτόκου του Σπ. Βεντούρα, αλλά επιζωγραφισμένη. Εκεί κοντά υπάρχει μικρή φορητή εικόνα του Αγίου Γεωργίου.
Το τέμπλο του ναού, αντίγραφο του τέμπλου του Αγίου Μηνά, επομένως μεταγενέστερο του 1724, ωραιότατης κατασκευής και εκτέλεσης, καταστρέφεται από την εγκατάλειψη και την υγρασία, ήδη δε έχει γύρει ανεπανόρθωτα και κινδυνεύει να πέσει.
[Το τέμπλο του ναού -αντίγραφο του τέμπλου του Αγίου Μηνά στην πόλη της Λευκάδας και επομένως μεταγενέστερο του 1724- ωραιότατης κατασκευής και εκτέλεσης. Έχουν αφαιρεθεί οι δεσποτικές εικόνες, τα θυρόφυλλα του τέμπλου καθώς και του δωδεκάορτου. Οι εικόνες που φαίνονται είναι τωρινές.]
[Λεπτομέρεια του τέμπλου που καταστρέφεται σήμερα από την εγκατάλειψη και την υγρασία.]
—————————————————————————————————————————-
Αναδημοσίευση από το βιβλίο «Χριστιανική ζωγραφική – Η μεταβυζαντινή και επτανησιακή τέχνη στις εκκλησίες και τα μοναστήρια της Λευκάδας (15ος – 20ος αι.)», Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1999, Σελ. 112 – 120.
