Η ταξική σύγκρουση τις μέρες της Απελευθέρωσης στην Πελοπόννησο

«Ματιές» στο ιστορικό Λεύκωμα που διακινείται από τις Οργανώσεις Πελοποννήσου του ΚΚΕ

ΕΛΑΣίτες σε πολεμική προετοιμασία σε κάποιο από τα βουνά της Αρκαδίας

Από βαθιά ανεβαίνει
αυτό το κύμα
που δεν ξέρει παρακάλια

Γ. Ρίτσος

Ένα μοναδικό ντοκουμέντο, που αποτυπώνει πλευρές από την ηρωική δράση του ΚΚΕ στην Πελοπόννησο τη δεκαετία του ΄40, διακινείται από αυτό το Σάββατο από όλες τις Οργανώσεις του Κόμματος της περιοχής της Πελοποννήσου. «Η ταξική σύγκρουση τις μέρες της Απελευθέρωσης στην Πελοπόννησο» είναι ο τίτλος της έκδοσης και στις πάνω από 150 σελίδες περνούν μπροστά από τα μάτια του αναγνώστη στιγμές, πολλές από αυτές όχι ιδιαίτερα γνωστές, από την Απελευθέρωση και την ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη του 1944 στους πέντε νομούς της Οργάνωσης Περιοχής Πελοποννήσου του ΚΚΕ (Αργολίδα, Αρκαδία, Κορινθία, Λακωνία, Μεσσηνία).

Το πρώτο μέρος του ιστορικού Λευκώματος αναφέρεται στους βασικούς σταθμούς και την πορεία εξέλιξης του αγώνα του λαϊκού κινήματος στην περίοδο της Κατοχής, στον αναντικατάστατο, ηρωικό και πρωτοπόρο ρόλο του ΚΚΕ. Όπως σημειώνει η Επιτροπή Περιοχής Πελοποννήσου του ΚΚΕ στην εισαγωγή: «Αντικείμενο της παρούσας έκδοσης αποτελούν η απελευθέρωση της Πελοποννήσου από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής, η σφοδρή αντιπαράθεση με τις δυνάμεις της αστικής τάξης που συνεργάστηκαν άμεσα με τους ναζί κατακτητές, η επίδραση των Συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας, που τελικά -αν και όχι αναπόφευκτα- οδήγησαν στη Βάρκιζα, ο ρόλος της αστικής τάξης και του πολιτικού της προσωπικού που εγκατέλειψε τον ελληνικό λαό στην τύχη του στα χρόνια της Κατοχής (κυβέρνηση Καΐρου) και ο επαναπατρισμός τους, η παρέμβαση των Άγγλων και των Αμερικανών (…). Αναφερόμαστε σε μια περίοδο που προσφέρει μοναδική και πολύτιμη πείρα για την πάλη του λαϊκού κινήματος σήμερα, για τη στάση του Κομμουνιστικού Κόμματος». Γι΄ αυτόν το λόγο, η ΕΠ Πελοποννήσου αντί προλόγου και επιλόγου επέλεξε να παραθέσει αυτούσιο το κεφάλαιο του Δοκιμίου Ιστορίας του Κόμματος με τίτλο «Βασικά συμπεράσματα της πάλης του ΚΚΕ από την Κατοχή ως τη Βάρκιζα», που συμπυκνώνει όλες τις σημαντικές επεξεργασίες του Κόμματος.

Με αυτό το Λεύκωμα η Επιτροπή Περιοχής Πελοποννήσου του ΚΚΕ συνεχίζει την εκδοτική της δραστηριότητα, προσθέτοντας ένα ακόμα «λιθαράκι» στη γνώση για τη μεγάλη δεκαετία του ΄40. Είχαν προηγηθεί τρεις εκδόσεις. Η πρώτη ήταν για τους «Αλύγιστους του Μωριά», ένα αφιέρωμα για τους εκτελεσμένους με απόφαση του Έκτακτου Στρατοδικείου της Τρίπολης, του θανατοδικείου, όπως έμεινε στην Ιστορία. Ακολούθησε η έκδοση «Λαϊκό Διδασκαλείο, η Παιδαγωγική Ακαδημία που λειτούργησε στις ελεύθερες περιοχές», που αποτύπωσε μια σημαντική πλευρά από τη ζωή στις ελεύθερες περιοχές την περίοδο του ΔΣΕ, και, βέβαια, η περσινή μεγάλη έκδοση – αφιερωμένη στην εποποιία της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ, με τίτλο «Θα βγούμε νικητές κι ας είναι οι θυσίες μας βαριές».

Και η φετινή έκδοση είναι μια συλλογική δουλειά, μελών και στελεχών του Κόμματος, που μελέτησαν βαθύτερα τη βιβλιογραφία, τα αρχεία και τα ντοκουμέντα της εποχής. Ανέτρεξαν σε δεκάδες βιβλία που έχουν γραφτεί γι΄ αυτήν την περίοδο για την Πελοπόννησο, σε τοπικές εφημερίδες της εποχής, αρχεία από βιβλιοθήκες.

Χρειάζεται να επισημανθεί η σπουδαία δουλειά που έγινε με αρχεία, ώστε να εμπλουτιστεί η έκδοση με πολύτιμα ιστορικά και άλλα ντοκουμέντα, που πλουτίζουν τις γνώσεις μας για την περίοδο. Πολλά από αυτά, μάλιστα, βγαίνουν για πρώτη φορά στη δημοσιότητα. Αναντικατάστατη ήταν η βοήθεια από το Αρχείο του ΚΚΕ, καθώς και από το Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ. Ακόμα, αξίζει να σημειωθεί η σοβαρή δουλειά που έκανε η ομάδα που συγκροτήθηκε και δούλεψε για το Λεύκωμα σε όλα τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στους νομούς της Πελοποννήσου, η οποία πήρε και μελέτησε όλα τα πρακτικά των κατοχικών δημοτικών συμβουλίων καθώς και άλλα έγγραφα των αρχών Κατοχής. Μέσα από αυτήν τη μελέτη αναδείχθηκε η συνέχεια του αστικού κράτους από τη μεταξική δικτατορία στην Κατοχή και την αστική δημοκρατία που επικράτησε μετά από τη Βάρκιζα. Από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού του Γενικού Επιτελείου Στρατού συνέλεξε τις εκθέσεις των επικεφαλής των ταγμάτων ασφαλείας. Πολύτιμες και συγκινητικές ήταν και οι προσφορές από οικογένειες αγωνιστών. Με αυτόν τον τρόπο συγκεντρώθηκε αρκετό πρωτογενές υλικό.

ΚΚΕ – οργανωτής, εμψυχωτής και κύριος αιμοδότης της Αντίστασης

Τα Αετόπουλα της Καλαμάτας. Με το τέλος της ναζιστικής Κατοχής, μπήκαν κρυφά στο φρουρούμενο λιμάνι της πόλης και αφόπλισαν τις νάρκες που είχαν τοποθετήσει οι Γερμανοί για να το καταστρέψουν

Στο Λεύκωμα ξεχωριστά κεφάλαια αναφέρονται στη δράση των ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, Εθνικής Αλληλεγγύης, Επιμελητείας του Αντάρτη, ΕΛΑΝ, ΟΠΛΑ, ΠΕΕΑ στις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας. Ακόμα, στον κομματικό και ΕΑΜικό Τύπο και τους αγώνες για την επιβίωση και τη ματαίωση της επιστράτευσης. Η περιγραφή βασικών μαχών του ΕΛΑΣ, αλλά και η αναφορά σε μαζικές εκτελέσεις, θηριωδίες και ολοκαυτώματα αποτυπώνουν τη σοβαρή προσπάθεια να μπουν βασικές πλευρές για την Κατοχή και το πώς δημιουργήθηκε και μεγαλούργησε η Αντίσταση στην Πελοπόννησο. Τα κείμενα συνοδεύονται από φωτογραφίες, οργανωτικές και χάρτες, εφημερίδες, στοιχεία για μάχες κ.λπ.

Σχηματισμοί που βρίσκονταν στην υπηρεσία της αστικής τάξης

Παράλληλα, περιγράφονται αναλυτικά και αποκαλυπτικά οι σχηματισμοί που βρίσκονταν στην υπηρεσία της αστικής τάξης και αναδεικνύεται πως μετά από τη συνθηκολόγηση, το αστικό κράτος δεν καταλύθηκε. Η Χωροφυλακή, η Αστυνομία Πόλεων, το Μηχανοκίνητο Τμήμα της Αστυνομίας και η Ειδική Ασφάλεια αναλαμβάνουν, υπό τις διαταγές των αρχών Κατοχής και των ντόπιων συνεργατών τους, τη διατήρηση της τάξης.

Την ίδια περίοδο, σε συνεννόηση με Βρετανούς πράκτορες, ιδρύονται αστικές ένοπλες οργανώσεις με διακηρυγμένο σκοπό την αντίσταση στις αρχές Κατοχής, αλλά με ουσιαστικό περιεχόμενο τη σύγκρουση με το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.

Επιστολή του αρχηγού των Ταγμάτων Ασφαλείας Πελοποννήσου, Δ. Παπαδόγκωνα, προς τον Φύρερ μετά την απόπειρα δολοφονίας του. Η επιστολή καταλήγει: «Από της Ιεράς γής της αρχαίας Σπάρτης …υψούνται η προσευχή μας: Κύριε, διαφύλασσε τον Φύρερ!»

Η κατοχική κυβέρνηση Ράλλη αμέσως μετά την ανάληψη καθηκόντων της προγραμμάτισε τη δημιουργία ένοπλων μονάδων. Τα Τάγματα Ασφαλείας αποτελούνται από χωροφύλακες και στρατιωτικούς, ενώ βρίσκονται υπό γερμανική διοίκηση. Τα Τάγματα Ασφαλείας ακολουθούν ως τμήματά του τον γερμανικό στρατό, χωρίς να υστερούν σε αγριότητα κατά του άμαχου πληθυσμού. Στην Πελοπόννησο, από τις 7.300 εκτελέσεις οι 5.300 γίνονται από τα τάγματα αυτοτελώς ή σε κοινές επιχειρήσεις με τους κατοχικούς.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δράσης των ταγματασφαλιτών στην Πελοπόννησο, είναι ο ρόλος τους στη μάχη της Καλαμάτας και τα γεγονότα του Μελιγαλά που ακολούθησαν. Αρχές Σεπτέμβρη οι γερμανικές δυνάμεις που είναι εγκατεστημένες στη Μεσσηνία συγκεντρώνονται στην Καλαμάτα και αναχωρούν με κατεύθυνση την Τρίπολη. Εμπροσθοφυλακή και οπισθοφυλακή τους είναι οι ταγματασφαλίτες.

Στις 5 Σεπτέμβρη η Νομαρχιακή Επιτροπή Μεσσηνίας του ΕΑΜ με ανακοίνωσή της καλεί: «Ετοιμαστείτε και περιμένετε, πειθαρχείτε και μη βιαστείτε. Ενεργείτε πάντα σύμφωνα με τις εντολές και τα συνθήματα που σας δίνονται (…). Τα ξένα κτήνη θα δοκιμάσουν τώρα τις συνέπειες των απαίσιων εγκλημάτων τους. Όμως παράλληλα με αυτούς πρέπει να ξεπαστρεφτούν και να λείψουν από τη μέση τα καθάρματα των Ταγμάτων (…). Αυτοί που μέχρι σήμερα καλύπτουν την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών, αυτοί που μέχρι σήμερα προδίδουν, δολοφονούν και ληστεύουν, δεν πρόκειται και δεν πρέπει να βρούνε καμία επιείκεια».

Ο Λεωνίδας, Γερμανός αξιωματικός και εκπαιδευτής σκύλων, αυτομόλησε μαζί με τον εκπαιδευμένο σκύλο του Γκραφ και προσχώρησε στον ΕΛΑΣ. Στη μάχη της Καλαμάτας έδωσε στον Γκραφ 4 νάρκες, τις οποίες ο σκύλος τοποθέτησε περιμετρικά του ξενοδοχείου «Πάνθεον» όπου είχαν ταμπουρωθεί οι ταγματασφαλίτες, το οποίο και ανατινάχτηκε

Η πόλη παραδίδεται στους ταγματασφαλίτες. Στις 9 Σεπτέμβρη, μετά από σκληρές μάχες, απελευθερώνεται από τον ΕΛΑΣ. Κατά τη διάρκεια της μάχης, ο ΕΛΑΣ αιχμαλωτίζει πολλούς ταγματασφαλίτες. Ένα τμήμα ταγματασφαλιτών, με επικεφαλής τον Περρωτή, κατοχικό νομάρχη Μεσσηνίας, διαφεύγει προς Μελιγαλά. Στο δρόμο προς τον Μελιγαλά, επιδίδονται σε εκτελέσεις.

Η κωμόπολη Μελιγαλάς, όπου κατέφυγαν περίπου 1.000 ταγματασφαλίτες, ήταν οχυρωμένη από τους Γερμανούς με όλα τα τότε μέσα της πολεμικής τέχνης. Ο ΕΛΑΣ καλεί τους ταγματασφαλίτες να παραδοθούν, δίχως να βρει ανταπόκριση. Στις 13 Σεπτέμβρη αρχίζει η μάχη. Ο Ουίλκις, ταγματάρχης του βρετανικού στρατού και αργότερα βουλευτής του Εργατικού Κόμματος Αγγλίας, που την περίοδο της Κατοχής βρισκόταν στην Ελλάδα, έγραψε: «Κατά τη διάρκεια των μαχών της Καλαμάτας και του Μελιγαλά οι Βρετανοί δεν αναμείχθηκαν. Και έχω την πεποίθηση ότι η μη ανάμειξή τους οφειλόταν σε οδηγίες από το Κάιρο, όπου πιστευόταν ότι τα Τάγματα Ασφαλείας θα εξόντωναν τον EΛΑΣ χάρη στην υπεροχή του γερμανικού οπλισμού τους».

Τελικά, στις 15 Σεπτέμβρη οι ταγματασφαλίτες υψώνουν λευκές σημαίες και πετούν τα όπλα τους. Λίγο πριν από την παράδοσή τους είχαν φτάσει τμήματα του 11ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη.

Ο λαός ζητούσε εκδίκηση για τα φοβερά εγκλήματα που είχαν διαπράξει οι ταγματασφαλίτες σε βάρος του. Ο Αρίστος Καμαρινός, στέλεχος του ΚΚΕ και του ΕΛΑΣ, έγραψε: «Είχα την ευθύνη της συγκέντρωσης των αιχμαλώτων στο Μπεζεστένι. Το έργο μας ήταν πολύ δύσκολο. Έπρεπε να συγκρατήσουμε ομάδες εξοργισμένων πολιτών, οι οποίοι, οπλισμένοι με τσεκούρια, ορμούσαν να εκδικηθούν για τα θύματά τους. Για να περιφρουρήσουμε τους αιχμαλώτους, βάλαμε ισχυρή φρουρά στο Μπεζεστένι και γράψαμε με μεγάλα γράμματα: Προσοχή, νάρκες». Μεταφέρονται στην Καλαμάτα για να δικαστούν από Λαϊκό Δικαστήριο που συγκροτείται στην κεντρική πλατεία της πόλης στις 17 Σεπτέμβρη. Το πλήθος ήταν ασυγκράτητο και τραυματίζει ακόμα και ΕΛΑΣίτες, που προσπαθούσαν να προστατέψουν τους κρατουμένους. Τελικά, οι δοσίλογοι λιντσάρονται από το πλήθος.

Ο Αρης Βελουχιώτης μαζί με τον μητροπολίτη Ηλείας Αντώνιο και άλλα στρατιωτικά και πολιτικά στελέχη του ΕΑΜ κατά την επίσκεψή του στη Μεσσηνία

Ορισμένα συμπεράσματα για τη μάχη του Μελιγαλά, όπως αποτυπώνονται στο Λεύκωμα: «Ο Μελιγαλάς, με την «πηγάδα» του, έχει γίνει σημαία της αντικομμουνιστικής, συκοφαντικής εκστρατείας, με τόνους ψευδών, χυδαιότητας και γκεμπελίστικης υποκρισίας. Συνειδητά αποκρύπτονται από τους φορείς τους τα εγκλήματα που διέπραξαν κατά του λαού τα τέρατα των εθνικοφρόνων συμμοριών και στην Πελοπόννησο σε συνεργασία με τον γερμανικό στρατό (…). Αυτό το τελευταίο δεν αναιρείται από το γεγονός ότι έχασαν τη ζωή τους και αθώοι, όπως συμβαίνει αναπόφευκτα σε παρόμοιες περιπτώσεις. Επρόκειτο κυρίως για συγγενείς ταγματασφαλιτών, που τους ακολούθησαν φοβούμενοι για τη ζωή τους. Η μάχη στον Μελιγαλά, όπως και στις άλλες πόλεις της Πελοποννήσου, ήταν ανοιχτά ταξική (…)».

Το «ΣΧΕΔΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ»

Το καλοκαίρι του ΄44, ο Αρης Βελουχιώτης, ο οποίος με τον μετασχηματισμό της ΙΙΙ Μεραρχίας σε κλιμάκιο του Γενικού Στρατηγείου Πελοποννήσου ορίστηκε διοικητής της με επιτελάρχη τον Τσικλητήρα, κοινοποιεί στα τμήματα του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου «ΣΧΕΔΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ» με αναλυτικές οδηγίες για τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Γερμανών. Με βάση αυτό:

ΕΛΑΣίτες από το χωριό Βάγκου Αρκαδίας στην Τρίπολη τις μέρες της Απελευθέρωσης. Διακρίνεται με την κάσκα ο Δ. Γιαννακούρας (Πέρδικας)

«Εις περίπτωσιν μερικής αποχωρήσεως και αραιώσεως των Γερμανών εις βαθμόν επιτρέποντος την καταβολήν προσπαθειών διά την κατάληψιν μεγάλων αστικών Κέντρων και την διατήρησίν των, τα τμήματα της μεραρχίας αναλόγως της δημιουργηθησομένης καταστάσεως, όσον αφορά την μετά την αραίωσιν διάταξιν του εχθρού θα καταβάλουν προσπάθεια διά την κατάληψιν των μεγάλων κέντρων με κεντρικήν ιδέαν την κατάληψιν της Τριπόλεως και των ορεινών όγκων του κέντρου της Πελοποννήσου, διασφαλίζοντας την κατοχήν της περιοχής ταύτης φράσσοντα τας προς αυτήν διαβάσεις.

2/ Κατά την περίπτωσιν ραγδαίας αποχωρήσεως των Γερμανών, ουχί λόγω αποβάσεως, αλλά λόγω εξωτερικών λόγων:

α) Να καταληφθούν τα αστικά Κέντρα και κατά πρώτον λόγον αι πόλεις του Κέντρου και της Βορείου Πελο/σου και να εγκατασταθή εις αυτά Λαϊκή Εξουσία.

β) Να εξασφαλισθή η κατοχή των Κέντρων από της πλευράς των Ταγματασφαλιτών ως θα αρχίση η δίωξις και η διά παντός τρόπου διάλυσής των.

γ) Να εμποδισθή η άνετος αποχώρησις των Γερμανών διά της καταστροφής των συγκοινωνιακών αρτηριών και επιθετικής ενέργειας κατά των φαλαγγών τους, αιφνιδιαστικώς ή με καταδιωκτικάς ενεργείας, εκμεταλλευόμενοι πάσαν ενέργειάν μας διά την κυρίευσιν όπλων και πυρομαχικών και άλλων πολεμικών υλικών (…)».

Γενικά, σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκαν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο κατά την αποχώρηση των Γερμανών μέχρι και τη Συμφωνία της Καζέρτας… Στις 8 Σεπτέμβρη ξεκινά η επίθεση του ΕΛΑΣ ενάντια στους ταγματασφαλίτες του Πύργου, που φρουρούσαν την πόλη. Μετά από σκληρές μάχες η πόλη απελευθερώνεται.

Η Συμφωνία της Καζέρτας και η απελευθέρωση των άλλων πόλεων της Πελοποννήσου από τον ΕΛΑΣ

Στις 26 Σεπτέμβρη 1944 υπογράφεται, στην Καζέρτα της Ιταλίας, Συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης Παπανδρέου, του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και των Βρετανών αντιπροσώπων των Συμμαχικών Δυνάμεων Μεσογείου, βάσει της οποίας όλες οι αντάρτικες δυνάμεις υπάγονται στις διαταγές της κυβέρνησης, η οποία με τη σειρά της «θέτει τας δυνάμεις ταύτας υπό τας διαταγάς του στρατηγού Σκόμπι». Παράλληλα, το ΕΑΜ αποδεχόταν ότι ο ΕΛΑΣ δεν θα έμπαινε στα μεγάλα αστικά κέντρα μετά από την αποχώρηση των Γερμανών.

Από διαδήλωση στην Κόρινθο. «Κατάρα και ανάθεμα στους ταγματασφαλήτες να τιμωρηθούν σκληρά αμείλιχτα οι προδότες», ένα από τα βασικά αιτήματα των ημερών

Μία μέρα αργότερα, στις 27 Σεπτέμβρη, καταφτάνει στην Καλαμάτα ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ως «υπουργός – Αντιπρόσωπος της ελληνικής Κυβερνήσεως διά την Πελοπόννησον». Με τον ερχομό του δοκιμάζεται στην Πελοπόννησο η εφαρμογή της Συμφωνίας της Καζέρτας.

Δρώντας ως «κοινά αποδεκτός» εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης, συναντάται με τη βρετανική αποστολή και αντίστοιχα με τους εκπροσώπους του ΕΑΜ. Τις επόμενες μέρες αναλαμβάνει συνολικότερο ρόλο στην Πελοπόννησο. Γυρνώντας από πόλη σε πόλη και από κοινού με τη βρετανική αποστολή και Αμερικανούς πράκτορες διαπραγματεύονται την παράδοση των Ταγμάτων Ασφαλείας στις πόλεις που απελευθερώνει ο ΕΛΑΣ, αποβλέποντας στη μελλοντική αξιοποίησή τους ενάντια στον ΕΛΑΣ… Όπως αναφέρει ο Τζον Φατσέας, πράκτορας της αμερικανικής κυβέρνησης: «Συνοδεύσαμε 550 Ταγματασφαλίτες από την Τρίπολη στους Μύλους και τους βάλαμε σε καΐκια για τις Σπέτσες όπου και κρατήθηκαν μέχρι την απελευθέρωσή τους από τους Βρετανούς τον Δεκέμβριο. Αυτοί πήραν μέρος με τους Βρετανούς στις μάχες ενάντια στον ΕΛΑΣ (σ.σ. εννοεί τις μάχες του Δεκέμβρη στην Αθήνα)».

Στις 19 Σεπτέμβρη απελευθερώνεται από τον ΕΛΑΣ το Άργος και στις 30 Σεπτέμβρη η Τρίπολη. Στις 22 Σεπτέμβρη ο ΕΛΑΣ μπαίνει στη Σπάρτη. Αμέσως συγκροτούνται και αρχίζουν να λειτουργούν οι τοπικές αρχές με τη συμμετοχή στελεχών του ΕΑΜ. Ο ΕΛΑΣ παρελαύνει στο Ναύπλιο ως απελευθερωτής στις 6 Οκτώβρη. Η Κόρινθος, τελευταίο έρεισμα των ναζιστικών στρατευμάτων και των συμμάχων τους Ταγμάτων Ασφαλείας, ελευθερώνεται στις 7 Οκτώβρη.

Τις μέρες της Απελευθέρωσης υπάρχει διάχυτη αγωνιστική διάθεση στην εργατική τάξη και τον λαό. Βασικός παράγοντας είναι ότι το ΚΚΕ ξεπερνούσε τα 400.000 μέλη και το ΕΑΜ τα 1.500.000 μέλη. Μόνο στην Πελοπόννησο το ΚΚΕ είχε πάνω από 70.000 μέλη. Τις παραμονές της Απελευθέρωσης ο ΕΛΑΣ αριθμεί στην Πελοπόννησο πάνω από 6.000 μαχητές, ενώ πανελλαδικά 77.535 αξιωματικούς και μαχητές. Δίπλα σε αυτούς 50.000 είναι οι έφεδροι ΕΛΑΣίτες και 6.000 οι άντρες της Εθνικής Πολιτοφυλακής.

Ο Δεκέμβρης του ΄44 στην Πελοπόννησο και η ΙΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ στη μάχη της Αθήνας

Αξιωματικοί και μαχητές του 8ου Συντάγματος Λακωνίας, στις φυλακές Σπάρτης μετά την Απελευθέρωση

Την περίοδο που διεξάγονταν οι μάχες στην Αθήνα, γίνονται δεκάδες κινητοποιήσεις σε όλη την Πελοπόννησο ενάντια στην τρομοκρατία που ασκούσαν από κοινού οι δυνάμεις της κυβέρνησης και των Βρετανών καθώς και για άλλα εργατικά – λαϊκά αιτήματα.

Οι ΕΑΜικές και Κομματικές Οργανώσεις βρίσκονται σε αναβρασμό, στηρίζουν και προβάλλουν συνεχώς τόσο τις κινητοποιήσεις των διαφόρων κλάδων όσο και τις καταλήψεις εργοστασίων, τα οποία έβαζαν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι σε λειτουργία. Παρ΄ όλα αυτά, ολόκληρο το πλαίσιο αιτημάτων που πρόβαλλαν, σε καμία περίπτωση δεν ξέφευγε από τα τείχη μιας «εναλλακτικής» πρότασης αστικής διαχείρισης.

Η ΙΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ συμμετείχε στη μάχη της Αθήνας. Από τις πρώτες κιόλας μέρες, στην Αθήνα βρίσκονται σε θέσεις μάχης το 6ο Σύνταγμα με διοικητή τον Σπ. Τσικλητήρα, που δραστηριοποιήθηκε στον Δυτικό Τομέα Αττικής, και το Τάγμα Κορίνθου του ΕΛΑΣ που πολεμούσε στο μέτωπο Μακρυγιάννη.

Στις 15 Δεκέμβρη, με ραδιοτηλεγράφημα του Γ. Σιάντου διατάσσεται η συγκέντρωση δυνάμεων από όλα τα τμήματα της ΙΙΙ Μεραρχίας πέριξ της Πάτρας για την τελική εκκαθάριση των βρετανικών δυνάμεων. Δεν πάρθηκαν όμως τα απαραίτητα μέτρα. Χρειάζεται μεγαλύτερη ιστορική έρευνα, επισημαίνεται στο Λεύκωμα, αναφορικά με το ποιοι λόγοι οδήγησαν στη μη εφαρμογή της διαταγής. Όμως, φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η συμβιβαστική στάση της τοπικής ηγεσίας του ΕΑΜ. Παρ΄ όλα αυτά, σε όλες τις πρωτεύουσες της Πελοποννήσου πραγματοποιείται συγκέντρωση του εφεδρικού ΕΛΑΣ.

Τα μεσάνυχτα της 4ης προς 5 Γενάρη, η ΚΕ του ΕΛΑΣ εκδίδει διαταγή για γενική σύμπτυξη προς Πεντέλη – Πάρνηθα. Οι μαχητές της ΙΙΙ Μεραρχίας φεύγουν για τον Μωριά, κάνοντας προσωρινή στάση για ανασυγκρότηση στους Μύλους Αργολίδας και στη συνέχεια κατευθύνονται στις περιοχές τους…

Αποκαλυπτικές είναι οι σελίδες που αναφέρονται στα τραγικά γεγονότα που επακολούθησαν στις αρχές του ΄45, μετά από τη Συμφωνία της Βάρκιζας…

(Αναδημοσίευση από τον «Ριζοσπάστη», Φύλλο του Σαββατοκύριακου 14-15 Δεκέμβρη 2019)