Πέτρες από το μαρτυρικό τόπο της Μακρονήσου

Δυο πέτρες από τον μαρτυρικό τόπο της Μακρονήσου μάς έφερε χθες φίλη συντοπίτισσά μας που είχε πάρει μέρος στην εκδήλωση που διοργάνωσε το απόγευμα της Κυριακής 6 Σεπτέμβρη 2020 η ΚΕ του ΚΚΕ στο κολαστήριο της Μακρονήσου για τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου.

Η Μακρόνησος έχει επίμηκες σχήμα (13 περίπου χλμ. από B. προς N. και πλάτος στα περισσότερα σημεία της από 1 ως 2,5 χλμ. περίπου), η έκτασή της είναι 18,427 τ.χλμ. και το έδαφός της είναι χαμηλό, με μικρούς λόφους, ξηρό και βραχώδες. Το υπέδαφός της αποτελείται από στρώματα μαρμάρων και σχιστολίθων, υπάρχουν δε σε ορισμένες περιοχές αργυρούχα μεταλλεύματα, όπως γαληνίτης (PbS). Η ψηλότερη κορυφή (281μ.) είναι στο βόρειο άκρο καλούμενη Τρυπητή επειδή υπάρχει φυσική σήραγγα από Α. προς Δ. Έχει 28 χλμ. μήκος ακτών, που σχηματίζουν τρεις όρμους τους Αγκάλιαστρο, Γερολυμνιώνα και Μαυριά.

Ο Ξενοφώντας Βρεττός στη Μακρόνησο. Διακρίνονται στο φόντο οι σκηνές του στρατοπέδου.

Ευκαιρία να εμπλουτίσουμε μια πρόσφατη ανάρτησή μας για τους Λευκαδίτες αγωνιστές που είχαν περάσει από το κολαστήριο της Μακρονήσου και οι οποίοι θα πρέπει να ήταν πολλές δεκάδες. Από το χωριό μου, τα Κολυβάτα Αλεξάνδρου, εκτός από τον Γιώργο Βρεττό (Τσιρίμπα) που είχαμε αναφέρει ότι είχε εξοριστεί στη Μακρόνησο, την ίδια τύχη είχε και ο Ξενοφώντας Βρεττός, ο οποίος είχε διατελέσει γραμματέας της κομματικής οργάνωσης του ΚΚΕ στον Αλέξανδρο την περίοδο της Κατοχής και πρωτοστάτησε στο μεγαλειώδες κίνημα της ΕΑΜικής Αντίστασης στον τόπο μας.

Έντυπη δήλωση μετανοίας που χρησιμοποιήθηκε στη Μακρόνησο (Πηγή: makronissos.org)

Στη Μακρόνησο υπήρξε το πιο μεγάλο και βάρβαρο στρατόπεδο την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1947, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη ο αγώνας του ΔΣΕ, και σταμάτησε το 1954. Στη Μακρόνησο επιχειρήθηκε να τσακιστεί η πολιτική επιρροή του ΚΚΕ και η ιδεολογία του, να καμφθεί το ηθικό και η ηρωική πάλη του κινήματος, μέσα από την υπογραφή δηλώσεων αποκήρυξης του ΚΚΕ, έπειτα από σκληρά βασανιστήρια, δολοφονίες και ανείπωτες δοκιμασίες των αγωνιστών.

Όπως ήταν φυσικό υπήρξαν και αγωνιστές που κάτω από τα φρικτά βασανιστήρια υπέγραψαν τις αποκαλούμενες «δηλώσεις μετανοίας». Ήταν κείμενα με τα οποία οι υπογράφοντες δήλωναν ότι αποκήρυσσαν τις ιδέες του κομμουνισμού και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Οι δηλώσεις μετανοίας εμφανίστηκαν στη διάρκεια της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, αλλά πήραν μαζική διάσταση στα χρόνια του Εμφυλίου πολέμου, καθώς όχι μόνο φυλακισμένοι αλλά και απλοί πολίτες υπέγραφαν μαζικά δηλώσεις μετανοίας. Οι δηλώσεις μετανοίας ήταν κομβικό στοιχείο της στρατοπεδικής εμπειρίας της Μακρονήσου, καθώς αποτελούσαν το τεκμήριο της «αναμόρφωσης» των κρατούμενων.

Ο Ηλίας Στάβερης, Μακρονησιώτης κι ο ίδιος, στο βιβλίο του «Γλαροφωλιά, Μακρονήσι 1948-1949» (Φιλίστωρ, 2001), καταγράφει κάτω από ποιες συνθήκες έκαναν δήλωση όσοι δεν άντεξαν τα βασανιστήρια, τονίζοντας ότι στην πλειοψηφία τους παρέμειναν πιστοί στις ιδέες τους και ότι μετά την απελευθέρωσή τους αγωνίστηκαν μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ, ενώ πολλοί ήταν εκείνοι επίσης που αναιρούσαν στη συνέχεια τις δηλώσεις τους παρότι γνώριζαν ότι σε πολλές περιπτώσεις θα τους περίμενε το εκτελεστικό απόσπασμα.

Οι δηλώσεις μετανοίας δημοσιεύονταν στον τύπο ενώ σύμφωνα με μαρτυρίες συγχωριανών μας διαβάζονταν από τον παπά της ενορίας την Κυριακή κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας.

Πηγές:
Βικιπαίδεια, λήμμα: Μακρόνησος
Μακρόνησος Ψηφιακό Μουσείο (makronissos.org)
Ηλίας Στάβερης, «Γλαροφωλιά, Μακρονήσι 1948-1949», εκδόσεις Φιλίστωρ, 2001.