Λευκαδίτες αγωνιστές στο κολαστήριο της Μακρονήσου

H Μακρόνησος στο μεσουράνημά της, ένα χρόνο μετά το αιματοκύλισμα των κρατουμένων σκαπανέων του Α΄ Τάγματος

Με αφορμή την εκδήλωση που διοργανώνει το απόγευμα της Κυριακής 6 Σεπτέμβρη η ΚΕ του ΚΚΕ στο κολαστήριο της Μακρονήσου για τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου, ένα μικρό αφιέρωμα στους Λευκαδίτες αγωνιστές που πέρασαν από το ξερονήσι (θα πρέπει να ήταν πολλές δεκάδες) με βάση τα λιγοστά στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας.

Κρατούμενοι Λευκαδίτες το 1948 στη Μακρόνησο. Διακρίνονται από αριστερά: (Όρθιοι) Σταύρος Πολίτης από τη Βασιλική, Νίκος Ροντογιάννης από τους Τσουκαλάδες, Νίκος Μάλφας από τους Πηγαδισάνους, Λάκης Σάντας από τους Πηγαδισάνους, Καλλίστρατος Γαντζίας από την πόλη της Λευκάδας, Πάνος Φωτεινός από τους Καρυώτες. (Καθιστοί) Γιώργος Κατωπόδης από το Άλατρο, Επαμεινώνδας Καραμποΐκης από την Εγκλουβή, Σπύρος Σταματέλος από τους Τσουκαλάδες και Νίκος Θερμός από την Εγκλουβή.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε τον Φεβρουάριο του 1947 ο «Ριζοσπάστης», σχετικά με τον αριθμό των πολιτικών κρατουμένων σε φυλακές ανά την Ελλάδα, με βάση τους υπολογισμούς της εφημερίδας, 208 Λευκαδίτες αγωνιστές κρατούνταν την εποχή εκείνη στις φυλακές. Ο συνολικός αριθμός των αγωνιστών κρατουμένων από τα Ιόνια νησιά ήταν 1198 (380 από την Κέρκυρα, 400 από την Κεφαλονιά, 210 από την Ζάκυνθο και 208 από την Λευκάδα).

Ο Γιάννης Κομινάτος από τη Βαυκερή φαντάρος στη Μακρόνησο το 1948-49

Όταν τον Μάη του ίδιου χρόνου τέθηκε σε λειτουργία το Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως Μακρονήσου πολλοί από αυτούς, φαντάροι και πολίτες, θα μεταφερθούν για «εθνική αναμόρφωση» στο «Νταχάου της Μεσογείου», όπως ονομάστηκε το ξερονήσι της Μακρονήσου.

Ο Τέλης Χαραμόγλης (μπροστά στη φωτογραφία) ως «επικίνδυνος» οπλίτης στο κολαστήρι της Μακρονήσου. Α΄ Τάγμα Σκαπανέων, 10 Ιούνη 1947

Από το χωριό μου, τα Κολυβάτα Αλεξάνδρου, από τη Μακρόνησο είχε περάσει με σιγουριά ο Γιώργος Βρεττός (Τσιρίμπας).

Ο Γιώργος Βρεττός (Τσιρίμπας) τρίτος από αριστερά. Στο κέντρο της φωτογραφίας ο παπά-Στάθης (Κτενάς) και δίπλα του ο Δημ. Ταβουλάρης

Από τον άλλο μαχαλά του Αλέξανδρου, τα Μαυρογιαννάτα, στη Μακρόνησο εξορίστηκε ο μαχητής του Αρχηγείου Ξηρομέρου-Λευκάδας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) Γιώργος Μανωλίτσης (Τσανάτσος) που συνελήφθη στις 22 Ιουνίου 1947 μετά την Μάχη της Πούντας. Ήταν μέχρι τελευταία μαζί με τον ηρωικό Καπετάνιο του Αρχηγείου του ΔΣΕ Πάνο Γιαννούλη και τον Τάσο Μανωλίτση (Χάρο).

Όρθιος, δεύτερος από αριστερά: Ο μαχητής του ΔΣΕ Γιώργος Μανωλίτσης (Τσανάτσος) τον Ιούλιο του 1955 στη Μακρόνησο (παράπηγμα)

Ο Μεγανησιώτης Λάμπρος Δάγλας (κρατήθηκε στη Μακρόνησο μέχρι τον Απρίλη του 1950), έζησε κι αυτός στο πετσί του, όπως και χιλιάδες άλλα παιδιά του ελληνικού λαού που είχαν το θάρρος να αγωνιστούν για μια άλλη κοινωνία μακριά από την αδικία και την εκμετάλλευση, τον «Παρθενώνα του νέου ελληνισμού» (Παναγιώτης Κανελλόπουλος). Ο ίδιος είχε πει για την εποχή εκείνη:

Ο Λάμπρος Δάγλας εξόριστος το 1948 στο Μακρονήσι

«Δεν υπάρχουν λέξεις κατάλληλες για να περιγράψουν την ζωή μας εκεί … για να διατηρούμε την σιλουέτα μας, από το πρωί ως το βράδυ κουβαλούσαμε πέτρες … ήταν η εποχή που σώπαιναν οι λύκοι γιατί ούρλιαζαν οι άνθρωποι…».

Ομαδική φωτογραφία διανοουμένων στο Μακρονήσι το Σεπτέμβρη του 1949. Διακρίνονται από αριστερά προς τα δεξιά: Γιώργος Γιολάσης, Μενέλαος Λουντέμης, Δημ. Φωτιάδης, Μάνος Κατράκης, Τζαβαλάς Καρούσος (από τη Λευκάδα), Νικ. Παπαπερικλής, Γιάννης Ιμβριώτης, Κώστας Ματσακάς.

Από τη Μακρόνησο πέρασε και ο Λευκαδίτης κομμουνιστής ηθοποιός και ποιητής Τζαβαλάς Καρούσος. Ο συνοδοιπόρος και συνεξόριστός του ηθοποιός Γιώργος Γιολάσης λέει σε μία συνέντευξη που έδωσε στις 22-11-1982 στην κόρη του ηθοποιού Δέσπω Καρούσου: «Η προσωπικότητά του τον ξεχώριζε εντελώς. Εγώ είχα προηγηθεί στη Μακρόνησο και ήμουν με τους στρατηγούς Σαράφη και Αυγερόπουλο και τους άλλους στρατιωτικούς που είχαν πάει πρώτοι στη Μακρόνησο. Ο Καρούσος ήταν σχεδόν όλες τις ώρες που μας άφηναν να βλεπόμαστε και να μιλάμε, εκεί στη σκηνή μας. Με ατελείωτες συζητήσεις και κουβέντες με το Σαράφη, τον Αυγερόπουλο και με άλλους. Κάναμε κρυφά φιλολογικά απογεύματα μέσα στη σκηνή, ν΄ απαγγέλει ποίηση. Ε… στη φοβερή αυτή ζωή της εξορίας, εκεί, ήταν μια όαση η μορφή του Καρούσου…».

Το 1954, έχοντας ήδη αποκαλυφθεί το εγκληματικό όργιο του αστικού κράτους και των ανθρωπόμορφων τεράτων του στη Μακρόνησο, το κολαστήριο αυτό ουσιαστικά καταργείται. Θα διατηρηθεί σαν ποινική στρατιωτική φυλακή μέχρι το 1958 με ελάχιστους στρατιώτες πάνω του. Από το κολαστήριο της Μακρονήσου πέρασαν πάνω από 100.000 κομμουνιστές και άλλοι αγωνιστές.

«Μακρονήσι – Το Αμερικάνικο Νταχάου στην Ελλάδα», εκδοτικό «Νέα Ελλάδα» 1949

Στη μεγάλη τους πλειοψηφία Αλύγιστοι, νικώντας θεούς και δαίμονες του θανάτου, νικώντας τον ίδιο το θάνατο. Νίκησαν στο πεδίο των ιδεών οι αγωνιστές, οι Μακρονησιώτες, κομμουνιστές και κομμουνίστριες, επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά ότι οι πρωτοποριακές ριζοσπαστικές επαναστατικές ιδέες έχουν απέραντη αντοχή ακόμη και σε στιγμές ήττας και υποχώρησης. Ναι, οι Μακρονησιώτες, όπως και οι άλλοι αγωνιστές στις φυλακές, στις εξορίες, στις μάχες του ΔΣΕ, νίκησαν αν και ηττημένοι.

Πηγές:
– Μακρόνησος – Ψηφιακό Μουσείο
– Πανελλήνια Ένωση Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου (Π.Ε.Κ.Α.Μ.)
– Πανταζής Ν. Παπαδάτος, «Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας», Σύγχρονη Εποχή, 1982

Σχετικά:
Σύντομο «οδοιπορικό» στην ιστορία της Μακρονήσου (2020)
Η μεγάλη σφαγή στην Μακρόνησο τον Μάρτη του 1948 (2020)
Ο Λευκαδίτης κομμουνιστής ηθοποιός και ποιητής Τζαβαλάς Καρούσος (2019)
Ο Τέλης Χαραμόγλης ως «επικίνδυνος» οπλίτης στο κολαστήρι της Μακρονήσου (2017)
Ο θρύλος της μεγανησιώτικης Αντίστασης Λάμπρος Δάγλας (Λαμπράκης) εξόριστος στη Μακρόνησο (2017)