Στις Αλυκές Αλεξάνδρου στους Καρυώτες Λευκάδας το 2011

Οι Αλυκές Αλεξάνδρου στους Καρυώτες Λευκάδας, ξεκίνησαν την λειτουργία τους τον 17ο αιώνα και σταμάτησαν να παράγουν αλάτι στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Μία πινακίδα στην είσοδο του χώρου των Αλυκών ενημερώνει σήμερα τον επισκέπτη ότι η περιοχή είναι Προστατευόμενο Βιομηχανικό Μουσείο και τόπος του Δικτύου Natura 2000.

Το δεύτερο είναι απόλυτα κατανοητό αφού η περιοχή των αλυκών παραμένει να είναι ακόμη και σήμερα μία περιοχή με πλούσια ορνιθοπανίδα και χλωρίδα και το δίκτυο Natura 2000 προστατεύει το φυσικό περιβάλλον και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Το δεύτερο, το βιομηχανικό μουσείο, έστω και «ανοιχτό» αν θελήσει να το φανταστεί κανείς, αδυνατούμε να το κατανοήσουμε, αφού τα πάντα έχουν πλέον ρημάξει, αν εξαιρέσει κανείς τα φυσικά τηγάνια των αλυκών που είναι κάπως ευδιάκριτα και κάνα δυο αποκαταστημένα κτίρια.

Παρά τις κατά καιρούς προθέσεις και διακηρύξεις ότι οι Αλυκές «αποτελούν ιστορική κληρονομιά γιατί παρουσιάζουν κοινωνικό, οικονομικό και τεχνολογικό ενδιαφέρον», ότι ο Δήμος Λευκάδας «έχει υποχρέωση για την αναστήλωση των κτιρίων, του χερσαίου χώρου και τη δημιουργία μουσείου Αλυκών και χώρων ψυχαγωγίας», τίποτε δεν έχει γίνει και ελάχιστα έχουν πλέον απομείνει από την βιομηχανική αρχιτεκτονική και τεχνολογία των περασμένων εποχών, από τη γραμμή παραγωγής του αλατιού, τον μηχανολογικό εξοπλισμό, τα παλαιά μηχανήματα κλπ., που θα δικαιολογούσε το «Βιομηχανικό Μουσείο».

Μια ενδιαφέρουσα εργασία, η οποία πραγματεύεται την ανάδειξη του ιδιαίτερου τοπίου τον ανενεργών αλυκών Αλεξάνδρου (ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον) και την ενεργοποίηση συστημάτων για την ομαλή λειτουργία του στο χρόνο με σεβασμό στο οικοσύστημα και τον άνθρωπο, είχε καταθέσει η συμπολίτισσά μας κα. Σωτηρία Κουκουλιώτη, στο πλαίσιο της διπλωματικής της εργασίας, το 2013, στο Τμήμα Αρχιτεκτονικών Μηχανικών του Πανεπιστήμιου Πατρών (Δες παρακάτω στα σχετικά άρθρα).

Παλιότερα το αλάτι ήταν ένα από τα κύρια εξαγωγικά προϊόντα του νησιού μας. Με βάση τις πληροφορίες Γάλλου περιηγητή της εποχής ήταν το κυριότερο εμπόριο. Δέκα καράβια το χρόνο φορτώνουν αλάτι στις αλυκές της (στοιχεία από το βιβλίο του Κ. Σιμόπουλου: Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα, 1700-1800, τ. Β΄).

Οι συνθήκες εργασίας που επικρατούσαν την περίοδο που λειτούργησαν τελευταία οι αλυκές ήταν σκληρές. Δούλευαν στην πλειοψηφία τους γυναίκες από το πρωί μέχρι το βράδυ, πολλές φορές ξυπόλητες, μεταφέροντας το αλάτι στο κεφάλι τους. Σε εποχές δύσκολες για τον τόπο μας όπου οι περισσότεροι άνδρες είχαν γεμίσει τις φυλακές και τα ξερονήσια.

Ο Κώστας Μπαλάφας, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες φωτογράφους του 20ού αιώνα, που επισκέφτηκε το νησί μας τις δεκαετίες του ΄50-΄60, συγκινημένος από τον αρχέγονο μόχθο των γυναικών στις αλυκές είπε: «Ήταν σαν τις Καρυάτιδες σε κόντρα φως. Με τους τεντζερέδες που ήταν γεμάτοι αλάτι, να πηγαινοέρχονται σε διαγώνιες γραμμές μέσα στο κάτασπρο από το αλάτι τοπίο των αλυκών. Πόσο επιδέξια κινούνταν, παρά το βάρος στο κεφάλι. Πόσο περήφανες και απέριττες ήταν οι κορμοστασιές τους. Νεαρά κορίτσια της Λευκάδας μαζί με γηραιότερες γυναίκες σε μια ατέρμονη σειρά, ανέβαιναν πάνω στους λόφους από αλάτι καθώς ανέμιζαν τα μπαλωμένα παραδοσιακά τους φορέματα. Αυτές τις γυναίκες δεν τις ξέχασα ποτέ στη ζωή μου. Λυπάμαι που δεν θυμάμαι τα ονόματά τους».

Ο ιστοριοδίφης-αγιογράφος Γιάννης Θεριανός που κατάγεται από τους Καρυώτες, περιγράφει την κατάσταση στις 24 Αυγούστου του 1946, όπου καταγράφονται 41 πόστα, που αντιστοιχούν κατά μέσο όρο σε 615 άνδρες και γυναίκες που δούλευαν την εποχή εκείνη στις Αλυκές, τον μεγαλύτερο εργασιακό χώρο στο νησί της Λευκάδας. Το κάθε πόστο ήταν μικρές ομάδες που αποτελούνταν από 13 έως 15 άτομα. Από 2 έως 3 ήταν οι άνδρες σε κάθε πόστο που γέμιζαν τα ζεμπίλια και βοηθούσαν να φορτωθούν στα κεφάλια των εργατριών. Ένας από αυτούς ήταν ο αρχηγός και καταγραφόταν στους καταλόγους πληρωμής. Οι γυναίκες ήταν από 10 έως 13 σε κάθε πόστο και κουβαλούσαν σε σταθερό έδαφος το αλάτι με τα ζεμπίλια. Κάποιες φορτωνόντουσαν δυο ή ακόμη και τρία ζεμπίλια, το ένα πάνω στο άλλο.

Για την μεταφορά κάθε μικρού σωρού που βρισκόταν σε κοντινή απόσταση από το σημείο που σωριαζόταν το αλάτι η τιμή ήταν 1.850 δραχμές και για τους πιο απόμακρους 2.300 δραχμές. Από το σύνολο των χρημάτων της κάθε μέρας οι εργάτες έπαιρναν ενάμιση μερίδιο ενώ οι εργάτριες ένα. (Στις 31 Μάρτη του 1946 η δραχμή είχε ισοτιμία 1 λίρα = 20.000 δραχμές ενώ η ισοτιμία δραχμής δολαρίου παρέμεινε σταθερή από τον Ιανουάριο του 1946 μέχρι τον Ιανουάριο του 1947 σε 1 δολάριο = 5.000 δραχμές).

Ο συνταξιούχος καπετάνιος κ. Γιώργος Σκιαδάς, που δούλευε δεκάχρονος μαθητής την εποχή εκείνη στις Αλυκές, μεταφέροντας νερό στους εργάτες και τις εργάτριες, μας είχε πει πριν λίγα χρόνια: «Τους έδινα νερό, με το ζεμπίλι που λέγαμε και με το κυπελλάκι. Τρομερή κούραση, δουλεύανε από το πρωί μέχρι το βράδυ…».