Αλυκές Αλεξάνδρου – Προστατευόμενο Βιομηχανικό Μουσείο

Από τον απογευματινό μας περίπατο στις Αλυκές Αλεξάνδρου, που είναι Προστατευόμενο Βιομηχανικό Μουσείο και τόπος του Δικτύου Natura 2000. Κάποιες φωτογραφίες μαζί με διάφορα άλλα, ιστορικά και μη στοιχεία, που συλλέξαμε στο διαδίκτυο:

Αντιγράφουμε από άρθρο της αρχιτέκτονος κ. Μαρίας Λαμπρινού, με τίτλο «Οι Αλυκές της Λευκάδας» που έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό «ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ» (Τεύχος 49, Δεκέμβριος 1993, Σελ. 61-65):

[…]

«Πρώτο μέλημα των νέων κατακτητών ήταν η αύξηση της παραγωγής αλατιού. Για τον σκοπό αυτό οργανώθηκαν νέες αλυκές (αλυκές Αλεξάνδρου ή της Torretta), νοτιότερα των παλαιών και κοντά στο λιμάνι Δρέπανο. Παράλληλα οι παλιές φράγκικες αλυκές επεκτάθηκαν.

Οι Αλυκές στο λιμάνι Δρέπανο σχεδιασμένες από τον Spiridion Marazzo το 1740

Οι δύο αλυκές βρίσκονταν σε θέσεις, οι οποίες εξασφάλιζαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την παραγωγή καλής ποιότητας και μεγάλης ποσότητας αλατιού. Ήταν δηλαδή παράκτιες θέσεις προφυλαγμένες από τα μεγάλα κύματα, προστατευμένες από τους υγρούς νότιους ανέμους, απαλλαγμένες από σκιές μεγάλων ορεινών όγκων, εξασφαλισμένες από εχθρικούς αιφνιδιασμούς και σε περιοχές ξηρές κατά το θέρος.

Εικονογραφική περιγραφή των εργασιών στις αλυκές. Λεπτομέρεια του σχεδίου των νέων αλυκών.

Το αργιλώδες έδαφος, σχηματισμένο από τις προσχώσεις των χειμάρρων που εκβάλλουν εδώ, εμπόδιζε την απορρόφηση του νερού από τον πυθμένα των τηγανιών, που φιλοξενούσαν το αλατόνερο στα τελευταία στάδια παραγωγής.

Ο διαχωρισμός μεταξύ των τηγανιών γινόταν με κασόνια ή καλάθια γεμάτα χώμα και πέτρες βυθισμένα στον αβαθή πυθμένα της λιμνοθάλασσας και στερεωμένα με πασσάλους από σκίνα και πουρνάρια. Τα τηγάνια επικοινωνούσαν μεταξύ τους και με τη λιμνοθάλασσα με θυρίδες ελεγχόμενης ροής.

Το θαλασσινό νερό, περιεκτικότητας 3% σε αλάτι, έμπαινε από τις θυρίδες στις δεξαμενές νερού (depositi d’acqua fresca). Από αυτές διοχετευόταν το νερό στις προθεμάστρες (rufiane). Με την εξάτμιση η περιεκτικότητα σε αλάτι αυξανόταν σταδιακά, φθάνοντας το 25%.

Από τις θερμάστρες, με χρήση ειδικών φτυαριών (barotta) το αλατόνερο συγκεντρωνόταν στα αλοπήγια (scatoini) και παρέμενε εκεί ως την πλήρη εξάτμιση του νερού. Σε κάθε 10 θερμάστρες αντιστοιχούσε ένα αλοπήγιο, εκτάσεως ενός στρέμματος περίπου. Το στρώμα του αλατιού που έμενε στον πυθμένα των αλοπηγίων έφτανε τα 5-6 εκατοστά. Με ειδικές τζουγκράνες το αλάτι μαζευόταν σε σωρούς (σωριαζόταν). Οι τζουγκράνες έπρεπε να έχουν δόντια όχι μεγαλύτερα από το ύψος το στρώματος του αλατιού για να μην αναμιγνύεται το αλάτι με το αργιλώδες υπόστρωμα. Με ξύλινα καρότσια και με ζεμπίλια το αλάτι συγκεντρωνόταν στη συνέχεια στο σταθερό έδαφος των αλυκών και κεραμωνόταν, δηλαδή ο σωρός αποκτούσε σχήμα πρίσματος, όμοιου με τετράριχτη στέγη. Για την προστασία από τη βροχή τοποθετούσαν επίστρωση από κεραμίδια.

Η τεχνική αυτή παραγωγής αλατιού εφαρμοζόταν μέχρι και μετά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. Οι αγρότες και οι αγρότισσες που δούλευαν εδώ για λίγα χρήματα τους θερμούς μήνες υπέφεραν από τη ζέστη, ενώ η συνεχής επαφή με το αλάτι έσκαβε τα πρόσωπα, τα χέρια και τα πόδια τους.»

[…]

«Στην άκρη των νέων αλυκών, στη νότια άκρη του περάσματος του στενού της Λευκάδας, στο σημείο όπου οι αλυκές πλησιάζουν πολύ την απέναντι ακτή της Ακαρνανίας, υπήρχε το ενετικό οχύρωμα Toretta (σχέδια του οποίου βρίσκονται στα αρχεία Βενετίας και Λονδίνου). Η Toretta αποτελούσε παραμεθόριο οχυρό και ταυτόχρονα διασφάλιζε τις αλυκές και το λιμάνι Δρέπανο από εχθρικές επιδρομές. Η διάνοιξη της διώρυγας της Λευκάδας, στις αρχές του 20ου αιώνα έκοψε ένα τμήμα των νέων αλυκών. Η Toretta βρίσκεται σήμερα σε νησίδα μεταξύ Ακαρνανίας και διώρυγας της Λευκάδας.

Σχέδια του παραμεθόριου οχυρού Torretta, που αργότερα ονομάστηκε οχύρωμα Αλέξανδρος, φτιαγμένα από τον Angello Vassor το 1761.

Η λειτουργία των νέων αλυκών διακόπηκε το 1990. Ο χώρος έχει προταθεί για να στεγάσει μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας».

Στον ιστότοπο της πρώην Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και νυν Περιφερειακής Ενότητας Λευκάδας διαβάζουμε για τις Αλυκές Αλεξάνδρου:

«Κατά την επίσκεψη σας στους Καρυώτες αξίζει να αναζητήσετε τον χώρο των πρώτων Αλυκών Αλεξάνδρου που δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά τον 17ο αιώνα και αποτελούν σημαντικό βιομηχανικό μνημείο.

Οι Αλυκές, που ήταν ο δρόμος του αλατιού, λειτούργησαν μέχρι το 1988 διατηρώντας τη δομή των ενετικών σχεδίων. Είναι ένα σύνθετο δημιούργημα ανθρώπινης ενέργειας και φυσικής κατασκευής.

Αποτελούν ιστορική κληρονομιά γιατί παρουσιάζουν κοινωνικό, οικονομικό και τεχνολογικό ενδιαφέρον. Οι αλυκές έχουν χαρακτηρισθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέο μνημείο. Ο Δήμος Λευκάδας έχει υποχρέωση για την αναστήλωση των κτιρίων, του χερσαίου χώρου και τη δημιουργία μουσείου Αλυκών και χώρων ψυχαγωγίας».

Τέλος, το ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ από το πρακτικό της αρ. 16/11 Συνεδρίασης ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ – ΑΡ.ΑΠΟΦ. 138 -έχει αναρτηθεί στη Διαύγεια-  για την έγκριση μελέτης και τευχών δημοπράτησης του έργου: «Αποκατάσταση κτιρίων στις Αλυκές Αλεξάνδρου» προϋπολογισμού 115.000,00 €:

«… Το έργο αφορά την «ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΙΡΙΩΝ ΣΤΙΣ ΑΛΥΚΕΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ». Η αποκατάσταση των δύο κτιρίων εντάσσεται στην γενικότερη ανάπλαση του χώρου των Αλυκών Αλεξάνδρου στους Καρυώτες Λευκάδας. Πρόκειται για την κατοικία και το ανατολικό ζυγιστήριο, τα τελευταία κτίρια καθώς κινείσαι προς την θάλασσα. Είναι τα κτίρια που γειτνιάζουν με τον επιθαλάσσιο οχυρό του Αλεξάνδρου (Τorreta) που ήλεγχε στα χρόνια της Ενετοκρατίας το πέρασμα του διαύλου και το χώρο των Αλυκών. Σήμερα τα κτίρια είναι ερειπωμένα και σε κακή κατάσταση παρά την ιστορική σημασία που έχουν.

Το έργο της αποκατάστασής τους θεωρείται απαραίτητο όχι μόνο λόγω της σημασίας που έχουν ως αυτόνομες παρουσίες στο χώρο, αλλά και λόγω του σύγχρονου ρόλου που καλούνται να αναλάβουν, δηλαδή να υποστηρίξουν με την λειτουργία τους την αναβάθμιση της ευρύτερης περιοχής σε χώρο μάθησης- περιβαλλοντολογικής ευαισθησίας και ψυχαγωγίας.

Η δαπάνη που απαιτείται είναι 93.495,93 Ευρώ χωρίς ΦΠΑ ενώ με ΦΠΑ 115.000,00 και θα καλυφθεί απο πιστώσεις LEADER. Η έγκριση της μελέτης θεωρείται επείγουσα λόγω της λήξης της προθεσμίας του προγράμματος Leader, στις 29-4-2011, στο οποίο και θα υποβληθεί σχετική αίτηση από τον Δήμο Λευκάδας, για την ένταξη του αντίστοιχου έργου».

Φώτο: Οι φωτογραφίες των σχεδίων είναι από το προαναφερθέν άρθρο της Μαρίας Λαμπρινού