Μέρες που ΄ναι …να θυμόμαστε – Μια αποστολή αυτοκτονίας
Το καλοκαίρι του 1974 η Κύπρος φλεγόταν από τις τουρκικές αεροπορικές επιδρομές. Το πρωί της 20ης Ιουλίου μια μεγάλη τουρκική αποβατική δύναμη εισέβαλε στο βόρειο τμήμα του νησιού και αποβιβάστηκε στην περιοχή Πεντεμίλι στις ακτές της Κυρηνείας. Η αφορμή για την εισβολή ήταν το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου από μερίδα Ελλήνων αξιωματικών της ΕΛΔΥΚ (Ελληνικής Δύναμης Κύπρου) με την υποκίνηση της δικτατορικής κυβέρνησης των Αθηνών κατά του εκλεγμένου προέδρου της Κύπρου Μακαρίου. Η κύρια δικαιολογία που επικαλέστηκε η Τουρκία για την εισβολή ήταν η προστασία της Τουρκοκυπριακής μειονότητας του νησιού από την αλλαγή καθεστώτος. Το πράσινο φως για την απόβαση δόθηκε από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ.
Η τουρκική εισβολή βρήκε την άμυνα της Κύπρου σε κακή κατάσταση και το ηθικό των αμυνομένων σε πολύ χαμηλό επίπεδο μετά το πραξικόπημα και τα γεγονότα που το ακολούθησαν. Η αμυντική προετοιμασία του νησιού που είχε εξασθενήσει, μετά από πολλές αρνητικές εξελίξεις και κακούς χειρισμούς του παρελθόντος, έλαβε την χαριστική βολή με τις εκκαθαρίσεις στην Εθνική Φρουρά που ακολούθησαν το πραξικόπημα. Η δικτατορική κυβέρνηση των Αθηνών ευρίσκετο στα πρόθυρα της κατάρρευσης και τα προβλεπόμενα σχέδια ενίσχυσης της Κύπρου έμειναν στα ντουλάπια. Χάθηκε πολύτιμος χρόνος με αμφιταλαντεύσεις, αποφυγή λήψης αποφάσεων και αλλοπρόσαλλες διαταγές και ανακοινώσεις, όταν οι Τούρκοι είχαν μόνο ένα προγεφύρωμα μερικών τετραγωνικών χιλιομέτρων στις ακτές της Κυρηνείας. Οι στρατιωτικές προετοιμασίες και η γενική επιστράτευση που ακολούθησε στην Ελλάδα εξελίχθηκαν σε πραγματικό φιάσκο.
Μέσα σ΄ αυτό το αλαλούμ αποφασίστηκε η αποστολή στρατιωτικών ενισχύσεων στην Κύπρο, στην μορφή μιας Μοίρας Καταδρομών. Η διαταγή εκτέλεσης δόθηκε στις 21 Ιουλίου του 1974 στις 18.10. Η Α΄ Μοίρα Καταδρομών θα μεταφερόταν στο νησί αεροπορικώς με μεταφορικά αεροσκάφη τύπου Noratlas που διέθετε τότε η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία. Η πτήση των μεταγωγικών προβλέπονταν να γίνει με άκρα μυστικότητα από την αεροπορική βάση της Σούδας στην Κρήτη και η επιχείρηση έφερε την κωδική ονομασία «Νίκη». Κάτω από το φως των στοιχείων που έχουν γίνει γνωστά 35 χρόνια μετά τα γεγονότα, η αποστολή αυτή έχει χαρακτηριστεί από πολλούς στρατιωτικούς και μη δικαιολογημένα ως «αποστολή αυτοκτονίας».
Η επιχείρηση σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε με ανορθόδοξη τακτική. Τα αεροσκάφη θα απογειώνονταν κατά την διάρκεια της νύχτας, θα πετούσαν χωρίς συνοδεία μαχητικών, σε χαμηλό ύψος, σε σιγή ασυρμάτου, με τα φώτα πορείας σβηστά και χωρίς οπτική επαφή μεταξύ τους. Τελικός προορισμός το αεροδρόμιο της Λευκωσίας, προσγείωση σε αυτό, αποβίβαση των καταδρομέων και άμεση επιστροφή των αεροσκαφών στην Ελλάδα. Το σχέδιο προέβλεπε να αρχίσουν οι απογειώσεις στις 22.30 της 21ης Ιουλίου με χρονικό διαχωρισμό αεροσκαφών 5 λεπτά έτσι ώστε να έχουν όλα απογειωθεί μέχρι τα μεσάνυχτα. Η πτήση προς την Κύπρο, η αποβίβαση των καταδρομέων και του υλικού και η επιστροφή έπρεπε να γίνουν υπό πλήρες σκότος, για την αποφυγή εντοπισμού από την Τουρκική αεροπορία. Υπήρξε ρητή διαταγή, σε καμιά περίπτωση να μην προσγειωθεί αεροσκάφος στην Κύπρο με το φως της ημέρας. Υπήρξαν όμως καθυστερήσεις, σύμφωνα με ορισμένες εκδοχές σκόπιμες, με αποτέλεσμα να κατορθώσουν να απογειωθούν μόνο 15 αεροσκάφη τύπου Noratlas Τελευταίο απογειώθηκε το Noratlas με τον κωδικό «Νίκη 15», δηλαδή το 15ο στη σειρά απογειώσεων, έξω από τα χρονικά όρια και παρά την εντολή να ακυρώσει την απογείωση. Συνολικά έλαβαν μέρος 15 μεταγωγικά αεροσκάφη του παραπάνω τύπου.
Τα Noratlas δεν πετούσαν σε σχηματισμό, ούτε είχαν οπτική επαφή μεταξύ τους. Η πτήση για την Κύπρο θα διαρκούσε δύο περίπου ώρες για τα αργοκίνητα και βαρυφορτωμένα μεταγωγικά. Πλησιάζοντας την Κύπρο από τα δυτικά, παρατήρησαν ότι η θαλάσσια περιοχή νότια του νησιού παρουσίαζε ασυνήθιστη κίνηση πολεμικών πλοίων του Αμερικανικού 6ου στόλου. Ένα από τα Noratlas πέρασε αρκετά κοντά από ένα μεγάλο αεροπλανοφόρο, χωρίς κανένα συμβάν. Άλλα αεροσκάφη πέταξαν κατά λάθος πάνω από την βρετανική βάση του Ακρωτηρίου στην οποία σήμανε συναγερμός. Αμέσως η Διοίκηση των Βρετανικών Δυνάμεων της Κύπρου προειδοποίησε τις ελληνικές αρχές ότι στο εξής θα αναχαίτιζε οποιαδήποτε αεροσκάφη θα πλησίαζαν την περιοχή της Κύπρου. Στον προσανατολισμό πολλών Noratlas κατά την προσέγγισή τους στην Κύπρο βοήθησαν και οι πυρκαϊές που είχαν ανάψει στο Όρος Τρόοδος από τους βομβαρδισμούς των Τούρκων. Μερικά αεροσκάφη δέχτηκαν αραιά πυρά από τις διάσπαρτες τουρκοκυπριακές θέσεις χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα.
Στο πιλοτήριο του αεροσκάφους το πλήρωμα του Noratlas «Νίκη 8», μετά την επιστροφή από την Κύπρο. Από αριστερά ο Κυβερνήτης Τζανάκος Νικόλαος, ο Μηχανικός Τσουρής Βασίλειος, ο Συγκυβερνήτης Λαυράνος Δημήτριος και ο Ραδιοναυτίλος Μουτσάτσος Σαράντος
Σοβαρό πρόβλημα υπήρξε όταν τα αεροσκάφη έφτασαν στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας. Οι χειριστές δεν γνώριζαν τίποτε όσον αφορούσε στην κατάσταση που επικρατούσε εκεί. Κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν σφοδρό αντιαεροπορικό πυρ, έλλειψη ραδιοβοηθημάτων προσέγγισης – προσγείωσης, ημικατεστραμμένο διάδρομο, προβληματική ραδιοτηλεφωνική επικοινωνία και έλλειψη επίγειας τεχνικής εξυπηρέτησης.
Πριν την αναχώρηση της αποστολής, τα πληρώματα των μεταγωγικών αεροπλάνων ενημερώθηκαν ότι οι Κυπριακές δυνάμεις οι οποίες είχαν τον έλεγχο του αεροδρομίου, είχαν ειδοποιηθεί για την άφιξη των Ελληνικών αεροσκαφών και είχαν διαταχθεί να μην ανοίξουν πυρ κατά την προσέγγισή τους. Υπάρχουν όμως πολλές εκδοχές που αλληλοσυγκρούονται για το αν δόθηκε τέτοια διαταγή, τι περιείχε, σε ποιους δόθηκε και από ποιους, και πότε. Γεγονός είναι ότι τα αεροσκάφη που επιχειρούσαν να προσγειωθούν δέχθηκαν καταιγιστικά πυρά από πολλές κατευθύνσεις, μέσα και έξω από το αεροδρόμιο. Τα πυρά προέρχονταν από Ελληνοκυπριακές θέσεις αντιαεροπορικών, καθώς και από διάφορους πολίτες που είχαν πάρει θέσεις γύρω από το αεροδρόμιο και έβαλαν κατά των Noratlas με ότι όπλο είχαν διαθέσιμο. Αργότερα, από διάφορες μαρτυρίες προέκυψε ότι περιμένοντας τουρκική επίθεση και μη γνωρίζοντας ότι θα έρχονταν ενισχύσεις από την Ελλάδα, θεώρησαν ότι τα αεροσκάφη που πλησίαζαν ήταν σίγουρα τουρκικά.
Το πλήρωμα του «Νίκη 8» μπροστά στο αεροσκάφος τους
Τα αεροσκάφη «Νίκη 1», «Νίκη 2» και «Νίκη 3» κατάφεραν να προσγειωθούν αποβιβάζοντας τους καταδρομείς και τα εφόδια που μετέφεραν. Το αεροσκάφος «Νίκη 4» δέχτηκε πολλά βλήματα αντιαεροπορικών, πήρε φωτιά και συνετρίβη δύο μίλια πριν τον διάδρομο του αεροδρομίου στην περιοχή της Μακεδονίτισσας. Όλοι οι επιβαίνοντες, πλήρωμα και καταδρομείς, εκτός ενός, του Αθανασίου Ζαφειρίου, που πήδηξε στο κενό λίγο πριν συντριβεί το αεροσκάφος, σκοτώθηκαν. Το αεροσκάφος «Νίκη 7» εβλήθη σε πολλά σημεία, ο ένας κινητήρας εξερράγη, ο δεύτερος πήρε φωτιά, αλλά το πλήρωμα κατάφερε να το προσγειώσει. Δύο από τους καταδρομείς σκοτώθηκαν και 11 τραυματίστηκαν, από τα πυρά που διέλυσαν σχεδόν την άτρακτο. Τα ακολουθούντα Noratlas βρέθηκαν σε έναν καταιγισμό πυρών, αλλά τα πληρώματά τους με υπεράνθρωπες προσπάθειες τα προσγείωσαν.
Όταν καθυστερημένα διαπιστώθηκε ότι τα αεροσκάφη που επιχειρούσαν να προσγειωθούν ήταν Ελληνικά, τα πυρά από το έδαφος άρχισαν να αραιώνουν και τέλος σταμάτησαν. Ήταν όμως αργά για τα δύο Noratlas και 33 αεροπόρους και καταδρομείς. Τελευταίο, και λίγο πριν το πρώτο φως προσγειώθηκε το «Νίκη 15» που μετέφερε τα πυρομαχικά της Α΄ Μοίρας Καταδρομών. Όλα τα αεροσκάφη που προσγειώθηκαν στην Λευκωσία απογειώθηκαν για το ταξίδι της επιστροφής, εκτός από το «Νίκη 4» που καταρρίφθηκε και τρία ακόμη Noratlas. Το «Νίκη 3» που παρουσίασε βλάβη στον ένα κινητήρα, το «Νίκη 7» που είχε καταστραφεί σχεδόν ολοσχερώς και το «Νίκη 12» που έμεινε από καύσιμα. Και τα τρία αυτά αεροσκάφη πυρπολήθηκαν από τις Κυπριακές δυνάμεις με διαταγή του Ελληνικού Αρχηγείου Αεροπορίας, προφανώς για να μην υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν την συμβολική αυτή Ελληνική επέμβαση στην Μάχη της Κύπρου. Η δικαιολογία για αυτή την ενέργεια ήταν ότι η Ελλάδα δεν βρισκόταν επίσημα σε εμπόλεμη κατάσταση με την Τουρκία! Τα υπόλοιπα αεροσκάφη, κάνοντας οικονομία καυσίμων και πετώντας πάντα χαμηλά για την αποφυγή εντοπισμού από την Τουρκική Αεροπορία, άρχισαν να προσγειώνονται στην Σούδα, εκτός από τέσσερα που προσγειώθηκαν στην Ρόδο λόγω έλλειψης καυσίμων και ζημιών που προκλήθηκαν από τα πυρά που δέχτηκαν στην Λευκωσία.
Μετά την επιστροφή από την Κύπρο ο κυβερνήτης του «Νίκη 8» Τζανάκος δείχνει την διάτρητη από σφαίρες δεξιά πτέρυγα του αεροσκάφους
Πρέπει να αναφερθεί ότι δύο από τα Noratlas που απογειώθηκαν από την Σούδα, δεν προσγειώθηκαν ποτέ στην Κύπρο: Το «Νίκη 13», δήλωσε ότι έχασε τον προσανατολισμό του και προσγειώθηκε στην Ρόδο και το «Νίκη 14» που όταν έφτασε πάνω από την Κύπρο είχε πια ξημερώσει και ακολουθώντας τις διαταγές επέστρεψε στη Σούδα.
Η δύναμη καταδρομών που στάλθηκε στην Κύπρο έλαβε εντολή να ενισχύσει την δύναμη της ΕΛΔΥΚ που ήδη βρισκόταν στο αεροδρόμιο. Με το φως της ημέρας άρχισε ο σφοδρός βομβαρδισμός του αεροδρομίου της Λευκωσίας από την τουρκική αεροπορία. Οι καταδρομείς παρά τις απώλειές τους πήραν θέση στην άμυνα του αεροδρομίου και τις επόμενες μέρες πολέμησαν ηρωικά εναντίον των Τούρκων εισβολέων. Η δύναμη αυτή παρέμεινε στο νησί μέχρι και το τέλος του Μαΐου του 1975 οπότε και αντικαταστάθηκε.
Η παραπάνω επιχείρηση έμεινε άγνωστη μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Τότε προστέθηκε και στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη η λέξη Κύπρος και αναγνωρίστηκε επίσημα η περίοδος αυτή, ως περίοδος πολεμικών συγκρούσεων, ενώ μέχρι πρότινος τα θύματα αναφέρονταν ως θύματα του πολέμου του 1940 και οι συγγενείς λάμβαναν σύνταξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μιας και η Ελλάδα δεν βρισκόταν επίσημα σε εμπόλεμη κατάσταση με την Τουρκία όταν έγιναν τα γεγονότα.
Το μνημείο των πεσόντων Καταδρομέων στην Μακεδονίτισσα Κύπρου
Πηγές
Επιχείρηση «Νίκη» 1974
Κωδικός «Νίκη»
Αποστολή ΝΙΚΗ
(Αναδημοσίευση από το παλιό μας ιστολόγιο. Αφαιρέσαμε κάποιους συνδέσμους από τις πηγές που είχαμε χρησιμοποιήσει τότε -γύρω στο 2007 πρέπει να ήταν- γιατί είναι πια ανενεργοί)
