Σαν σήμερα το 1926: Πεδίο μάχης με πάνω από 350 νεκρούς και τραυματίες το κέντρο της Αθήνας
Τον Αύγουστο του 1926 τα Τάγματα της Δημοκρατικής Φρουράς με διοικητές τον Βασίλειο Ντερτιλή στο 1ο και τον Ναπολέοντα Ζέρβα στο 2ο Τάγμα, συμμετείχαν στο κίνημα του Κονδύλη που ανέτρεψε τον δικτάτορα Πάγκαλο (δες ΕΔΩ).
Γ. Κονδύλης
Αμέσως μετά την επικράτησή του, ο Κονδύλης απαίτησε την διάλυση των Ταγμάτων της Δημοκρατικής Φρουράς. Οι δύο διοικητές δεν υπάκουσαν και κινήθηκαν με τις μονάδες τους για κατάληψη του Υπουργείου Στρατιωτικών, του Φρουραρχείου και του μεγάρου των ΤΤΤ. «Όποιος καταλάμβανε τα κτίρια ταύτα, την εποχήν εκείνην, ήτο κύριος της καταστάσεως», γράφει ο Γρ. Δαφνής (Γρ. Δαφνής, «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», εκδόσεις «Ικαρος» 1955, τόμος Α΄,).
Μονάδες που ήταν πιστές στην κυβέρνηση Κονδύλη αντέδρασαν και έγινε σφοδρή συμπλοκή στην περιοχή Χίλτον με πάνω από 350 νεκρούς και τραυματίες. Τα Τάγματα της Δημοκρατικής Φρουράς διαλύθηκαν και οι Ζέρβας – Ντερτιλής συνελήφθησαν. Δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά, αλλά αποφυλακίστηκαν χάρη στην αμνηστία που έδωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία το 1928.
Αντιγράφουμε για τα γεγονότα από την εφημερίδα «ΣΚΡΙΠ», Φύλλο της Παρασκευής 10 Σεπ. 1926:
Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Σκριπ», Φύλλο της Παρασκευής 10 Σεπτ. 1926
ΑΙ ΠΡΩΤΑΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ
Ο διοικητής του 1ου τάγματος αντισυνταγματάρχης Ντερτιλής ευθύς ως αντελήφθη τας κινήσεις των περικυκλωσάντων τα δημοκρατικά τάγματα συνταγμάτων δίεταξε συναγερμόν του υπ΄ αυτόν τάγματος και παραλαβών αυτό απεσύρθη εις τας υπωρείας του Λυκαβηττού εκδηλώσας την απόφασιν αυτού να μη συμμορφωθή προς τας διαταγάς της Κυβερνήσεως.
Τα αθώα θύματα των αιματηρών συρράξεων
Την αυτήν ώραν περίπου το υπό τον Ζέρβαν τάγμα της δημοκρατικής φρουράς επιχειρήσαν να εξέλθη των στρατώνων του ειδοποιήθη ότι ώφειλε να παραδοθή διότι άλλως θα εβάλλετο υπό του στρατού.
Εν τούτοις ο αντισυνταγματάρχης Ζέρβας κατώρθωσε να κατέλθη μετά του υπό τας διαταγάς του τάγματος μέχρι της Εφορείας Υλικού Πολέμου. Μόνον δεκαπέντε άνδρες έμειναν αποκλεισμένοι εις τα οικήματα Πρεζάνη.
Η κίνησις αύτη του τάγματος Ζέρβα έδωσεν αφορμήν εις την έναρξιν της συμπλοκής. Το υπό τον συνταγματάρχην κ. Ταμβάκην σύνταγμα μόλις αντελήφθη τας κινήσεις του τάγματος Ζέρβα ήρχισε να βάλη κατ΄ αυτού. Ταυτοχρόνως το υπό τον συνταγματάρχην κ. Μαμούρην σύνταγμα πυροβολικού έρριψε κατ΄ αυτού οβίδας τινάς εκλαβών τα πυρά ως προερχόμενα εκ του τάγματος Ζέρβα.
Η ΣΥΜΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΚΗΦΙΣΙΑΣ
Εις την Γενικήν Εφορείαν υλικού πολέμου τμήμα κυβερνητικού στρατού είχε καταλάβει τον μικρόν πευκώνα, ο οποίος ευρίσκεται προ του νοσοκομείου του «Ευαγγελισμού» και τας επιχώσεις της τροχιοδρομικής γραμμής, τας οποίας εχρησιμοποίησε ως προκαλύμματα.
Φανοστάτης εις την οδόν Κηφισίας διατρυθείς υπό οβίδος
Μετ΄ ολίγον ενεφανίσθησαν τον 1ον τάγμα της δημοκρατικής Φρουράς, το οποίον επεχείρει έξοδον προπορευομένων τριών τεθωρακισμένων αυτοκινήτων. Τα αυτοκίνητα ηκολούθει ο αρχηγός της στασιαστικής κινήσεως αντισυνταγματάρχης Ζέρβας. Ο αντισυνταγματάρχης του πυροβολικού ο ευρισκόμενος προ της Εφορείας υλικού επλησίασεν τον Ζέρβαν και τον ηρώτησε τι ζητεί. Ο Ζέρβας όμως του απήντησε ότι είναι αιχμάλωτός του. Ταυτοχρόνως παρουσιάσθη και ο συνταγματάρχης Βουτσινάς όστις έλαβε στάσιν κατά του Ζέρβα. Κατά το διάστημα αυτό τα τρία τεθωρακισμένα αυτοκίνητα κατήρχοντο προς την πόλιν. Αι κυβερνητικαί δυνάμεις δια να εμποδίσουν την κάθοδόν των, ανήγειραν έμπροσθεν του αλσυλλίου του «Ευαγγελισμού» οδόφραγμα. Τοιουτοτρόπως έφθασαν μέχρι της Ριζαρείου σχολής όπου είχε ταχθή το πυροβολικόν του κυβερνητικού στρατού.
Ο επί κεφαλής του τμήματος αξιωματικός, αντιληφθείς την διάβασιν των τεθωρακισμένων αυτοκινήτων διέταξεν βολήν κατ΄ αυτών εξ αποστάσεως 250 μέτρων περίπου. Η βολή έβρε το εν αυτοκίνητον εις τον κινητήρα και το κατέστρεψε τελείως. Οι άνδρες του τμήματος Ζέρβα, οι ακολουθούντες το αυτοκίνητον ανεπτύχθησαν και κατέλαβον τας επιχώσεις της τροχιοδρομικής γραμμής. Το πυροβολικόν τότε έβαλε και κατά των άλλων δύο αυτοκινήτων, τα οποία και ηχρήστευσε.
Η ΜΑΧΗ
ΑΦΗΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΟΥ 34ΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
Από της στιγμής αυτής άρχεται πραγματική μάχη, την οποία παρηκολούθησε συντάκτης του «Σκριπ» ευρεθείς μεταξύ των ανδρών του 34ου συντάγματος και την οποίαν ως μας αφηγείται ο διοικητής του συντάγματος κ. Σπηλιωτόπουλος:
Η παράταξις υπ΄ εμέ συντάγματος είχε ως εξής:
Το άκρον δεξιόν εστηρίζετο εις την Λεωφόρου Αλεξάνδρας εγγύς των φυλακών Αβέρωφ. Το άκρον αριστερόν εστηρίζετο επί της Λεωφόρου Κηφισίας και εις το ύψος της επαύλεως Παυλίδου.
Το κέντρον του βάρους του συντάγματος μεθ΄ όλων των πολυβόλων τεταγμένων εις βολήν κατείχεν τα ανατολικά υψώματα των «Τουρκοβουνίων» άτινα δεσπόζουν απολύτως του 1ου τάγματος της δημοκρατικής φρουράς.
Το κέντρον διωκείτο παρ΄ εμού και του υποδιοικητού του συντάγματος κ. Κ. Ζορμπά.
Την 9ην πρωινήν ο διοικητής του 1ου τάγματος της δημοκρατικής φρουράς Ντερτιλής αντιληφθείς τας κινήσεις του συντάγματός μου και ανησυχήσας εκ της καταλήψεως των υπερκαίρων σημείων, απέστειλεν λοχίαν αγγελιοφόρον έφιππον μετά δύο επίσης εφίππων στρατιωτών, όπως ανιχνεύσουν και πληροφορηθούν την παράταξιν του 34ου και τον σκοπόν αυτού.
Οι εν λόγω, πλησιάσαντες επληροφορήθησαν ότι το σύνταγμά μου εξετέλει ασκήσεις, συμφώνως προς το υπάρχον πρόγραμμα της εκπαιδεύσεως.
Δύο τραυματίαι στρατιωτικοί εις το 1ον νοσοκομείον
Ο αντισυνταγματάρχης Ντερτιλής υποψιασθείς εκ της πληροφορίας ταύτης και ως φαίνεται, θορυβηθείς εκ των εκδηλουμένων από εκείνης της στιγμής κινήσεων και ετέρων σωμάτων απέστειλε τον υπασπιστήν αυτού ανθυπολοχαγόν Ποιμενίδην όπως εξακριβώση ακριβέστερον περί του τι πράγματι συμβαίνει σχετικώς προς τας προθέσεις του συντάγματός μου εξ αφορμής των κινήσεών του.
Ο υπσπιστής έλαβε και πάλιν την ιδίαν απάντησιν παρ΄ εμού και συγχρόνως του υπέδειξα όπως εάν ο Ντερτιλής εκ παρεξήσεως των κινήσεων ανησυχή και υποψιάζεται δύναται να προσέλθη ο ίδιος και αντιληφθή ιδίοις όμμασι την πραγματικότητα των συμβαινόντων προς ησυχίαν του.
Πλην όμως ούτος όχι μόνον δεν προσήλθεν αλλά διέταξεν όλως αιφνιδιαστικώς τα υπ΄ αυτόν τμήματα άτινα και έβαλλον δια σφοδροτάτου πυρός πολυβόλων και τυφεκίων εναντίον όλων των συνταγμάτων και κυρίως κατά του 24ου.
Ανέμενον βαλλόμενος ολόκληρα 5 λεπτά της ώρας χωρίς να διατάξω αμέσως πυρ έχων υπ΄ όψιν μου ότι θα ήτο δυνατόν κατά το διάστημα αυτό να μεταβληθούν αι διαθέσεις του Ντερτιλή ή τινων εκ των αξιωματικών και αποφευχθή ούτως η αιματοχυσία. Αλλά τούτο δεν εγένετο. Απεναντίας το πυρ εγενικεύτο και καθίστατο σφοδρότερον, πράγμα όπερ με ηνάγκασε να διατάξω τα υπ΄ εμέ τμήματα να βάλλουν, υπείκοντα εις την αναπόφευκτον ανάγκην της αμύνης. Τα πυρά εξηκολούθησαν αμοιβαίως μετά εντόνου δράσεως επί 1 και 1/2 π.μ., μέχρι της 12ης.
Συγχρόνως με τα πυρά του 34ου συντάγματος ήρχισαν να βάλλουν δι΄ αραιών επισκεπτικών βολών μετά προηγουμένης διπλής εκφοβιστικής βολής και αι δύο πυροβολαρχίαι εκ των οποίων η μία τοποθετημένη εις κατάλληλον περί το Γουδί θέσιν και βάλλουσα αμέσως (δι΄ απ΄ ευθείας σκοπεύσεως) τους στρατώνας του 1ου τάγματος της δημοκρατικής φρουράς (Θων) ειδικώς δε κατά τα τανκς τα οποία ενδεχομένως θα απεπειρώντο έξοδον, ενώ η ετέρα κατέχουσα θέσις εις τα Ν.Α. της Εφορείας Υλικού Πολέμου υψώματα έβαλλε κατά του 2ου τάγματος την 11ην π.μ.
Η VII Μεραρχία Χαλκίδος υπό τον υποστράτηγον κ. Κλάδον ήτις είχε απεβιβασθή εις τον Πύργον της Βασιλίσσης και εβάδιζεν με κατεύθυνσιν προς το 1ο τάγμα της δημοκρατικής φρουράς έφθασε και κατέλαβε τα υψώματα τα υπερκείμενα του Γηροκομείου συνδεθείσα ούτω με το αριστερόν του 34ου Συντάγματος.
Η Μεραρχία συγχρονίζουσα τας κινήσεις της μετά του 34ου επροχώρει κυκλωτικώς ούτως ώστε η περίσφιγξις των ταγμάτων να καθίσταται στενωτέρα και η θέσις των δυσεχερεστάτη.
Η δυσχέρεια αύτη ηνάγκασε τον Ντερτιλήν να εγκαταλείψη το τάγμα, αναθέσας την περαιτέρω συνέχισιν του αγώνος εις τον υποδιοικητήν αυτού ταγματάρχην Περιστέρην και επιβάς επί ενός τανκς δια της λεωφόρου Αλεξάνδρας, κατήλθε προς την πόλιν με την πρόθεσιν να επιφέρη σύγχυσιν εν αυτή και επιτύχη την κατάληψιν του ταχυδρομικού Μεγάρου. Ο Περιστέρης συνεχίζων τον αγώνα και διαβλέπων την βεβαιότητα πλέον της αιχμαλωσίας του απέστειλεν ανθυπασπιστήν μεθ΄ ενός στρατιώτου μετά λευκής σημαίας προς εμέ ζητών όπως διατάξω να παύση το πυρ, πράγμα το οποίο θα έκαμνε ως έλεγε κι΄ αυτός, αοριστολογών δε επεζήτει να κερδίση χρόνον. Τούτο αντιληφθείς υπέδειξα εις τον κήρυκα, όπως επανερχόμενος εις το τάγμα του μεταδώση εις τον Περιστέρην την διαταγήν μου, δια της οποίας του έτασσα 10λεπτον προθεσμίαν προς παράδοσιν αυτού και των ανδρών του αόπλων.
Ο Περιστέρης, ως έλαβε γνώσιν της διαταγής ταύτης, προσήλθεν ο ίδιος μετά λευκών σημαιών και ενός επιλοχίου, επαναλαμβάνων τας ιδίας αοριστολογίας περί αμοιβαίας παύσεως των πυρών, παρά τας διαβεβαιώσεις μου και τας προτροπάς μου να παραδοθή, εφ΄ όσον το αυτό ήδη είχε πράξει προ ημισείας ώρας τον 2ον τάγμα.
Όπως ήδη έχει η εξέλιξη του αγώνος κάθε επιμονή σας, πάσα συνέχεια αυτού, θα ήτο αυτόχρημα εγκληματική, θα συνεπέφερε δε βαρυτάτας ευθύνας.
Επειδή όμως ο Περιστέρης επέμενε, διέταξα την κράτησιν και απομόνωσιν αυτού συγχρόνως δε την προχώρησιν των τμημάτων του συντάγματός μου με κατεύθυνσιν προς το τάγμα, το οποίο και κατελήφθη άνευ αντιστάσεως, παραδοθέντων όλων των αξιωματικών και ανδρών αυτού άνευ ουδεμιάς αντιστάσεως επίσης.
Ακολούθως διέταξα τον αφοπλισμόν των ανδρών και την φρούρησιν του Ταμείου και των υλικών του τάγματος, οι αξιωματικοί του οποίου και οι οπλίται θα διεκανονίζοντο κατόπιν υπό του καταφθάσαντος και σταθμεύσαντος εκεί στρατηγού Κλάδου μετά της Μεραρχίας του.
Το 34ον πεζ. σύνταγμα μετεστάθμευσε κατόπιν, συνεπεία διαταγής, εις την πλατείαν Συντάγματος, ένθα διανυκτέρευσε.
Η ΧΘΕΣΙΝΗ ΜΕΓΑΛΙΩΔΗΣ ΛΑΪΚΗ ΔΙΑΔΗΛΩΣΙΣ
Διαρκούσης της συμπλοκής, χιλιάδες λαού συνεγκεντρώθησαν αυθορμήτως εις την πλατείαν της Ομονοίας και εσχολίαζαν τα γεγονότα νομίζουσαι ότι επρόκειτο περί συρράξεως μεταξύ της εν Αθήναις Φρουράς κατόπιν εκδηλωθέντος κινήματος και αγνοούσαι ότι επρόκειτο περί διαλύσεως των δημοκρατικών ταγμάτων της Κυβερνήσεως. Τα πλήθη εκκινήσαντα μετ΄ ολίγον εκ της πλατείας της Ομονοίας ώδευσαν δια της οδού Σταδίου προς την πλατείαν του Συντάγματος, μέσω των ζητωκραυγών:
Τα πλήθη του λαού ανέρχονται εις την οδόν Σταδίου
-Κάτω η στρατοκρατία
-Ζήτω ο λαός
-Θέλουμε Οικουμενική
-Κάτω η στρατοκρατία!
-Ζήτω ο εθνικός στρατός!
Τα πλήθη ολοέν ογκούμενα εξεδήλουν παντοιοτρόπως την αγανάκτησίν των κατά της στρατοκρατίας. Προ των βασιλικών σταύλων, απέσπασαν τας σανίδας τας περικλειούσας τον υπό ανοικοδόμησιν χώρον και κραδαίνοντας αυτάς προχώρησαν προς την πλατείαν Συντάγματος, όπου ήδη ήσαν συγκεντρωμένα αρκετά πλήθη κατελθόντα εκ της λεωφόρου Αμαλίας. Εν τω μεταξύ δυνάμεις Χωροφυλακής και πεζικού είχον καταλάβει διάφορα επίκαιρα σημεία. Δύναμις επίσης στρατού υπό αξιωματικόν εν πολιτική περιβολή είχον ανέλθει εις το δώμα του ξενοδοχείου της Αγγλίας. Τα πλήθη ανερχόμενα εις πολλάς χιλιάδας λαού εξηκολούθουν να εκδηλώνουν την κατά της στρατοκρατίας οργήν των και προέβαινον εις ζωροτάτας αποδοκιμασίας κατά παντός διερχομένου στρατιωτικού.
Αι φωναί Ζήτω ο λαός! Κάτω η στρατοκρατία! Κάτω η επανάστασις εδόνουν την ατμόσφαιραν.
Αι δυνάμεις της Χωροφυλακής αι ευρισκόμεναι εις την πλατείαν του Συντάγματος ως επίσης και άλλαι δυνάμεις αι οποίαι ήσαν εγκατεστημέναι εις τα παράθυρα του Α.Σ.Σ., φοβηθείσαι προφανώς εχθρικωτέραν εκδήλωσιν του πλήθους το οποίον είχε εισέλθει εν τω μεταξύ εις την πλατείαν του συντάγματος ήρχισαν βάλλουσαι εις τον αέρα προς εκφοβισμόν.
Τα πλήθη φοβηθέντα εκ των πυροβολισμών, ετράπησαν πανικοβληθέντα εις φυγήν δια να επανέλθουν και πάλιν θαρραλέα και με εκδηλώσεις κατά της στρατοκρατίας ζωηροτέρας. Αλλά νέαι πυκνότεραι, αυτήν την φορά, ομοβροντίαι επιφέρουν την εκ νέου διάσπασιν αυτών. Αι ριφθείσαι εις τον αέρα προς εκφοβισμόν σφαίραι, παρεκκλίνασαι του σκοπού των επέτυχον πολλούς εκ των αποτελούντων την πρωτοπορείαν της τεραστίας διαδηλώσεως…
ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΑΝΚΣ ΥΠΟ ΛΑΟΥ
… Ομάδες πολιτών μεταξύ των οποίων είχον εισχωρήση πολλοί κομμουνισταί συνεγκεντρώθησαν προ του Ταχυδρομείου απειλούντες να καταλάβωσιν αυτό φωνασκούντες και προτρέποντες τους διαβαίνοντας εκείθεν όπως τους ακολουθήσουν.
Το καταληφθέν υπό των κομμουνιστών τανκς εις την οδόν Σταδίου
Ο κ. Κονδύλης πληροφορηθείς τας διαθέσεις του συγκεντρωμένου εκεί πλήθους διέταξεν τον φρούραχον κ. Τσαγγαρίδην όπως σπεύση μεθ΄ ολοκλήρου του ιππικού συντάγματος και διαλύση αυτό καταλάβη το μέγαρον και φρουρήση αυτό κατά πάσης νέας προσβολής…
Πριν ήδη τα διαταχθέντα τμήματα μεταβούν εις το Ταχυδρομείον το εκεί πλήθος επέπεσε κατά του τανκς όπερ ευρίσκετο έξωθεν αυτού… κατέλαβεν αυτό αφώπλισε τους άνδρας του και διέλυσε τα πολυβόλα του.
