1η Μάη 1944: Δυο Λευκαδίτες εκτελεσμένοι στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής

Πρωτομαγιά 1944. Στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής εκτελούνται σε αντίποινα για την εξόντωση του Γερμανού στρατηγού Φράντς Κρέχ (Franz Krech) και της συνοδείας του στους Μολάους 200 κομμουνιστές -πρώην εξόριστοι στην Ακροναυπλία και την Ανάφη οι περισσότεροι- που είχαν παραδοθεί από τη δικτατορία του Μεταξά στους καταχτητές.

Χαρακτικό του Τάσσου για τους 200 εκτελεσμένους κομμουνιστές

Ανάμεσα στους 200 εκτελεσμένους δυο συντοπίτες μας Λευκαδίτες, ο Κώστας Γιαμαλάκης και ο Βασίλης Φίλιππας (Τάμπανος). Μια ιστορία άγνωστη σε πολλούς, ιδίως στη νέα γενιά. Μια ιστορία που δε διδάσκεται στα σχολεία, που οφείλει όμως και πρέπει να αναδειχτεί.

Γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1921. Τέλειωσε το Γυμνάσιο το 1938. Πέτυχε στο Πολυτεχνείο όπου η κατοχή τον βρήκε σπουδαστή. Οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων) και ανάπτυξε μεγάλη δράση. Στις αρχές του 1944 πιάστηκε από τους Γερμανούς και ύστερα από πολλά βασανιστήρια, στα οποία κράτησε παλικαρίσια, οδηγήθηκε στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς την Πρωτομαγιά του 1944 μαζί με τους 200 άλλους κομμουνιστές στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

Δεξιά του στη φωτογραφία ο Σπύρος Δελαπόρτας, που πέθανε αργότερα από τις κακουχίες και το ξύλο.

Γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1893. Γόνος εύπορης οικογένειας. Τελείωσε το Γυμνάσιο στη Λευκάδα. Ασπάσθηκε από μικρός τις μαρξιστικές ιδέες. Ήταν από τους πρώτους κομμουνιστές στο νησί. Από το 1920 ακόμη μετέβαλε το σπίτι του σε σχολείο του Μαρξισμού.

Στέλεχος του ΚΚΕ. Από τους στυλοβάτες της οργάνωσης της Λευκάδας. Συνελήφθη το 1932 με το «ιδιώνυμο» – τίτλος του νόμου ήταν «Περί των μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών» που ψηφίστηκε μετά από πρόταση της κυβέρνησης Βενιζέλου (του γνωστού Εθνάρχη). Ο στόχος του ήταν η ποινικοποίηση των «ανατρεπτικών» ιδεών, ιδιαίτερα η δίωξη κομμουνιστών, αναρχικών και η καταστολή των συνδικαλιστικών κινητοποιήσεων. Ιδιώνυμο στη Νομική Επιστήμη ονομάζεται το έγκλημα εκείνο για το οποίο προβλέπονται ιδιαίτερες ποινές σε σχέση με τα εγκλήματα της γενικής κατηγορίας, όπου αυτό υπάγεται. Ο όρος από το 1929 απέκτησε πολιτική σημασία και σήμανε κάθε κατασταλτικό μέτρο που εφαρμόστηκε έως το 1974 και ποινικοποιούσε την υποστήριξη και διάδοση των κομμουνιστικών ιδεών (δες το σχετικό ΦΕΚ 245 / Τεύχος Πρώτον / 25 Ιουλίου 1929). Δικάστηκε και εξορίστηκε στον Αη Στράτη. Εν τω μεταξύ είχε παντρευτεί και είχε έναν γιο.

Το κολαστήριο της Ακροναυπλίας

Όταν τέλειωσε η εξορία του έμεινε στην Αθήνα και δούλεψε στη σύνταξη του «Ριζοσπάστη» μέχρι τον Αύγουστο του 1936 που ο δικτάτορας Μεταξάς έκλεισε την εφημερίδα. Τότε ήρθε ξανά στη Λευκάδα. Μέσα σε οκτώ μέρες πιάστηκε από την Ασφάλεια και κρατήθηκε μέχρι το Δεκέμβρη του 1936 στα κρατητήρια. Με απόφαση της Επιτροπής Ασφάλειας η δικτατορία Μεταξά – Γλύξμπουργκ τον εξόρισε επ΄ αόριστο στην Ανάφη. Από κει και πριν τελειώσει ο χρόνος της εξορίας του τον μετέφεραν στις φυλακές της Πύλου και από κει στην Ακροναυπλία. Εκεί τον βρήκαν οι Γερμανοί καταχτητές το 1941 αφού οι Γραικύλοι είχαν φροντίσει να τον παραδώσουν στους Γερμανούς, μαζί με όλους τους άλλους πολιτικούς εξόριστους, όταν υποδουλώθηκε η χώρα μας. Αυτοί τον κράτησαν για δύο ακόμη χρόνια στην Ακροναυπλία και τον μετέφεραν κατόπιν στο στρατόπεδο της Λάρισας. Τα τέλη του 1943 μεταφέρθηκε στις φυλακές Αφέρωφ και συνέχεια στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.

Την Πρωτομαγιά του 1944 εκτελέστηκε μαζί με 200 ακόμη κομμουνιστές, Ακροναυπλιώτες στην πλειοψηφία τους, στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Στην 20άδα τους έσυρε πρώτος το χορό. Είναι μέσα στους δυο-τρεις έξοχους αγωνιστές που ανάδειξε το μαρτυρικό νησί μας, καύχημα του Κόμματος και του Λαού.

(Πηγές:
Πανταζής Ν. Παπαδάτος, Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982
Χειρόγραφο Λογοθέτη, Λευκάδα 1988 [αδημοσίευτο]).

________________________________________

Του Γιώργου ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

Την Πρωτομαγιά του ’44, οι δυνάμεις κατοχής, σε αντίποινα για την εξόντωση ενός Γερμανού στρατηγού και του επιτελείου του, εκτέλεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 κομμουνιστές, που τους πήραν από το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Απ΄ αυτούς, περίπου 170 ήταν πρώην κρατούμενοι στην Ακροναυπλία και οι υπόλοιποι πρώην εξόριστοι στην Ανάφη. Ο εχθρός είχε κάνει γνωστές τις προθέσεις του λίγες ημέρες πριν, όταν δημοσιοποίησε μέσω του κατοχικού Τύπου και ανάρτησε στους τοίχους των σπιτιών της πρωτεύουσας την εξής ανατριχιαστική ανακοίνωση:

Λαϊκή κινητοποίηση

Κανείς δεν πήρε αψήφιστα αυτό το έγγραφο, πολύ περισσότερο οι αντιστασιακές οργανώσεις, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, που για μια ακόμη φορά καλούνταν να πληρώσουν βαρύ φόρο αίματος για την επιλογή τους να οργανώσουν τη λαϊκή αντίσταση κατά του κατακτητή. Έτσι, μόλις γνωστοποιήθηκε η παραπάνω ανακοίνωση, ξεδιπλώθηκε μια τεράστια λαϊκή κινητοποίηση για την αποτροπή της σφαγής. «Οι οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ -λέει ο Θ. Χατζής¹– κυκλοφόρησαν αμέσως χιλιάδες τρικ και καλούσαν το λαό να σώσουν τους αγωνιστές ομήρους από την εκτέλεση. Σε πολλά εργοστάσια και επιχειρήσεις, οι εργάτες σταμάτησαν τη δουλειά. Στα υπουργεία και τις τράπεζες έγιναν συγκεντρώσεις και με ψηφίσματα προς το Ράλλη και το δήμαρχο απαιτούσαν άμεση επέμβασή τους για τη ματαίωση της σφαγής. Οι φοιτητές και οι σπουδαστές χύθηκαν στους δρόμους με συνθήματα ενάντια στην τρομοκρατία. Επιτροπές παρουσιάζονταν στις αρχές αδιάκοπα όλη τη μέρα. Στις λαϊκές συνοικίες έγιναν συγκεντρώσεις. Πολλές γυναίκες κρατουμένων ομήρων μαζεύτηκαν στη Μητρόπολη. Ο αρχιεπίσκοπος στο διαμέρισμά του «προσευχόταν» για τη σωτηρία των ψυχών των μελλοθανάτων. Όταν αργά τη νύχτα εμφανίστηκε μπροστά στις απελπισμένες γυναίκες είπε: «Δεν μπορώ να κάνω τίποτα και το μόνο που μου απομένει είναι να παρακαλώ το θεό!..».

Χαρακτικό του Τάσσου για τους 200 εκτελεσμένους κομμουνιστές στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής (Απ΄ το παράνομο λεύκωμα της κατοχής)

Ο Β. Μπαρτζιώτας δίνει τη δική του μαρτυρία για την κατάσταση που επικρατούσε εκείνες τις ημέρες: «Στις 29 – 30 Απρίλη 1944, γράφει², γινόταν παράνομα η 4η Συνδιάσκεψη της ΚΟΑ. Εκεί μάθαμε τη διαταγή για την εκτέλεση των 200 αγωνιστών. Η καταπληκτική αυτή είδηση -καθαρή δολοφονία και χιτλερική θηριωδία- κυκλοφόρησε σαν αστραπή στην Αθήνα. Οι πράκτορες των Γερμανών και οι αγγλόφιλοι ρίχνουν κιόλας το δηλητήριό τους:

– Τα βλέπετε; Οι αντάρτες σκοτώνουν τους Γερμανούς και αυτοί αμύνονται…

Διαφορετικά, όμως, σκεφτόταν ο ελληνικός λαός. Οι χιτλερικοί είναι εγκληματίες πολέμου, ήρθαν κατακτητές στην Ελλάδα, ληστεύουν και καταστρέφουν τη χώρα, σκοτώνουν αθώους ανθρώπους… Σ΄ αυτούς τους εγκληματίες μια απάντηση χωρεί:

– Θάνατος στους χιτλεροφασίστες κατακτητές! Πάλη μέχρι τη νίκη, την απελευθέρωση της Ελλάδας».

Το έγκλημα και ο ήρωας Ν. Σουκατζίδης

Την παραμονή της εκτέλεσης, οι δυνάμεις κατοχής πήγαν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, όπου και επέλεξαν τα θύματά τους. Στον κατάλογο των θυμάτων, με τον αριθμό 71, υπήρχε το όνομα του Ακροναυπλιώτη Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Επρόκειτο για ένα νέο άνθρωπο, καλλιεργημένο, με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, που όλα αυτά τα χρόνια ήταν η ψυχή των κρατουμένων του στρατοπέδου. Τους εμψύχωνε, τους βοηθούσε στην επικοινωνία με τους δικούς τους ανθρώπους και λόγω του ότι ήταν γνώστης της γερμανικής γλώσσας εκτελούσε και χρέη μεταφραστή για τους συντρόφους του, που ήταν υποχρεωμένοι να έρθουν σε επαφή με τον εχθρό. Τόσο πολύ σπουδαίος ήταν ο Ναπολέων, που είχε υποχρεώσει ακόμη και τους Γερμανούς να τον σέβονται.

Ναπολέων Σουκατζίδης

Ναπολέων Σουκατζίδης, γράφει ο κατάλογος των μελλοθανάτων στον αριθμό 71. Ναπολέων Σουκατζίδης, ακούγεται από το στόμα εκείνου που έχει το μακάβριο έργο να διαβάσει τα ονόματα των αυριανών νεκρών. Και τότε επεμβαίνει ο διοικητής του στρατοπέδου.

– «Οχι εσύ! Οχι εσύ Ναπολέων! Οχι εσύ!». Αλλά ο Σουκατζίδης δεν ήταν απ΄ αυτούς που θα μπορούσαν να ζήσουν σε βάρος των άλλων.

Η απάντησή του θα μείνει αιώνιο σύμβολο αυτοθυσίας και ηρωισμού:

– «Δέχομαι, κύριε διοικητά, τη ζωή, με τον όρο πως δεν πρόκειται να την πάρω από άλλο κρατούμενο. Μόνο όταν η θέση μου μείνει κενή!».

Ο εχθρός δεν είχε σκοπό να κάνει τέτοια χάρη. Στο εκτελεστικό απόσπασμα έπρεπε να οδηγηθούν 200 κομμουνιστές. Ο Σουκατζίδης πήρε το δρόμο των συντρόφων του.

Ο Ναπολέων πήρε το δρόμο προς το θάνατο, κερδίζοντας να ζει αιώνια στις καρδιές του ελληνικού λαού σαν ένας από τους ήρωές του.

Οι 200 μελλοθάνατοι κομμουνιστές οδηγήθηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής -στο «Θυσιαστήριο της Λευτεριάς», όπως το ονόμασε ο λαός αργότερα- το πρωί της Πρωτομαγιάς του ’44. Εκεί τους χώρισαν σε εικοσάδες. Στην τελευταία εικοσάδα βάλαν τον Σουκατζίδη, για να μπορέσουν να τον χρησιμοποιήσουν ως μεταφραστή.

Η πρώτη εικοσάδα πήρε θέση απέναντι από τις κάννες των όπλων. Ο επικεφαλής των Γερμανών γύρισε προς τον Σουκατζίδη:

– Ρώτησέ τους αν έχουν τίποτα να πούνε.

Ο Σουκατζίδης μεταφράζει. Και τότε με μια φωνή οι μελλοθάνατοι απαντούν:

– Ζήτω η Ελλάδα. Ζήτω η λευτεριά!

Στην επόμενη στιγμή θα τους θερίσουν τα πολυβόλα.

Τώρα είναι η σειρά της δεύτερης εικοσάδας, αλλά πριν πάρουν θέση απέναντι στο εκτελεστικό απόσπασμα οι κατακτητές τούς υποχρεώνουν να φορτώσουν τους νεκρούς στα αυτοκίνητα.

Η ίδια σκηνή θα επαναληφθεί αρκετές φορές, ώσπου στο τέλος δεν είχε μείνει κανείς ζωντανός από τους 200. Ηταν λίγο μετά τις 10 το πρωί³.

Λίγο πριν αντικρίσουν το εκτελεστικό απόσπασμα, κατά τη μεταφορά τους στο Σκοπευτήριο, πολλοί από τους μελλοθάνατους κατάφεραν να γράψουν μερικές λέξεις στα δικά τους αγαπημένα πρόσωπα και να πετάξουν τα σημειώματα στους δρόμους της Αθήνας. Λέξεις γεμάτες ανθρωπιά, πόθο για τη ζωή, λέξεις γεμάτες ιδανικά.

Γραπτά σημειώματα που οι μελλοθάνατοι πέταγαν στο δρόμο ελπίζοντας να φτάσουν στους συγγενείς τους (Εδώ του Μήτσου Ρεμπούτσικα)

Σταχυολογούμε: «Όταν ο άνθρωπος δίνει τη ζωή του για ανώτερα ιδανικά, δεν πεθαίνει ποτές», έγραψε ο Μήτσος Ρεμπούτσικας. Κι ο Νίκος Μαριακάκης συμπλήρωσε: «Καλύτερα να πεθαίνει κανείς στον αγώνα για τη λευτεριά, παρά να ζει σκλάβος».

Ο Κώστας Τσίρκας με ξεχωριστό τρόπο σημείωσε: «Πρωτομαγιά. Γεια σας. Όλοι πάμε στη μάχη». Κι ο εργάτης Σάββας Σαββόπουλος συμπύκνωσε: «Ας μάθει όλη η Ελλάδα, πως ούτε στιγμή δε χάσαμε την πίστη στην τελική νίκη της Σοβιετικής Ένωσης… Καμιά δύναμη δε θα μπορέσει να τσακίσει το ΚΚΕ. Το ΚΚΕ θα νικήσει. Καλώ τον αδελφό μου, με σκληρή δουλειά να προσπαθήσει να ξεπλύνει το κακό που έκανε με τη δήλωση και την αδελφούλα μου να πάρει τη θέση μου στο ΚΚΕ»⁴.

Να απελευθερώσουμε την πατρίδα

Ένα ιστορικό στοιχείο που αξίζει να σημειωθεί σε σχέση με την εκτέλεση των 200 κομμουνιστών στην Καισαριανή έχει να κάνει με το γεγονός ότι το ΚΚΕ, μόλις πληροφορήθηκε το προετοιμαζόμενο έγκλημα, μελέτησε τις δυνατότητες που υπήρχαν να αποσπάσει τους μελλοθάνατους από τα χέρια του εχθρού και να τους σώσει. «Συζητήσαμε στην Επιτροπή Πόλης -λέει ο τότε γραμματέας της ΚΟΑ Β. Μπαρτζιώτας⁵– τη δυνατότητα να σώσουμε τους 200 συντρόφους μας. Την 1η του Μάη 1944, ο ΕΛΑΣ της Αθήνας ήταν στο πόδι και μαζί του ο λαός της ηρωικής Καισαριανής. Ήταν όμως αδύνατο να χτυπήσουμε τους Γερμανούς, που συγκέντρωσαν μεγάλες δυνάμεις. Οι πρώτες προσπάθειες που κάναμε μάς στοίχισαν πολύ ακριβά… Οι καμπάνες της Καισαριανής χτυπούσαν πένθιμα… και οι σύντροφοί μας έπεφταν ηρωικά από τις φασιστικές σφαίρες. Τραγουδούσαν όλοι μαζί τη Διεθνή, τον Εθνικό Ύμνο και ζητωκραύγαζαν για το ηρωικό ΚΚΕ. Φύγαμε πικραμένοι από τον τόπο του μαρτυρίου, γιατί δεν μπορέσαμε να σώσουμε τους συντρόφους μας. Μερικοί από μας κλαίγανε… δεν πειράζει, το κλάμα για αγαπητούς συντρόφους, που χρόνια ζούσαμε μαζί στην Ακροναυπλία, ξαλαφρώνει την καρδιά… μέσα μας όμως θέριευε η θέληση για αγώνα, να απελευθερώσουμε την πατρίδα, από το μίασμα του χιτλερικού φασισμού, να φκιάσουμε καινούρια Ελλάδα της δουλιάς και τη λευτεριάς».
___________________________
¹ Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις «Δωρικός», τόμος Γ`, σελ. 141 – 142
² Β. Μπαρτζιώτα: «Κι άστραψε φως η Ακροναυπλία», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 197 – 199
³«Στ΄ Αρματα – Στ΄ Αρματα – Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης», «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις 1967», σελ. 315 – 317
⁴ Εθνική Αντίσταση 1941- 1944: «Γράμματα και μηνύματα εκτελεσμένων πατριωτών», Αθήνα 1974, σελ. 111, 141, 143, 167
⁵ Β. Μπαρτζιώτα: «Η Εθνική Αντίσταση στην Αδούλωτη Αθήνα», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 185 – 186