Ξεχασμένες «πατόζες», στους δρόμους της Λευκάδας (αναν.)

Η αλωνιστική μηχανή «Ασπασία». Διακρίνεται πρώτος από αριστερά ο Αλεξανδρίτης Άγγελος Μανωλίτσης

1η Ανανέωση (28.12.2015):
Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του Δημήτρη Μανωλίτση (Κασάνδρη). Αν γνωρίζει κάποιος περισσότερα για την ιστορία της «Ασπασίας» (τίνος ήταν κλπ.) καθώς και τα ονόματα των άλλων εικονιζόμενων προσώπων θα είμαστε ευγνώμονες αν μας το γνωστοποιούσε.
_____________________________

2η Ανανέωση (05.01.2016): Φωτογραφίες του Νίκου Ζαβιτσάνου από την πατόζα του Σπύρου Απ. Κοντογιώργη σε ώρα δουλειάς στον Αη Δονάτο. (Δες κι εδώ). Γράφει επίσης: «Είχα καταλάβει ότι θα είναι η τελευταία χρονιά -και πράγματι ήταν- που βγαίνει αλωνιστική μηχανή στα χωριά της Λευκάδας και νοιώθω τυχερός που αποτύπωσα αυτά που και εσείς βλέπετε. Οι φωτογραφίες ελήφθησαν, όπως γράφω στο ημερολόγιό μου, την Τρίτη 17 Ιουλίου 2001. Διακρίνεται ο Σπύρος σε κάποιες φωτογραφίες και ο Γεράσιμος Κοντογιώργης, Εγκλουβισάνος, πρώην μέλος στο ΔΣ του ΤΑΟΛ.»

Εικόνες μιας άλλης εποχής… Ξεχασμένες «πατόζες», στους δρόμους του νησιού της Λευκάδας. Κουρασμένες πια από τα χρόνια και την πολύ δουλειά. Δυο απ΄ αυτές θα τις βρείτε στο δρόμο Λαζαράτα – Αλέξανδρος. Ιδιοκτήτης τους ο Χρήστος Γεωργάκης (Καραδήμας). Είχαμε αναφερθεί και στο παρελθόν σε αυτές, το 2008 ακόμη. [Δες εδώ]. Επανερχόμαστε με κάποια νεώτερα στοιχεία για τον τρόπο λειτουργίας τους. Μια άλλη, που δείχνει να είναι και πιο μοντέρνα, μάρκας McCormick, θα τη συναντήσετε λίγο πιο έξω από την Καρυά, στο δρόμο για τον Αμμόκαμπο – Αη Δονάτο.

Οι πρώτες αλωνιστικές μηχανές θα πρέπει να έφτασαν στο νησί μας στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Στα χωριά του Αλεξάνδρου τουλάχιστον. Προσωπικά δεν θυμόμαστε να αλωνίζουν στάρια με τα άλογα και τη σβάρνα στα αλώνια. Μόνο κάνα κουκί, φακή και αγριοκόκι. Το αλώνισμα του σταριού γινόταν με τις πατόζες. Ήταν τρόπο τινά η εκβιομηχανοποίηση της αγροτικής παραγωγής στον τομέα αυτό, που έφτασε κάπως καθυστερημένη στα μέρη τα δικά μας.

Αλωνιστική μηχανή, η «Ασπασία»

Ιδιοκτήτες αλωνιστικών συγκροτημάτων (πακέτο με την αλωνιστική μηχανή πήγαινε και το τρακτέρ που κινούσε τα λουριά) που αλώνιζαν τότε στα χωριά του Αλεξάνδρου ήταν τόσο κάποιοι Ξηρομερίτες, όσο και ντόπιοι Λευκαδίτες: ο Παπόρης από την Καρυά, ο Δευτεραίος από τον Σύβρο, ο Καραδήμας από τα Λαζαράτα, ο Μπουρνάζος από το Ξηρόμερο (είχε μάλιστα βαφτίσει στα Κολυβάτα τον Ηλία Κολυβά (Μαράγγο), εξού και το παρατσούκλι «Μπουρνάζος» που του έμεινε έκτοτε), κάποιος ονόματι Μίχο-Ντάγκαλος επίσης από το Ξηρόμερο και όπως εξιστορεί ο ίδιος και μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω ο Γιώργος Τασούλης από την Μπαμπίνη Ξηρομέρου. (Σημ.: Όπως μας πληροφορεί αναγνώστης μας πατόζα είχε και ο Κοντογιώργης από την Απόλπαινα).

Αλώνισμα με τη σβάρνα

Στα Κολυβάτα οι «αθεμωνιαίς» στήνονταν στα Αλώνια ή στο Κλείσμα, τοποθεσίες που ήταν κατά κάποιο τρόπο βατές στις μηχανές, ενώ στο διπλανό οικισμό, τον Αλέξανδρο (Μαυρογιαννάτα), αυτό γινόταν συνήθως στο σχολείο (Σταυροδρόμι) και καμιά φορά στα «Σουντιάτα» ή στα «Καδιά».

Φόρτωμα του σταριού, μετά το αλώνισμα με τη σβάρνα [Για την ιστορία της φωτογραφίας δες εδώ]

Το αλώνισμα ήταν μια μέρα γεμάτη χαρά, τόσο για τους πατεράδες μας που εξαργύρωναν τους κόπους μιας ολόκληρης χρονιάς για το «έρμο το ψωμί», όσο και για τα παιδιά που κυλιόταν στους μικρούς λόφους του αχύρου, μέχρι να μαζευτεί μέσα σε σεντόνια σε μπόγους και να μεταφερθεί στους αχυρώνες.

Κουβάλημα του αχύρου, μετά το αλώνισμα

Ο Γεώργιος Τασούλης, από την Μπαμπίνη Ξηρομέρου, ήταν ένας από τους ιδιοκτήτες των αλωνιστικών μηχανών, μάρκας HEINZ (αμερικάνικη), που έφτανε μαζί με το κόκκινο τρακτέρ του μάρκας BELARUS μέχρι τα μέρη μας. Ο αλωνισμός άρχιζε στα τέλη Μαΐου. Πρώτα αλώνιζε στα γειτονικά χωριά, μετά στο χωριό του την Μπαμπίνη και ύστερα τα πιο απόμακρα. Παραμονή της Αγίας Παρασκευής χαιρετούσε τη γυναίκα του και τα παιδιά και έφευγε εκτός νομού, για τα χωριά της Ηπείρου. Καλπάκι – Λυγωψιά- Μάρμαρα – Ασφάκα – Ασπραγγέλους έφτανε μέχρι και τα Ζαγοροχώρια. Άλλες χρονιές έφευγε για τα χωριά της Λευκάδας. Καλαμίτσι – Βασιλική – Αλέξανδρος και τόσα άλλα.

O Γεώργιος Σ. Τασούλης με το αλωνιστικό του συγκρότημα

Ο ίδιος θυμάται:

«Για να πας από το ένα μέρος στο άλλο ήταν πολύ δύσκολο, χρονοβόρο και επικίνδυνο. Μπορεί και τρεις ολόκληρες μέρες να οδηγούσαμε για να φτάσουμε στον προορισμό μας. Η οδήγηση γινόταν πάντα ημέρα, για να μπορούμε να ελέγχουμε το δρόμο και την κατάσταση του συγκροτήματος. Από τη πολλή ζέστη και τις μεγάλες διαδρομές, αρκετές φορές, τα λάστιχα άνοιγαν και τότε καθόμασταν στην άκρη του δρόμου και τα επισκευάζαμε. Όταν σουρούπωνε σταματούσαμε σε ένα ανοιχτό μέρος δίπλα στο δρόμο και κατάκοποι τρώγαμε ότι είχαμε μαζί μας και κοιμόμασταν πάνω στα άδεια σακιά […].

Μαζί μου τα πρώτα χρόνια ήταν και ο μικρότερος αδελφός μου, ο Θόδωρος. Από το χωριό κοντά στον αλωνισμό ερχόταν ο Βαγγέλης Κολώνιας, ο Στάθης Κολώνιας, ο Κίτσος Παλιούρας, ο Γάκιας Τσιώλης, ο Χρήστος Νικ. Μασσαλής, ο Γάκιας Αντ.Μπιτσώρης, ο Κώστας Κολώνιας και από τη Μαχαιρά ο Χρήστος Κουβέλης. Κάθε χρόνο ερχόταν από τη Ζάκυνθο ένας εργάτης ονόματι Μιχάλης. Στη Λευκάδα νεαρός τότε ήταν μαζί μου και ο Γιάννης ο Γρίνος, ενώ στα γύρω χωριά, κάποιες φορές, ερχόταν και ο Αποστόλης Κομπλίτσης […].

Γυναίκες και άνδρες πήγαιναν στο θέρο. Αφού θέριζαν το σιτάρι το έδεναν χερόβολα και μετά δεμάτια. Τα μάζευαν σε καθαρό και επίπεδο μέρος στο χωράφι ώστε να μπορεί εύκολα να έχει πρόσβαση η μηχανή και τα στοίβαζαν σε θημωνιές.

Πολλές φορές ο ήλιος έπεφτε και η μέρα χανόταν και εμείς ήμασταν ακόμη εκεί, στη μέση του χωραφιού, για να τελειώσουμε κι αυτό το αλώνι, να σακιάσουνε οι νοικοκυραίοι τη σοδιά τους και οι γυναίκες να μαζέψουν τα τελευταία σκύβαλα, αγριοβρώμες, αγριοκόκια και κομμένα σιτάρια, τροφή για τις κότες. Βλέπετε τα χρόνια ήταν δύσκολα και τίποτα δεν πήγαινε χαμένο, τότε ίσα που προλαβαίναμε να πάμε τη μηχανή στο επόμενο αλώνι για να ξεκινήσει με το χάραμα και πάλι η δουλειά. Τότε σηκωνόμουν την επόμενη πρωί-πρωί πριν τις έξι, γρασάριζα – καθάριζα τη μηχανή, την αλφάδιαζα, έπρεπε να είναι οπισθόβαρη για να μη μπουκώνει, και όταν ερχόταν ο νοικοκύρης άρχιζε το αλώνισμα.

Το αλωνιστικό συγκρότημα απασχολούσε 8 με 9 εργάτες, Τέσσερις εργάτες μετέφεραν τα δεμάτια στο πατάρι της μηχανής όπου εκεί 2 άλλοι εργάτες, οι κόφτες, έκοβαν τα δεμάτια και στη συνέχεια άλλοι 2, οι τροφοδότες ή ταϊστάδες έριχναν τα χερόβολα μέσα στην τρόμπα της μηχανής. Εκεί ήθελε προσοχή γιατί έπρεπε να πέφτει η κανονική ποσότητα μέσα στη χοάνη για να μη μπουκώνει η μηχανή. Όταν συνέβαινε αυτό ο ήχος της μηχανής άλλαζε, έπεφταν οι στροφές του τρακτέρ, κάπνιζε και πολλές φορές πετούσε και το λουρί που έπαιρνε στροφές από το τρακτέρ. Για να μη χαθούν οι στροφές ρίχναμε ρετσίνι στο λουρί. Η τροχαλία της αλωνιστικής μηχανής έπρεπε να ήταν αλφαδιασμένη με την τροχαλία του τρακτέρ. Ακόμη η μηχανή μπούκωνε όταν το σιτάρι ήταν νωπό. Μετά η πατόζα διαχώριζε τον καρπό του σιταριού από τις καλαμιές, τις οποίες κατακερμάτιζε και τις συσσώρευε στο πίσω μέρος, με ένα μεγάλο χωνί και δημιουργούνταν έτσι τα λαμνιά του άχυρου.

Μέσα στη μηχανή υπήρχε ο αχυροδιώκτης που έδιωχνε τη καλαμιά στον αχυροκόπτη. Το αχυροκοπτικό ήταν ένας κύλινδρος με πυκνά δόντια πολύστροφος που έκανε το άχυρο ψιλό, έπαιρνε 1350 στροφές το λεπτό, και με τη βοήθεια μιας ισχυρής αεροτουρπίνας και με ένα σωλήνα προσαρμοσμένο, έστελνε το άχυρο μακριά, σε καθαρό μέρος.

Ο καρπός απ’ το δεξιό μέρος της πατόζας έπεφτε στα καζάνια. Εκεί ήταν ένας ακόμη εργάτης ο καζανιέρης που μέτραγε τα καζάνια. Συνήθως το μερίδιο ήταν 12 καζάνια ο νοικοκύρης – 1 καζάνι η μηχανή. Εκείνη την εποχή η τιμή του ενός κιλού σιταριού ή βρώμης ήταν 3 δραχμές. Στο τέλος ο νοικοκύρης έπαιρνε μια ποσότητα άχυρο, το λίχνιζε και μετρούσε τα σπυριά του σιταριού. Ήταν δυσφήμηση για το αλωνιστικό συγκρότημα όταν έβγαζε περισσότερο σιτάρι.

Πάνω στη μηχανή υπήρχαν τριών ειδών λουριά. Το κεντρικό λουρί περνούσε από πέντε τροχαλίες και έδινε κίνηση στη μηχανή. Το δεύτερο λουρί χρησίμευε για να δουλεύει το αναβατόριο, εκεί γύρναγε για δεύτερη φορά το ακάθαρτο σιτάρι, περνούσε από τα σιδερένια κόσκινα, καθαριζόταν και έτσι διασφαλιζόταν η ποιότητα του σιταριού. Το τρίτο λουρί, το λεγόμενο των καζανιών, βοηθούσε να γεμίζουν τα καζάνια.

Μια καλή μηχανή, σύμφωνα με τον Κανονισμό του Υπουργείου δεν έπρεπε να αφήνει πάνω από 5-7% σπόρια στο άχυρο, έπρεπε να δίνει καθαρό άχυρο και η λειτουργία της μηχανής να είναι ακίνδυνη για τους χειριστές της». [Πηγή: Τασούλη Γ. Κωνσταντίνα, Εφημερίδα «εν Μπαμπίνη» Φ.46 του Πολιτιστικού Συλλόγου Μπαμπίνης «Χριστόδουλος Παμπλέκης» via mpampini.blogspot.gr].

(Οι κατά σειρά φωτογραφίες της ανάρτησης 2-5 είναι από το λεύκωμα της ΤΕΔΚ Λευκάδας)

____________________________
Σχετικά:
Η ιστορία μιας φωτογραφίας… (2014)
Ξεχασμένες «πατόζες» (2008)