Περί απολιθωμάτων ο λόγος, των αδιάψευστων μαρτύρων της διαχρονικής παρουσίας και εξέλιξης της ζωής…
Απολίθωμα στο Μεγανήσι (Φωτό: Παναγιώτης Καρούτσος)
Πιτσιρικάς κάποτε, τέλη της δεκαετίας του ΄60 με αρχές του ΄70, θυμάμαι που επισκέπτονταν το χωριό μας κάποιοι ξένοι, εφοδιασμένοι με τον απαραίτητο εξοπλισμό. Η λαϊκή φαντασία που οργίαζε, όπως γίνεται συνήθως σε μικρές και κλειστές κοινωνίες, τους ήθελε να ψάχνουν … για πετρέλαιο. Ίσως και λόγω της πετρελαϊκής κρίσης που βρισκόταν την εποχή εκείνη στην επικαιρότητα – υπήρχαν ραδιόφωνα και μια μόνο τηλεόραση, αν θυμάμαι καλά, οπότε τα νέα γινόταν σχετικά γρήγορα γνωστά. Αν και το «πετρόλαδο», όπως το λέγαμε το πετρέλαιο, μόνο στις λάμπες το χρησιμοποιούσαν, αφού τα γαϊδουροάλογα που ήταν το σύνηθες μεταφορικό μέσο την εποχή εκείνη σανό και βρώμη χρειαζόταν για την κίνησή τους.
Απολίθωμα στο Μεγανήσι (Φωτό: Παναγιώτης Καρούτσος)
Πάλι καλά που δεν είπαν ότι ψάχνουν για χρυσό … ή κατά το συνηθέστερο για λίρες. Αλλά αυτό προέκυψε αργότερα, με τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο, όταν γέμισε ξαφνικά η Ελλάδα λίρες! Ναι, δεν το πιστεύετε; Είναι γεμάτος ο τόπος μας απ΄ αυτά τα πράγματα! Στέρνες, καπάσες, πηγάδια, σπηλιές, όλα γεμάτα … κατά το «ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται». Τι κι αν έμεναν οι πρόγονοί μας πριν κάποιες δεκάδες χρόνια ακόμη σε αχυροκαλύβες! Μάλλον δεν θα ήξεραν την αξία του χρυσού. Τι κι αν έχουμε στο παρελθόν γράψει ότι θα απογοητευθούν όσοι ψάχνουν να ανακαλύψουν στο σόι τους κόμητες και κοντέσες, αφού φτωχοί άνθρωποι ήταν οι κάτοικοι των χωριών μας. Γεωργοκτηνοτρόφοι στην πλειοψηφία τους με χαμηλό προσδόκιμο ζωής λόγω της σκληρής βιοπάλης.
Η αλήθεια βέβαια με τους ξένους που ερχόταν στο χωριό ήταν τελείως διαφορετική. Για απολιθώματα έψαχναν οι άνθρωποι, όπως μπορούμε σήμερα να εκτιμήσουμε, και ήταν μάλλον ερασιτέχνες ή ενασχολούμενοι με το αντικείμενο αυτό επιστήμονες ερευνητές. Που να ξέρεις όμως μετά τόσα χρόνια.
Απολιθωμένο όστρακο, κάπου στην ορεινή Λευκάδα…
Θυμάμαι επίσης ότι υπήρχε σε κάποιο μονοπάτι πάνω σε μια πέτρα το απολίθωμα ενός οστρακοειδούς, σαν αυτά τα σαρακοστιανά που πουλούσαν παλιά – τώρα δεν τα βλέπω κι ούτε θυμάμαι πως τα λέγαμε. Κάπως έτσι το ΄χω ακόμη στο μυαλό μου. Οι συνομήλικοί μου θα το θυμούνται κι αυτοί σίγουρα. Αυτό όσο κι αν έψαξα δεν το βρήκα. Θα έχει μάλλον θρυμματιστεί μετά από τόσο καιρό. Κόσμος και κοσμάκης πέρασε από ΄κει κι ο τόπος έτσι κι αλλιώς αλλάζει, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν δεν τον βλέπει κανείς καθημερινά.
Απολίθωμα στην ορεινή Λευκάδα…
Τα απολιθώματα είναι -όπως αντιγράφουμε για καλύτερη διατύπωση από την Βικιπαίδεια- είτε λείψανα (υπολείμματα) φυτικών ή ζωικών οργανισμών που έζησαν πριν από τη σημερινή γεωλογική εποχή και κλείσθηκαν σε στρώματα γης (ιζήματα), δηλαδή σε αποθέσεις, είτε ακόμη και ίχνη (ενδείξεις) ύπαρξης ζωής στο παρελθόν (βιοδηλωτικά ίχνη). Ένα απολίθωμα μπορεί να είναι είτε ολόκληρο σκελετικό στοιχείο ενός οργανισμού είτε τμήμα αυτού. Αυτό σημαίνει ότι το μέγεθος των απολιθωμάτων μπορεί να ποικίλλει σημαντικά από πελώριους οργανισμούς, όπως είναι οι δεινόσαυροι, έως μικροσκοπικούς.
Απολιθωμένο όστρακο, κάπου στην ορεινή Λευκάδα…
Η Λευκάδα και το Μεγανήσι φαίνεται να παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο για τους ερασιτέχνες του είδους όσο και για τους επιστήμονες που ασχολούνται με το πεδίο αυτό.
Απολίθωμα στην ορεινή Λευκάδα…
Είναι χαρακτηριστικό ένα ρεπορτάζ του Φρέντυ Γερμανού στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» (Φύλλο της Κυριακής 21 Αυγούστου 1960), που περιγράφει με παραστατικό τρόπο ότι ένα τυχαίο γεγονός, η ανατίναξη δηλαδή ενός βράχου το 1960 στο Μαραντοχώρι για την εξόρυξη της πέτρας που θα χρησιμοποιούταν για μια μάντρα στο νεκροταφείο του χωριού, είχε φέρει στο φως μια πληθώρα καλοδιατηρημένων παλαιοντολογικών ευρημάτων – αχοιβάδες, κοράλλια, στρείδια και όστρακα. Το περιστατικό αυτό είχε ξαφνιάσει, όπως γράφει, την επιστημονική κοινότητα. Επίσης, ένα χρόνο νωρίτερα είχε βρεθεί, πάλι τυχαία, το σπάνιο αποτύπωμα ενός ψαριού επάνω σε μία μεγάλη πέτρα στο Σύβρο. Δεν γνωρίζουμε δυστυχώς τι απέγιναν τα ευρήματα αυτά… (Για το ρεπορτάζ δες εδώ).
Απολιθωμένη αχοιβάδα που βρέθηκε το 1960 στο Μαραντοχώρι
Αρκετοί είναι επίσης οι συντοπίτες μας που διηγούνται κατά καιρούς ότι έχουν δει, χωρίς όμως να δώσουν και ιδιαίτερη σημασία, αυτού του είδους τα ευρήματα. Όπως το περιστατικό που μας διηγήθηκε χθες ο Ηλίας Κ., ότι δηλαδή είχε βρει κάποτε μια πέτρα που είχε πάνω το απολίθωμα ενός ολόκληρου φιδιού. Τόσο καλοδιατηρουμένου μάλιστα «που έβλεπες τα λέπια του». Όσο όμως κι αν ψάξαμε την περιοχή που στο περίπου μας υπέδειξε δεν βρήκαμε τίποτε, πέρα από κάποιους δενδρίτες. Αυτά όμως είναι ψευδοαπολιθώματα, αναπτύγματα δηλαδή μετάλλων με δενδροειδή μορφή από μικροσκοπικούς διακλαδούμενους κρυστάλλους, που θυμίζουν φυτικά αποτυπώματα.
Δενδρίτες: δενδροειδείς σχηματισμοί πάνω σε επιφάνειες πετρωμάτων ανόργανης προέλευσης (είδος ψευδοαπολιθώματος)
Αξίζει να αναφέρουμε σχετικά με τα «ψευδοαπολιθώματα» και μια πραγματική ιστορία με τον καθηγητή Μπέρινγκερ (Beringer, 1667-1740) του Πανεπιστημίου Würzburg της Γερμανίας. Οι μαθητές του ήξεραν ότι ήταν μανιώδης συλλέκτης απολιθωμάτων και ότι γύριζε και τα μάζευε. Άρχισαν, λοιπόν, να χαράσσουν διάφορα ψευδοαπολιθώματα δικής τους επινοήσεως πάνω σε πέτρα, τα οποία έθαβαν σε περιοχές που ερευνούσε ο καθηγητής. Ο Μπέρινγκερ, θεωρώντας τα αληθινά, εξέδωσε το 1776 ένα βιβλίο, το Lithografia Vinceburgensis, στο οποίο τα περιέγραφε και τα απεικόνιζε (Δες το βιβλίο εδώ). Όταν βρήκε, όμως, την υπογραφή του «απολιθωμένη», κατάλαβε την απάτη και προσπάθησε να αποσύρει όσα βιβλία είχαν κυκλοφορήσει. Αργότερα, πάντως, έρευνες έδειξαν ότι η υπόθεση αυτή δεν ήταν έργο των μαθητών, αλλά έργο αντιζηλίας δύο συναδέλφων του. Η υπόθεση κατέληξε στα δικαστήρια κατόπιν αιτήσεως του Μπέρινγκερ. Το γεγονός αυτό παρέμεινε στην ιστορία της παλαιοντολογίας και έγινε αφορμή οι ερευνητές να είναι περισσότερο προσεκτικοί στο χαρακτηρισμό ενός σχηματισμού ως απολιθώματος.
«Ψευδοαπολιθώματα» στο βιβλίο Lithografia Vinceburgensis (1776) του καθ. Μπέρινγκερ
Τελευταία που βρεθήκαμε πάλι στο χωριό και με αφορμή μια συζήτηση που είχε προηγηθεί με δύο ερασιτέχνες σπηλαιολόγους που έτυχε να γνωρίσουμε είπαμε να ρίξουμε μια ενδελεχέστερη ματιά σε κάποια μέρη, αν και πιεζόμαστε κάπως χρονικά. Λίγα πράγματα όμως βρήκαμε. Απολιθώματα πάντως, όπως φαίνονται στις πιο πάνω φωτογραφίες. Μικρά και άλλα θρυμματισμένα, που οι γνώσεις μας όμως δεν μας επιτρέπουν να τα χρονολογήσουμε. Σε μια περιοχή που μόλις πρόσφατα μάθαμε ότι παραπέμπει σε βυθό θάλασσας, που πρέπει να υπήρχε εκεί πριν εκατομμύρια χρόνια. Θα επανέλθουμε όμως ελπίζω σύντομα, αφού τώρα πια πέρα από τους βράχους, τα αγριολούλουδα και φυσικά τις ορχιδέες, αρχίζει σιγά-σιγά να μας πιάνει κι αυτή η «λόξα» με τα απολιθώματα, που παραπέμπουν στην ιστορία της εξέλιξης της Γης. Κι ας τους άλλους, που μας βλέπουν όλες τις εποχές του χρόνου μέσα στις ερημιές και στα λαγκάδια να λένε … ότι ψάχνουμε για θησαυρούς κι αρχαία! Μακάριοι οι φτωχοί τω πνεύματι!…
(Να ευχαριστήσω και δημόσια τους ερασιτέχνες σπηλαιολόγους Παν. Καρούτσο και Κωνστ. Μπακολίτσα για τους νέους ορίζοντες που μας άνοιξαν σε κάποια πράγματα, που μπορεί μεν να τα είχαμε πάντα κατά νου αλλά μη έχοντες και τις απαραίτητες γνώσεις εύκολα τα προσπερνούσαμε).
