«Η Σιωπή της Σφραγίδας»: Όταν ένα επιστολικό δελτάριο θυμίζει ό,τι κινδυνεύουμε να χάσουμε
1970: Ο ταχυδρόμος φέρνει τη σύνταξη σε έναν άνδρα στα Χορτάτα (Πηγή φωτογραφίας: Fritz Berger)
Της Χριστίνας Μιχαλά
(ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «Ένα επιστολικό δελτάριο από τη Λευκάδα του 1903 ξαναζεί έναν αιώνα μετά»).
Σήμερα, όταν ένα παλιό επιστολικό δελτάριο επανεμφανίζεται στο δημόσιο φως, δεν είναι μια απλή πράξη νοσταλγίας. Είναι μια πολιτισμική υπενθύμιση ότι κάποτε η Ελλάδα επικοινωνούσε με βλέμμα, με μελάνι, με άγγιγμα — όχι με ειδοποιήσεις και pixels.
Και όταν ένας αξιότιμος Δήμαρχος – από τους ελάχιστους που δεν παραδόθηκαν στην ευκολία της copy-paste επικοινωνίας – μέσα στον καταιγισμό της ψηφιακής εποχής, επιλέγει να στείλει δελτάριο, τότε δεν κάνει μια “ρετρό” κίνηση… σηκώνει ένα ολόκληρο σύμβολο. Δίνει στο μήνυμά του διαδρομή, αφή, ψυχή.
Γιατί το δελτάριο είχε κάτι που καμία ψηφιακή φωτογραφία δεν θα αποκτήσει ποτέ: περνούσε από χέρια ανθρώπων για να φτάσει σε έναν άνθρωπο. Και αυτή η διαδρομή δεν ήταν τυπική… ήταν κομμάτι της αξίας του.
Η δημοσίευση έρχεται την ίδια χρονική στιγμή με το κλείσιμο δεκάδων ταχυδρομικών καταστημάτων σε όλη τη χώρα. Κι είναι αιτία κάποιων γενικόλογων σκέψεων…. ας μου επιτρέψετε να τις επικοινωνήσω ευγενικά …
Το ζήτημα θαρρώ, δεν αφορά μόνο την οργάνωση μιας υπηρεσίας. Αφορά στην ίδια την έννοια της εγγύτητας, της κοινωνικής συνοχής και της παρουσίας του κράτους στην καθημερινότητα των πολιτών. Κι αναδεικνύεται μια κραυγαλέα αντίφαση: η στενά λογιστική προσέγγιση απέναντι στο ιστορικό, θεσμικό και κυρίως ανθρώπινο βάρος που φέρει ο θεσμός του Ταχυδρομείου.
Η Τελετουργία της Παρουσίας
Υπήρχε μια εποχή που ο ταχυδρόμος δεν ήταν διανομέας. Ήταν γεφυροποιός ζωών. Με τη σάκα στον ώμο, περνώντας μονοπάτια, ποτάμια και κακοτράχαλα βουνά, δεν μετέφερε μόνο φακέλους… κουβαλούσε ελπίδες, νέα, χρήματα, συγγνώμες, εξομολογήσεις, παρηγοριές και αναπνοές από μακριά.
Η άφιξή του στο χωριό, στην επαρχία, ήταν γεγονός. Μια τελετουργία. Οι άνθρωποι δεν περίμεναν “μήνυμα”. Περίμεναν άγγιγμα.
Γιατί το γράμμα είχε ακόμη το άρωμα του σπιτιού, τα δάκρυα που έπεσαν επάνω του, τις μικρές μουτζούρες του χεριού που έτρεμε. Περίμεναν ανθρώπους. Γιατί το γράμμα είχε τη φωνή του ξενιτεμένου παιδιού, την αγωνία της μάνας, τις σκέψεις του στρατιώτη…. μια λέξη που αρκούσε να αλλάξει την ημέρα – ή τη μοίρα – μιας οικογένειας.
Σήμερα, η τεχνολογία μας έδωσε ταχύτητα – αλλά αφαίρεσε την υλικότητα του δεσμού.
Στο παρελθόν, το γράμμα έφτανε με χιόνια, βροχές, μποφόρ, αλλά έφτανε ζωντανό. Κρατώντας το, ένιωθες ότι κρατάς τον άλλον. Η απώλεια του ταχυδρομείου δεν είναι μόνο λειτουργική. Είναι συναισθηματική απώλεια τρόπου ζωής.
Είναι η απουσία του “μαζί” μέσα στο “μακριά”.
Η Ηθική Ρήξη – Μακριά από το Όραμα του Καποδίστρια
Το 1828, ο Ιωάννης Καποδίστριας ίδρυσε το πρώτο οργανωμένο ταχυδρομικό σύστημα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Αντιλήφθηκε ότι χωρίς δομές επικοινωνίας, δεν μπορεί να υπάρξει κράτος, ούτε συνοχή, ούτε κοινή συνείδηση Έθνους. Ο Καποδίστριας δεν είδε στο ταχυδρομείο “κόστος”, αλλά κράτος εν δράσει. Το ταχυδρομείο θεμελιώθηκε για έναν εθνικό σκοπό: να ενώσει έναν λαό τραυματισμένο, σκόρπιο, φτωχό σε μέσα αλλά πλούσιο σε δίψα επικοινωνίας. Στην πορεία σχεδόν δύο αιώνων, τα ΕΛΤΑ έγιναν αυτό που δεν μπόρεσε να γίνει καμία άλλη κρατική δομή: ένα σταθερό, αξιόπιστο, ανθρώπινο σημείο επαφής – ιδίως στην ελληνική περιφέρεια.
Η Ερήμωση της Περιφέρειας: Το Ταχυδρομείο …από τα τελευταία Οχυρά
Η ερήμωση της επαρχίας δεν ήρθε απότομα. Ήρθε έντεχνα, με ξαφνικούς «θανάτους».
Πρώτα “προσωρινές” καταργήσεις υπηρεσιών, μετά συγχωνεύσεις…
Τράπεζες αποσύρθηκαν, αφήνοντας πίσω ένα ΑΤΜ – όταν υπάρχει …κι όταν δουλεύει… Δημόσιες υπηρεσίες μεταφέρθηκαν χιλιόμετρα μακριά. Κέντρα Υγείας υπολειτουργούν. ΚΕΠ υποστελεχωμένα σηκώνουν βάρη που δεν σχεδιάστηκαν να σηκώσουν. Προεδρικά διατάγματα σε μια νύχτα μετατρέπουν περιουσίες που αποκτήθηκαν με κόπο, σε χωράφια κλπ..
Και μέσα σε αυτό το τοπίο, το Ταχυδρομείο έμενε όρθιο… ως ένας από τους τελευταίους πυλώνες ανθρώπινης εξυπηρέτησης και αξιοπρέπειας.
Εκεί όπου ο ηλικιωμένος δεν πήγαινε μόνο για να “εκτελέσει μια συναλλαγή”… Πήγαινε για να εισπράξει τη σύνταξη που κέρδισε με τον κόπο μιας ζωής. Για να του εξηγήσουν αυτό που στην οθόνη μοιάζει ακατανόητο. Για μια “καλημέρα” που δεν αντικαθίσταται με κανένα ψηφιακό “εισιτήριο ουράς”.
Σε χωριά απομακρυσμένα και νησιά, όπου η τεχνολογία δεν είναι διευκόλυνση, το ταχυδρομείο παραμένει καταφύγιο αξιοπρέπειας, σχέσης και κοινωνικής παρουσίας. Το σχέδιο λουκέτων, δεν είναι εκσυγχρονισμός. Είναι επικίνδυνη συρρίκνωση της παρουσίας του κράτους. Είναι επιτάχυνση της ερήμωσης, με την απόσταση ανάμεσα στους πολίτες και την Πολιτεία να μεγαλώνει επικίνδυνα, επιβάλλοντας ακόμα έναν «φόρο απόστασης» (χρόνος, καύσιμα) στους κατοίκους της περιφέρειας
Γραμματόσημα & Δελτάρια: Η Μνήμη ενός Έθνους σε 5×3 εκατοστά. Μαζί με το ταχυδρομείο, χάνεται και ο πολιτισμός που το συνόδευε.
Κάποτε, τα γραμματόσημα δεν ήταν διακοσμητικά οδοντωτά χαρτάκια, ή απλή απόδειξη πληρωμής… ήταν αφήγημα, σύμβολο ταυτότητας. ένας πολιτισμικός καθρέφτης. Μια μικρή “πρεσβεία” που ταξίδευε το εξώφυλλο της Ελλάδας στον κόσμο, κουβαλώντας μνήμη, ιστορία, τέχνη, ταυτότητα, αισθητική και πολιτισμό.
Ο φιλοτελισμός, κάποτε χόμπι χιλιάδων, συρρικνώνεται κι εκείνος δραματικά. Οι σειρές των γραμματοσήμων, που κάποτε έφταναν 500.000 εκτυπώσεις, σήμερα περιορίζονται σε μερικές χιλιάδες. Όχι επειδή δεν αξίζουν – αλλά επειδή χάσαμε τη σχέση με το χαρτί, το αποτύπωμα, το πάθος συλλογής και μνήμης.
Η διαδικασία της επιστολής έχει σχεδόν εξαφανιστεί από την καθημερινότητα… Παράλληλα, τα επιστολικά δελτάρια, όπως και τα γραμματόσημα, είναι η αρχειοθετημένη ψυχή του Ταχυδρομείου.
Ήταν μικρά αλλά χώραγαν …ψυχή… καημό… ελπίδα…. πατρίδα. «Σημάδια μνήμης» που θυμίζουν: Τον πολιτισμό που χάνεται (η άνοδος της ηλεκτρονικής επικοινωνίας τα έκανε παρωχημένα) και τη συναισθηματική αξία του γραπτού λόγου, ο οποίος έχει σώμα και ίχνος, σε αντίθεση με το pixel του σήμερα.
Όταν το Τραγούδι Προφήτεψε την Πραγματικότητα
Το γράμμα λοιπόν κάποτε ήταν η απόδειξη ότι κάποιος σε σκέφτηκε, κάθισε, έγραψε, σε νοιάστηκε. Γι’ αυτό και ένας παλιός στίχος -άλλοτε ρομαντικός- σήμερα ακούγεται σαν κραυγή μιας κοινωνίας που νιώθει να μένει μόνη:
«Πού να ’βρω ταχυδρόμο να σου στείλω,
θα ’ρθει χειμώνας και βροχή,
δεν έχω στη ζωή κανένα φίλο
κι εσύ μ’ αφήνεις μοναχή…»
Κι ο στίχος… δεν είναι πια “του τραγουδιού”. Είναι της πραγματικότητας.
Επιστρέφεται στον αποστολέα
Η απόφαση για το κλείσιμο καταστημάτων ΕΛΤΑ, εκτός από τις κοινωνικές της συνέπειες, βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 97/67/ΕΚ για την Καθολική Υπηρεσία, την οποία το Κράτος οφείλει να χρηματοδοτεί ως κοινωνικό αγαθό.
Η διοίκηση, σπέρνοντας ανέμους (βιασύνη), αναγκάστηκε να θερίσει θύελλες (πολιτικό πανικό), προχωρώντας σε μερική αναστολή των λουκέτων. Αυτή η αναστολή, όμως, απλώς μεταθέτει την αγωνία και επιβεβαιώνει την απουσία συνολικού σχεδίου. Το σίγουρο είναι πως το θέμα είχε μια καταστροφική επικοινωνιακή διαχείριση αλλά παράλληλα απουσίαζαν οι ρεαλιστικές – βιώσιμες λύσεις πάντα εναρμονισμένες με τις κατά τόπους παραμέτρους.
Πάντως η κοινωνία επέστρεψε αυτό το «δέμα πολιτικής» πίσω, με τη σφραγίδα που ταιριάζει: «Επιστρέφεται στον αποστολέα». Κείνον που την υπέγραψε …αλλά δεν ξέρει …ποιός την «έγραψε».
Να λοιπόν γιατί ο κόσμος δεν εμπιστεύεται πια τις λεγόμενες «μεταρρυθμίσεις». Η αμφισβήτηση είναι βαθύτερη από έναν απλό ισολογισμό. Αφορά στη σταδιακή αποκαθήλωση της έννοιας του δημόσιου αγαθού και στην αντικατάστασή της από την αδιαπραγμάτευτη λογική της ιδιωτικής αποδοτικότητας.
Η αποψίλωση των ΕΛΤΑ, ενός θεσμού θεμελιωμένου στην κοινωνική συνάφεια, δεν είναι παρά ένα ακόμη βήμα σε αυτή την ολισθηρή διαδρομή. Ο πολίτης βλέπει την αφαίρεση όχι μόνο υπηρεσιών, αλλά και της κρατικής μέριμνας, σαν να τιμολογείται το ίδιο το δικαίωμα στη σύνδεση και την εξυπηρέτηση.
Και η ειρωνεία πλέον φτάνει στα όρια του υπαρξιακού φόβου: αφού πέρασε η αποψίλωση στην περιφέρεια από τα τηλέφωνα, τις τράπεζες, τις υποδομές κλπ αναρωτιέται κανείς: Ποιο είναι το επόμενο; Σίγουρα ετοιμάζεται το ύδωρ, ως το τελευταίο οχυρό της ζωής… Ξέχασα….απομένει ο αέρας. Και στην αδιάκοπη πορεία του «εξορθολογισμού», ίσως και αυτός ο έσχατος πόρος, η ανάσα, να τιμολογηθεί σύντομα. Διότι, όταν η οικονομική αναγκαιότητα επισκιάζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το τίμημα παύει να είναι χρηματικό και γίνεται υπαρξιακό.
Εν κατακλείδι-Η αλήθεια χωρίς περιτύλιγμα:
Ας μιλήσουμε καθαρά.
Τα ΕΛΤΑ δεν «ανήκουν στο κράτος» με την έννοια που ο πολίτης φαντάζεται. Ανήκουν στο Υπερταμείο – το οποίο, ναι μεν έχει μοναδικό μέτοχο το Ελληνικό Δημόσιο, αλλά διοικείται με ευρωπαϊκή εποπτεία, μακριά από τον ουσιαστικό δημοκρατικό έλεγχο. Με απλά λόγια: οι αποφάσεις λαμβάνονται “εντός Ελλάδας”, αλλά όχι από την Ελλάδα. Γι’ αυτό και το αφήγημα “η κυβέρνηση αποφάσισε…” είναι μισή αλήθεια. Η κυβέρνηση μπορεί να επηρεάζει, να πιέζει, να εκτονώνει αντιδράσεις. Αλλά η πυξίδα χαράσσεται αλλού. Και αυτό είναι που η κοινωνία έχει αρχίσει να νοιώθει – και να εξοργίζεται. Και το ερώτημα είναι: Μπορεί μια υπηρεσία “καθολικής ωφέλειας” – που οφείλει να υπηρετεί όλους τους πολίτες, παντού – να λειτουργεί με ψυχρή λογική ιδιωτικού επενδυτικού ταμείου;
Σήμερα, κάποιοι παριστάνουν τους έκπληκτους. Αλλά πώς γίνεται να εκπλήσσεται κανείς, όταν το μοντέλο διοίκησης που επιβλήθηκε στα χρόνια των μνημονίων έχει έναν και μόνο στόχο: “εξυγίανση”, όχι υπηρεσία – αποδοτικότητα, όχι ισότητα πρόσβασης.
Και κάπως έτσι φτάσαμε στο οξύμωρο: Το κράτος να “υπόσχεται κοινωνική συνοχή” την ώρα που έχει εκχωρήσει τα εργαλεία συνοχής σε μοντέλο που δεν σχεδιάστηκε για κοινωνία, αλλά για ισολογισμό. Αν αυτό δεν αλλάξει, τότε καμία “μερική αναστολή λουκέτων” δεν είναι νίκη.
Είναι απλώς αναβολή εκτέλεσης. Γιατί, στο τέλος, το κλείσιμο ενός ταχυδρομείου δεν είναι θέμα κόστους λειτουργίας. Είναι θέμα εθνικής συνέχειας.
Η επικοινωνία ενός λαού δεν μπορεί να κοστολογείται με λογική “κρατήστε ό,τι βγαίνει κερδοφόρο και κλείστε τα υπόλοιπα”.
Αν αυτό επικρατήσει ως νοοτροπία, τότε σύντομα δεν θα αποψιλώνονται υπηρεσίες.
Θα αποψιλώνεται η ίδια η έννοια του κοινωνικού κράτους.
Μην Αφήσουμε τη Σφραγίδα να Σιγήσει
Ο Ιωάννης Καποδίστριας οραματίστηκε ένα ταχυδρομικό δίκτυο που θα ένωνε τους Έλληνες στα πρώτα τους βήματα ως έθνος.
Σχεδόν δύο αιώνες μετά, αφαιρείται από την επαρχία αυτό που τότε θεωρήθηκε απαραίτητο για να υπάρξουμε ως κοινότητα.
Ίσως να μην μπορούμε να φέρουμε πίσω τον παλιό ταχυδρόμο. Αλλά πρέπει να κάνουμε ο,τι μπορούμε να σώσουμε αυτό που εκπροσωπούσε: κοινότητα, επαφή, μέριμνα, Ελλάδα.
Γιατί αν κλείσει και το τελευταίο ταχυδρομείο στην επαρχία, δεν χάνουμε μια υπηρεσία. Χάνουμε τον τελευταίο κρίκο που μας συνέδεε ακόμη «από άνθρωπο σε άνθρωπο….».
…«Το γράμμα της μάνας» //Φώτη Αγγουλέ
Μού γραψες γλυκιές δυο λέξεις με το μητρικό σου χέρι και ξανάρθε στην καρδιά μου, το χαμένο καλοκαίρι. Τίποτα ο καιρός να σβήσει δεν μπορεί στη θύμησή σου, μα είναι νύχτα και το δρόμο της επιστροφής δεν βρίσκω. Ω, αυγουστιάτικο φεγγάρι, πάρε κι άντε στο Νησί μου, την καρδιά μου για πεσκέσι, μες στον ασημί σου δίσκο
«Αλληλογραφίας απόκομμα» //Χάρη Ψαρρά
…Σ’ έχασα. Θέλω να σε ξαναβρώ, γι’ αυτό σου γράφω».
Ενδεικτική Πηγή φωτογραφιών:
Από σελίδα: Ιστορία Ταχυδρομείων μέσα από παλιές φωτογραφίες (Διαχ/στής: Κνω/νος Φλωκόπουλος)
Από σελίδα που αφορά στα Γραμματόσημα: Έκδοση Ενσωμάτωση Ιονίων. (Αναμνηστική έκδοση στα πλαίσια εορτασμού για τα 75 χρόνια από την Ενσωμάτωση των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα). Τα χρώματα των κλάσεων των 20 δραχμών είναι αυτά των τριών γραμματοσήμων που κυκλοφόρησαν στα Ιόνια νησιά (1859). Χαλκογραφική εκτύπωση από τον οίκο Ασπιώτη ΕΛΚΑ και χάραξη πλακών Thomas De La Rue & Co. Ltd. Αποσύρθηκε στις 31.12.1939.
