Μια άγνωστη διαθήκη του Κωσταντή Γρίβα του έτους 1681 στο Μοναστήρι του Αϊ Γιάννη στο Λιβάδι

«Η μνημονευόμενη στο μοναστήρι διαθήκη των Γριβαίων δεν ανήκει στο Σίμο αλλά στον Κωσταντή Γρίβα…»

Το ιστορικό Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου στο Λιβάδι

Με την ευκαιρία της ανοικοδόμησης της ιστορικής Μονής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στο Λιβάδι της Καρυάς (την προσεχή Δευτέρα 6 Φλεβάρη θα γίνει η κοπή πίτας και η κλήρωση της λαχειοφόρου αγοράς – Δες εδώ) μια άγνωστη διαθήκη του έτους 1681 του Κωνσταντή Γρίβα στη Μονή, η οποία εξ όσων γνωρίζουμε δεν αναφέρεται στη σχετική τοπική ιστοριογραφία.

Ο τάφος του Σίμου Γρίβα εντός του Ναού της Μονής

Όπως αναφέρει ο συγγραφέας Γιώργος Γ. Γάτος την διαθήκη αυτή δεν την αναφέρει επίσης ούτε ο Κωνσταντίνος Σάθας, από τους επιφανέστερους Έλληνες ιστορικούς της νεότερης Ελλάδας, ούτε ο Δημήτριος Καμπούρογλου (συγγραφέας των Γριβαίων), ενώ είναι σχεδόν βέβαιος ότι «η μνημονευόμενη, στο μοναστήρι διαθήκη των Γριβαίων είναι αυτή που δημοσιεύουμε σήμερα και καμιά άλλη και δεν ανήκει στον Σίμο (σ.σ. Απεβίωσε το 1622 και ετάφη εντός του Ναού της Μονής) αλλά στον Κωσταντή Γρίβα γραμμένη, τουλάχιστο, πενήντα εννιά χρόνια μετά τη χρονολογία που η στοματική παράδοση την τοποθετεί».

Τοιχογραφίες στο Καθολικό της Μονής

Γράφει ο Γιώργος Γ. Γάτος σχετικά με τη διαθήκη:

Η ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑΝΤΗ ΓΡΙΒΑ

1681 εν μηνί Οκτωβρίου 5

Αφιερώνω εγώ Κωσταντής Γρίβας και η γυνή μου Μάρω το ότι και αν έχωμε τόσο κινητό ωσάν και ακίνητο εις τον τίμιον Πρόδρομον¹ εις το λιβάδι² εν τη τοποθεσία Ασφακία στη ψυχική μας σωτηρία ημών και των γονέων Αποστολίου, Κωντήλως, Ζαφειρίου, Ιωάννη, Νικολάου και Κούλας των κεκοιμημένων.

Εν πρώτοις τα χωράφια εις το Βατιά, σύνορο του παπά Ιωάννη Γιωργάκη όσα κι αν είναι. Ακόμη βόδια 2 ακόμη φοράδες δύο. Πράματα λιανά 17 και εμετωνομάσθη ο Κωσταντής Γρίβας, Κοσμάς μοναχός και οπόταν έρθη ο καιρός του θανάτου μας να είναι κληρονόμος το μοναστήρι τόσο σε σκουτιά μας και σίδερα και σε ότι ήθελε μας βρεθή και όποιος έθε αντισταθή το μοναστήρι να κληρονομίση το ανάθεμα και τον Πρόδρομον να έχη αντίδικον.

Εκ του Βραβείου της Μονής του Αγίου Ιωάννου εις το λιβάδι. φ : 15

Η διαθήκη τούτη, καθώς νομίζω είναι ανέκδοτη μια κι ούτε ο Σάθας³ ούτε ο Καμπούρογλου⁴ την αναφέρνει. Το αντίγραφό της, που κρατάμε, φέρνει στο τέλος τα στοιχεία Φ:15, προφανώς τον αριθμό από το φύλλο του «Βραβείου» όπου είχε καταχωρηθεί η διαθήκη. Το «Βραβείο» θα βρίσκεται στο Αρχειοφυλακείο Λευκάδας όπου, καθώς μαρτυράει ο Καμπούρογλου⁵, μετέφεραν τα χειρόγραφα της Μονής. Αλλά ποιος και πότε έκαμε αντιγραφή της διαθήκης; Δύσκολο να το προσδιορίσει κανένας. Το γραφικό δείγμα του αντιγράφου είναι, ολότελα, ξένο με το γραφικό χαρακτήρα και του Σάθα και του Δημήτρη Γρίβα. Πάντως, αποκλείεται να την κρατούσε ο Σάθας, τουλάχιστο στην περίοδο που βρισκόταν ακόμα στην Ελλάδα -αν και καθώς φανερώνει⁶, επισκέφτηκε το Μοναστήρι, ο ίδιος- γιατί θα την χρησιμοποιούσε, αν όχι στην «Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα» του, οπωσδήποτε όμως στα «Ελληνικά Ανέκδοτα» που ολόκληρο μέρος των καλύπτει η μελέτη για τους Μπούα – Γρίβα. Κλείνω να παραδεχτώ πως την κρατούσανε οι Γριβαίοι⁷ και τολμάω να υποθέσω την αποστολή της στο Σάθα, μαζί με τ΄ άλλα αντίγραφα των εγγράφων των Γριβαίων και την κατακράτησή της απ΄ αυτόν, έτσι ώστε να μη στέκεται δυνατό, αργότερα, να την χρησιμοποιήσει ο Καμπούρογλου.

Ο Κωνσταντίνος Σάθας γύρω στα 1870

Αλλά πως βρεθήκανε οι Γριβαίοι στη Λευκάδα; Ο Σάθας στα «Ελληνικά Ανέκδοτα», γράφει σχετικά: «Τω 1585 μνημονεύεται Θεόδωρος Γρίβας αρματωλός Βονίτσης και Λούρου όστις υποκινούμενος υπό της Ενετικής Δημοκρατίας ύψωσεν εν Ακαρνανία και Ηπείρω την σημαίαν της Επαναστάσεως… Αποθανών ο Θεόδωρος Γρίβας εγκαταλείπει τρεις υιούς, τον Σίμον, Χρήστον και …; εξ ων ο πρώτος μετέβη εξ Ιθάκης περί το 1614 εις Σούλι και στρατολογήσας κατέβη εις Λούρον, όστις διώξας τον Τρομπούκην⁸ κατέλαβεν το πατρογονικόν καπιτανάτον. Ο Τρομπούκης στρατολογήσας εν Βάλτω ήλθεν κατά του Σίμου και νικήσας αυτόν ανέλαβε το αρματωλίκι. Ο Σίμος διωκόμενος επέρασεν εις Λευκάδα και άσυλον ευρών εν τη μονή Προδρόμου απεβίωσεν εκεί το 1622 και ετάφη εντός του εμβαδού του ναού προ του ιερού βήματος· επί του μαρμαρίνου τάφου του αναγιγνώσκεται η εξής επιγραφή: «1622 Αυγούστου ιστ΄ Σήμο Μπούγας εκοιμήθη εν Κυρίω».

Ο Ηγούμενος της Μονής του Προδρόμου μοι είπεν ως κατά παράδοσιν απομνημονευόμενον ότι ο Σίμος εγένετο μοναχός και αποθανών εδωρήσατο τη Μονή την περιουσία του. Άλλοτε εσώζετο η διαθήκη του εν τη Μονή πλην τώρα αγνοεί αν και αύτη αποτεθησαύρηται μετά των άλλων βιβλίων της μονής…».

Αν παραθέσουμε το κείμενο τούτο του Σάθα, πλάϊ στη διαθήκη, που αντίγραφό της δημοσιεύουμε, θα διαπιστώσουμε χωρίς δυσκολία καμμιά, πως η διαθήκη τούτη είναι η ίδια με κείνη που μνημονεύεται στην παράδοση του μοναστηριού με τη διαφορά, πως το συγκεκριμένο, περιεχόμενό της, ανατρέπει και τη χρονολογική τοποθέτηση και το πρόσωπο του διαθέτη απ΄ τη βάση που λαθεμένα η στοματική παράδοση του μοναστηριού κράτησε κι ο Σάθας -κι αποκοντά κι ο Καμπούρογλου- αδιαμαρτύρητα δέχτηκαν. Κατά συνέπεια, η μνημονευόμενη, στο μοναστήρι διαθήκη των Γριβαίων είναι αυτή που δημοσιεύουμε σήμερα και καμιά άλλη και δεν ανήκει στον Σίμο αλλά στον Κωσταντή Γρίβα γραμμένη, τουλάχιστο, πενήντα εννιά χρόνια μετά τη χρονολογία που η στοματική παράδοση την τοποθετεί.

Όσο για τον Κοσμά τον μοναχό -Κωσταντή Γρίβα στο κοσμικό του- απ΄ όσα στοιχεία καταγράφει ο Σάθας στην κλιμάκωση του γενεαλογικού δέντρου των Γριβαίων και με βάση τη χρονολογία και το περιεχόμενο της διαθήκης, μπορούμε άσφαλτα να συμπεράνουμε πως ήταν γιος του Αποστόλη Γρίβα⁹ «όστις καταφυγών εις τους εν Τόσκεσι της Ηπείρου συγγενείς του, υφ΄ ων βοηθούμενος στρατολόγησαν και το 1640 κατελθόντες εις Βόνιτσαν εφόνευσαν τον αρματωλόν Γατσούλην, υιόν του αποθανόντος Τρομπούκην, και κατέλαβον το καπιτανάτον, όπερ περιήλθεν εις τον πρεσβύτερον Αποστόλην»¹⁰ και αδελφός τ΄ Αρματωλού Δράκου, «όστις θανόντος του Αποστόλη ανεγνωρίσθη οπλαρχηγός Λούρου και Βονίτζης ως υιός πρεσβύτερος».
________________________
¹ Για τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο της Λευκάδας «κατά την περιοχήν του δήμου Καρυάς επ΄ άκρον αυτής». Πρβλ. Ν. Πετρή, γυμνασιάρχου «Βραχεία περιγραφή των κυριωτέρων εν Λευκάδι Μονών α) Περί της Μονής του Αγίου Ιωάννου» στο περιοδικό «Παρνασσός» τ. 8ος 1884 σ. 310-315.
² Εγκυκλ. Λεξικό «Ήλιος» στη Λέξη Λευκάς: Κοιλάδες Λευκάδος: 1) Του Αγίου Ιωάννου η λεγομένη ειδικώς Λειβάδι πλησίον του χωρίου Καρυάς.
³ Κ. Ν. Σάθα «Τουρκοκρατούμενη Ελλάς» Αθήνησι 1869 σ. 178-179.
Του ίδιου «Ελληνικά Ανέκδοτα» τ. Α΄ Αθήνησι 1867, σ. ρλα΄ και επ. όπου μελέτη για τους Μπούα – Γρίβα.
⁴ Δ. Γ. Καμπούρογλου Θ. Γρίβας 1896 σ. 127.
⁵ Καμπούρογλου ό,π. σελ. 7-8.
⁶ Κ. Ν. Σάθα «Ελληνικά Ανέκδοτα» τ. Α΄ σ. ρλγ΄ «Ο Ηγούμενος της Μονής του Προδρόμου μοι είπεν…».
⁷ Ν. Πετρής ό. π. σ. 310. Καταφαίνεται γνώση του Δ. Γρίβα για τα κειμήλια της Μονής και κάποια σχέση του με τον τότε Ηγούμενό της κ. Διονύσιο ιερομόναχο Τούμπα.
⁸ Κ. Ν. Σάθας «Τουρκοκρατούμενη Ελλάς» ό. π. «Αντί δε του Θ. Γρίβα διωρίσθη υπό των Τούρκων Αρματωλός (στο καπιτανάτο των Γριβαίων) ο εκ Βάλτου Τριμπούκης ο Συντεκνιώτης».
⁹ Ο Σάθας τον Αποστόλη Γρίβα τον θέλει, μαζί με τον Λέκο (Αλέξαντρο) Γρίβα, γιο του Σίμου ενώ ο Καμπούρογλου, λαθεμένα αντιγράφοντας απ΄ το Σάθα τον παίρνει γι΄ αδερφό. Ακόμα για τους Γριβαίους και τα παραπάνω γεγονότα πρβλ. και Π. Κοντομίχη «Οι Γριβαίοι κι ο Αλή Πασάς» στο περ. «Ηπειρ. Εστία» τεύχ. 46 σ. 128 και επ.
¹⁰ Σάθα: «Ελληνικά Ανέκδοτα» ό.π.

Πηγή: Γιώργος Γ. Γάτος, Ανέκδοτα έγγραφα και σημειώσεις των Γριβαίων – Από τα κατάλοιπα Σάθα, Επιθεώρηση Τέχνης, τεύχος 103, σελ. 35-36.

* Γιώργος Γ. Γάτος γεννήθηκε το 1931 στην Άμφισσα. Σπούδασε νομικά, βιβλιοθηκονομία και παλαιογραφία και παρακολούθησε σεμινάρια και κύκλους ιστορικών, πολιτικών και οικονομικών σπουδών στην Αθήνα, Παρίσι, Ρώμη και Τορίνο. Ασχολήθηκε με το πολιτικό, ιστορικό και ελεύθερο ρεπορτάζ και με την πολιτική, κοινωνική και ιστορική έρευνα της νεότερης Ελλάδας. Κάλυψε μεγάλες αποστολές: δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής, Νικαράγουα, Κίνας, Πολωνίας, Κορέας, Άπω και Μέσης Ανατολής, Αφρικανικές χώρες, το 27ο Συνέδριο του Κ.Κ.Σ.Ε., τις συναντήσεις Ρέιγκαν – Γκορμπατσόφ κ.ά. Συντάκτης λημμάτων της νεοελληνικής ιστορίας στις εγκυκλοπαίδειες «Πάπυρος Λαρούς», «Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια» και στο «Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό». Δημοσίευσε ιστορικά και πολιτικά δοκίμια σε πολλά περιοδικά. Στη διάρκεια της χούντας καταδικάστηκε και του αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια. Ιδρυτής και διευθυντής της βιβλιοθήκης της Άμφισσας και «Πάμπλο Νερούδα» του Τορίνο, μέλη της Διοίκησης της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Ο Γιώργος Γάτος πέθανε σε ηλικία 79 ετών, τον Ιούνιο του 2010.