Αϊ Λιος: «Ασυνείδητοι επίτροποι με την ανοχή των τοπικών αρχών κατεδάφισαν την σπάνια και μοναδική δίκλιτη αυτή εκκλησία στην Λευκάδα…»
Ο παλιός τοιχογραφημένος ναός της Αγίας Τριάδας, τύπου δίκλιτης βασιλικής
Ο ναός της Αγίας Τριάδας, βρίσκεται στο ορεινό χωριό Άγιος Ηλίας (Αϊ Λιος) Λευκάδας, στην μπασιά του χωριού από τη μεριά του οροπεδίου της Ελάτης. Ο νεόκτιστος σήμερα ναός λειτουργεί ως κοιμητηριακός. Σολδάτος και Αργυρός είναι τα επίθετα που μονοπωλούν, σχεδόν, τους σταυρούς των τάφων.
Κάτοψη δίκλιτης βσιλικής
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι ο σημερινός ναός, μικρότερος σε αναλογίες, έχει ανεγερθεί μέσα σε παλιό ναό που είχε χτιστεί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ο παλιός ναός της Αγίας Τριάδας ήταν ο μοναδικός στο νησί της Λευκάδας που ήταν δίκλιτη βασιλική, σε αντίθεση με όλους τους άλλους που είναι μονόκλιτες βασιλικές. Ίσως να σώζεται κάποια παλιά φωτογραφία που να αναδεικνύει επιπλέον και επιμέρους στοιχεία του σπάνιου αυτού για το νησί μας τύπου χριστιανικής αρχιτεκτονικής.
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει ότι ο παλιός ναός ήταν τοιχογραφημένος, με τις τοιχογραφίες που ανάγονται στην εποχή εκείνη να παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Λιγοστές είναι αυτές που διαφυλάχτηκαν με την κατεδάφιση του παλιού ναού και θα πρέπει να σώζονται σήμερα στην κόγχη του ιερού του νεόκτιστου ναού. Δεν είχαμε την ευκαιρία να τις δούμε.
«Φτωχό το εκκλησάκι του νεκροταφείου. Το νιόχτιστο προβάλλει πιο μέσα απ΄ τα παλιά θεμέλια. Αναζητάς τοιχογραφίες. Κάπου κάτι θα να ΄χει απομείνει. Στου ιερού την κόγχη φαντάζει λυποστεκούμενος νυμφίος. Βλογάς εκείνον που ΄χε τη σκέψη, τη φώτιση, το τμήμα ετούτο του ιερού ανέπαφο να διαφυλάξει. Θαυμάζεις το θλιμμένο πρόσωπο του Ιησού. Η φαντασία ζητάει τη βοήθεια του Χριστού, να φέρει στα μάτια σου μπροστά, της εκκλησάς το πρωτινό το μεγαλείο. Τους θησαυρούς που χάθηκαν για πάντα…»1.
Η κατεδάφιση του παλιού ναού θα πρέπει να έγινε στα μέσα της δεκαετίας του 1950, μετά τους καταστροφικούς σεισμούς που έπληξαν τα Επτάνησα.
«Ασυνείδητοι επίτροποι με την ανοχή των τοπικών αρχών κατεδάφισαν την σπάνια και μοναδική δίκλιτη αυτή εκκλησία στην Λευκάδα, για να ανεγείρουν στη θέση της μια νέα τύπου εκκλησία. Έτσι χάθηκαν σπάνιες και εξαίρετες τοιχογραφίες της εποχής της Τουρκοκρατίας»2.
Το «έγκλημα» δεν είναι τωρινό, συνετελέσθη παλιότερα, ένα από τα πολλά που έχουν δει κατά καιρούς και σε άλλες τέτοιες περιπτώσεις τα μάτια μας. Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι δεν ήξεραν από άγνοια τι πραγματικά έκαναν. Το ζήσαμε ως πιτσιρικάς με το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στα Κολυβάτα Αλεξάνδρου. Ό,τι ήθελαν έκαναν οι κεφαλές του χωριού. Ποιος θα τους έλεγχε. Οι δύσκολες συνθήκες της εποχής εκείνης δεν δικαιολογούν σε καμιά περίπτωση αυτές τις πράξεις, που λαμβάνουν χώρα περιστασιακά ακόμη και σήμερα. Θρησκοληψία; Θρησκοπληξία; Πείτε το όπως θέλετε.
«Βγαίνεις στο κοιμητήρι γεμάτος σκέψεις θλιβερές. Ψάχνεις ανάμεσα στα χαλάσματα της πρώτης εκκλησάς. Ανασηκώνεις τις πέτρες, τις κοιτάς περίεργα. Μήπως κάνα σημάδι απόμεινε επάνω τους. Χέρι συμπάθειας αφήνεις απαλά επάνω στα χαλάσματα. Ζητάς να σφίξεις το χέρι του ξεχασμένου του τεχνίτη. Άγνωστος τότενες ο εγωισμός για χάρη του Θεού»3.
Τώρα πως εξηγείται ο τύπος αυτός της χριστιανικής αρχιτεκτονικής στα μέρη μας είναι δύσκολο να πει κανείς. Ο αρχιτέκτονας Δ. Βασιλειάδης αναφέρει στα «Τεχνικά Χρονικά»4 ότι το δίκλιτο σχέδιο (επιπεδόστεγου) ναού που απαντάται στην αιγαιοπελαγίτικη χριστιανική αρχιτεκτονική, οφείλονταν, ειδικά για τις Κυκλάδες, κατά κύριο λόγο στο έθιμο της συλλειτουργίας ορθόδοξων και καθολικών χριστιανών που είχε επιβληθεί στους νησιώτες επί Φραγκοκρατίας. Χωρίζει δε τους ναούς αυτούς σε δύο βασικούς τύπους που εμφανίζουν όμως μία πλειάδα παραλλαγών, που συνιστούν τον πλούτο και την ποικιλία των τύπων: τις δίκλιτες βασιλικές με ισοπλατή κλίτη, και τις δίκλιτες με ανισοπλατή κλίτη.
Άλμπουμ με 14 φωτογραφίες
______________________________________________
1 Γιάννης Αθηνιώτης, Οδοιπορικό Λευκάδος, 1989
2 Χριστιανική Ζωγραφική – Η μεταβυζαντινή και επτανησιακή τέχνη στις Εκκλησίες και τα Μοναστήρια της Λευκάδας (15ος-20ος αι.), Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1999
3 Γιάννης Αθηνιώτης, Οδοιπορικό Λευκάδος, 1989
4 Δ. Βασιλειάδης, Η αξονική τοξοστοιχία στην αιγαιοπελαγίτικη χριστιανική αρχιτεκτονική, Τεχνικά Χρονικά, Τόμος XXXI (1954), τεύχος 363-364, σελ. 241-245
