Άγγελος Κοψιδάς (Λούντρος): Ένας από τους αφανείς ήρωες της Εθνικής Αντίστασης

Ο Άγγελος Κοψιδάς (Λούντρος)

Όποιο βιβλίο κι αν ξεφυλλίσει κανείς, από τα λιγοστά ομολογουμένως που έχουν δει το φως της δημοσιότητας για την περίοδο της γερμανοϊταλικής κατοχής, της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου στο νησί μας, δεν θα βρει πουθενά να αναφέρεται ο Άγγελος Κοψιδάς (Λούντρος). Μας έγινε προσωπικά γνωστός μέσα από δύο παλιά χαρτιά που φυλάσσονταν σε μια κρύπτη μιας παλιάς κασέλας και έπεσαν τυχαία στα χέρια μας, την άδεια κυκλοφορίας του φορτηγού του αυτοκινήτου θεωρημένη από το Γερμανικό Φρουραρχείο Βόνιτσας όπου ανήκαν και οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής στην Λευκάδα, με την οποία του επιτρέπονταν να εκτελεί το δρομολόγιο Καρυά – Λευκάδα – Άγιος Νικόλαος – Βόνιτσα – Μοναστηράκι και επιστροφή, καθώς και από τις αδημοσίευτες αναμνήσεις της Πόπης Μάλφας-Ζακυνθινού, στελέχους της νεολαιίστικης οργάνωσης της ΕΠΟΝ στην Λευκάδα, που ξεκινήσαμε πριν λίγο καιρό να δημοσιεύουμε.

[Η άδεια του Άγγελου Κοψιδά θεωρημένη από το Γερμανικό Φρουραρχείο Βόνιτσας]

Άγγελο – φύλακα της οικογένειάς της τον αποκαλεί στο γραπτό της η Πόπη Μάλφα-Ζακυνθινού, που τον περιγράφει ως ένα ψυχωμένο παλικάρι που τα μαύρα εκείνα χρόνια, όταν άρχισαν οι διωγμοί στο νησί μας μετά την Μάχη στο Λαϊνάκι, πέρασε με το φορτηγό που οδηγούσε παράνομα από τα γερμανικά φυλάκια, φιλεύοντας αυγά τους Γερμανούς στρατιώτες και παίζοντας κορώνα γράμματα τη ζωή του, δεκάδες καταδιωκόμενους αγωνιστές, μέσω Αγίου Νικολάου, στην Αιτωλοακαρνανία που πολλά χωριά της ήταν ελεύθερα. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και η ίδια καθώς και η αδελφή της Ελένη, επίσης στέλεχος της ΕΠΟΝ.

Ήταν, λοιπόν, ένας από τους χιλιάδες αφανείς ήρωες – αγωνιστές της εποχής εκείνης, που παρότι δεν ήταν επίσημα ενταγμένος σε κάποια οργάνωση έκανε σιωπηλά το καθήκον του ως πατριώτης και ως άνθρωπος, προσφέροντας αθόρυβα στον αγώνα του ελληνικού λαού, λέγοντας κι αυτός με τη σειρά του το μεγάλο «ναι» σε στιγμές δύσκολες για τον τόπο μας. Πιστεύουμε ότι αξίζει και πρέπει να διασωθεί η ιστορία του.

Για να καταλάβει μάλιστα ο αναγνώστης μας για ποια εποχή μιλάμε παραθέτουμε ορισμένα αποσπάσματα από το βιβλίο του Τάσου Γιάννη Κονιδάρη «Η Λευκάδα στη σκιά του εμφυλίου πολέμου 1943-1947», που κάθε άλλο παρά για μεροληψία υπέρ του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μπορεί να κατηγορηθεί, για τα επακόλουθα της Μάχης στο Λαϊνάκι και το κλίμα τρομοκρατίας και σφαγής αόπλων που επικράτησε το «μαύρο καλοκαίρι», όπως το αποκαλεί ο συγγραφέας, του 1944:

«… Ρίχτηκαν ενάντια στα υπολείμματα του μόνιμου ΕΛΑΣ, μολονότι η νύχτα είχε απλωθεί· κατά τα χαράματα άρχισε η παγάνα και η σφαγή… Σπρωγμένοι από τη δίψα της εκδίκησης και από την ευκολία με την οποία έπαιρναν την εκδίκηση, διακατεχόμενοι κι από την ψυχολογία των οργανωτικά αδέσμευτων ατόμων, που η ευθύνη της πράξης σ΄ αυτές τις περιπτώσεις είναι βέβαιο ότι δεν θα μετρούσε ποτέ, υπήρξαν ανελέητοι. Περίπου 80 άντρες του ΕΛΑΣ πότισαν με το αίμα τους την πεδιάδα της Βασιλικής…

Από τις 23 του μήνα (σ.σ. Ιούνη) η Δεξιά, στο σύνολό της τώρα, συντονίζοντας τις Δυνάμεις της, πέρασε στη φάση των εκκαθαρίσεων […]. Σκληρότερες παρ΄ όλα αυτά μορφές παιδεμού στάθηκαν εκείνες που εφαρμόστηκαν σε όσους καταδίδονταν για απόκρυψη όπλων ή περίθαλψη και παροχή καταφύγιου καταζητούμενων, επειδή ακριβώς δένονταν με το γενικότερο πνεύμα του παραταξιακού αγώνα και φυσικά και με το θέμα της τιμωρίας… ». (Οι επισημάνσεις με μαύρα γράμματα είναι δικές μας).

Ευχαριστούμε θερμά την κα Βιβή Κοψιδά-Βρεττού για το περίγραμμα της βιογραφίας, το ποίημα και την φωτογραφία του πατέρα της.

Ο Άγγελος Κοψιδάς (Λούντρος) γεννήθηκε στην Καρυά Λευκάδας τον Μάρτη του 1913. Πατέρας του ήταν ο Ξενοφών Κοψιδάς του Πάνου, αγρότης, ένας άγιος άνθρωπος, θεοσεβούμενος, φιλειρηνικός και απίστευτα εργατικός. Μάνα του ήταν η Παρασκευή, το γένος Βεργίνη, από το Καλαμίτσι.

Ο Άγγελος έμεινε ορφανός σε ηλικία έξι χρονών, όταν ένας αιματουρικός πυρετός θέρισε τον πατέρα του το 1919 μέσα σε λίγες μέρες. Ο Ξενοφώντας πεθαίνοντας άφησε πίσω του μια χήρα και τέσσαρες κοπέλες απροστάτευτες. Από κείνη τη στιγμή ο μικρός Άγγελος ανέλαβε τα καθήκοντά του ως προστάτης της οικογένειας. Μετέρχεται κάθε είδους παιδική εργασία για να βοηθήσει την οικογένειά του. Στις εκκλησίες βοηθός για όλα τα θελήματα, μικρός, ξυπόλητος αγωγιάτης τα καλοκαίρια που στο χωριό έρχονταν πολλοί επισκέπτες και άλλοι που ήθελαν να αναρρώσουν από ασθένειες του θώρακα κυρίως, καθώς βοηθούσε ο καθαρός αέρας και το ξηρό κλίμα του χωριού. Ατσίδα πραγματική ο Άγγελος, τους μετέφερε με ένα άλογο -καβάλα εκείνοι, πεζός ο ίδιος οδηγώντας το ζώο-, από χωριό σε χωριό (Εγκλουβή, Πλατύστομα, Πηγαδισάνους, Σφακιώτες…), και μέχρι την πόλη, καθώς ήξερε όλα τα μονοπάτια και τις σύντομες και ασφαλέστερες διαδρομές. Και τους ξεναγούσε με ό,τι ακούσματα και ιστορίες είχε συλλέξει από τον πατέρα του και τους μεγαλύτερους συγχωριανούς του.

[O Άγγελος Κοψιδάς μπροστά στο σαράβαλο φορτηγό αυτοκίνητο Ιzota που είχε συναρμολογήσει από αυτοκίνητα που είχαν αφήσει οι Ιταλοί (Φωτό του 1948-1950). Διακρίνεται μπροστά του το χαρακτηριστικό καλάθι με τ΄ αυγά.]

Ένα καλοκαίρι, σε ηλικία 13 χρονών, κι ενώ είχε τελειώσει το δημοτικό και τη δεύτερη τάξη του Ελληνικού (είχε περάσει κατόπιν εξετάσεων απευθείας στη Β’ τάξη), ένας παραθεριστής από τον Πύργο της Ηλείας, μηχανικός αυτοκινήτων, που είχε εντυπωσιαστεί από τη σπιρτάδα και το πάθος του μικρού για δουλειά, από τον ενθουσιασμό του για ό,τι είχε σχέση με τις μηχανές και τα «σίδερα», του πρότεινε να τον πάρει βοηθό του στο συνεργείο και να μάθει την τέχνη του. Ο Άγγελος, το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς, μ’ένα πενηντάρι που του έδωσε η μάνα του και που το φύλαξε στη μύτη των παπουτσιών του για να μην του το κλέψουν στο ταξίδι, και με δυο τρεις ακόμα συνομήλικους κατέβηκαν στην πόλη και πήγαν στο λιμάνι να φύγουν για την ξενιτιά… Οι άλλοι λιποψύχησαν και γύρισαν στο χωριό. Ο Άγγελος έφυγε. Στον Πύργο της Ηλείας, στην Πάτρα έπειτα, στην Αθήνα.

[Η άδεια κυκλοφορίας του φορτηγού αυτοκινήτου που οδηγούσε ο Άγγελος Κοψιδάς. Έπεσε στα χέρια μας και την έχουμε στείλει στο αρχείο του ΚΚΕ, χωρίς να γνωρίζουμε τότε την ιστορία της.]

Έμαθε την τέχνη του μηχανικού αυτοκινήτων και συναρμολόγησε το πρώτο αυτοκίνητο με κουτσοσίδερα της Κατοχής. Τον Οχτώβρη του 1940, μόλις κηρύχτηκε ο πόλεμος, επιστρατεύτηκε από τους πρώτους και βρέθηκε στο Αλβανικό μέτωπο. Από την πρώτη μέρα κρατούσε ημερολόγιο του πολέμου, έχοντας ιστορική συνείδηση της σημασίας των γεγονότων. Στη διάρκεια της Κατοχής, με αυτοκίνητο που είχε ο ίδιος κατασκευάσει, έκανε δρομολόγια Λευκάδα-Βόνιτσα, Αμφιλοχία, Αγρίνιο, Μεσολόγγι, Πάτρα και μέχρι την Αθήνα, προσπαθώντας να βγάλει το ψωμί της οικογένειας στα δύσκολα εκείνα χρόνια αλλά και να κρατήσει στη ζωή οικογένειες που πεινούσαν στο χωριό του. Με κίνδυνο της ζωής του φυγάδευε με το φορτηγό αντάρτισσες και αντάρτες, που ήταν σεσημασμένοι από τους κατακτητές και τους μετέφερε σε μέρη ασφαλή ή εκεί που κρύβονταν άλλα μέλη της οργάνωσης του ΕΑΜ. Αυτή η σιωπηλή αγωνιστική του δράση αναγνωρίστηκε επίσημα από το ΚΚΕ, μετά τη μεταπολίτευση.

Τολμηρός, γενναίος και έντιμος στις σχέσεις του, συνειδητοποιημένος αγωνιστής της ζωής και της βιοπάλης, αλλά και προικισμένος με κατασκευαστική και επιχειρηματική ιδιοφυΐα, μετά τον πόλεμο αρχίζει τον αγώνα των χρόνων της ειρήνης. Παντρεύεται το 1951, την Κασσιανή Βουκελάτου του Ευσταθίου, από την Απόλπαινα Λευκάδας, μια υποδειγματικής ηθικής ποιότητας σύντροφο, καλλιεργημένη, εξαιρετικά ευφυή και απαράμιλλα αγωνιστική δίπλα του συνοδοιπόρο. Απόχτησαν τρία παιδιά, δυο κορίτσια και ένα αγόρι.

Ποτέ δεν υπήρξε εύκολη η ζωή του. Τα επιχειρηματικά του ανοίγματα, η αεικίνητη δράση του, το φιλέρευνο πνεύμα του για ό,τι κυκλοφορούσε στον τομέα των μηχανών και η ακαταπόνητη φύση του, πολλές φορές τον έφεραν στα όρια μεγάλων υπερκοπώσεων. Φορτηγά αυτοκίνητα, θεραλωνιστικές μηχανές, ΤΑΧΙ, λεωφορεία, στο τέλος και φέρρυ-μποτ, κατασκευή ελαιουργείου, κυλινδρόμυλου και εργοστασίου ζωοτροφών, ήταν κατά καιρούς κάποιες από τις επενδύσεις του, στις οποίες έβρισκε διέξοδο η ανήσυχη φύση του. Αλλά προπάντων, ταξίδια σε δρόμους δυσκολοπάτητους, με ρίσκα και αγωνίες και προκλήσεις μιας εποχής επικών διαστάσεων. Ήταν ο πρώτος που άνοιξε τη γραμμή Λευκάδα-Αθήνα, ιδρυτής της ΚΙΦΑ (Κοινοπραξία Ιδιοκτητών Φορτηγών Αυτοκινήτων) και πρόεδρός της για χρόνια.

Ο Άγγελος Κοψιδάς αγαπούσε και σεβόταν την ιστορία, έβλεπε σ’αυτήν πάντα τη θυσία του λαϊκού ανθρώπου και την πίστη του σ’έναν δικαιότερο κόσμο. Πίσω από το σκληραγωγημένο προσωπείο, έκρυβε την ανθρώπινη ευαισθησία του ήρωα της καθημερινής βιοπάλης και ήταν αρωγός όλων των φουκαράδων και των ανέστιων της ζωής.

Προοδευτικός στις αντιλήψεις του, με την ευρύτερη σημασία, αναγνώριζε το δικαίωμα όλων των ανθρώπων να καλλιεργήσουν και να αναδείξουν την αξία τους και -κάτι που έχει αξία ιδιαίτερη για τον συντηρητισμό της εποχής του- αναγνώριζε αυτά τα δικαιώματα εξίσου και στη γυναίκα, στην οποία πίστευε ότι ανήκει και η δραστηριοποίηση στη δημόσια σφαίρα. Και μάλιστα σε πεδία απόλυτα ανδροκρατούμενα.

Αυστηρά εγκρατής, μέσα σε απόλυτη λιτότητα για τον εαυτό του και με αντικομφορμιστικό πνεύμα, έζησε την ευτυχία της εργασίας (ήρωα της εργασίας τον αποκαλούσαν οι συγκαιρινοί του), τη μεγάλη χαρά -μέχρι τα όρια της ευτυχούς φρενίτιδας- της δημιουργίας. Και είχε την καλή τύχη -και παρά τις περιπέτειες με την υγεία του σε προχωρημένη ηλικία- να χαρεί τη μακροζωία, με εκπληκτική πνευματική διαύγεια και αδάμαστη θέληση για ζωή. Έφυγε όρθιος, με συγκινητική αγάπη για τη ζωή και την εργασία -και μη θέλοντας να υποταχτεί στην κοινή ανθρώπινη μοίρα-, στις 14 Ιουλίου 2004.

Γεννήθηκες από σίδερο

                         Του πατέρα μου

Γεννήθηκες απ’την κοιλιά του
γερασμένου φορτηγού αυτοσχέδιο
συρραμένων παλιοσιδερικών σώμα
πολέμου λείψανα σε ατσάλινα τέχνης
τεράστια χέρια το ζεστό ψωμί μιας
ράχης καμπούρας φτώχεια και λύπη
της λέξης βαρυγκομά στον ανήφορο
φως της χαραμάδας ν’αδράξει η όσφρηση
όλες σου οι αισθήσεις το φως να
μηνύσουν όραση αφή κι ακοή γεύση
αγώνα στο αιώνιο της δουλειάς
πρωινό

Στη δουλειά ποτέ δε νυχτώνει

Φως τεχνητό δεν ανάβει κλεφτοφάναρο
μάτια λαμπρίζουν στο υπόγειο της
κοιλιάς του τα σίδερα και οι άνεμοι
χαλυβδώνουν την άπνοια ζωή σεισμός
της τα σίδερα νεύρου ίλιγγοι
αρμολόγηση σε πορείας ζεστής
πυρετός μεροκάματου κεντρισμένου
από οίστρο αέρα ονείρου και ουδέν
πρόβλημα άλυτον σ’ασημένιες
ταξιδιών σου τις κρήνες oλόστητες

Αφουγκράζονται προκοπής σου
ανάσες μαραμένες γερόντισσες
έχουν να λένε και φιλιά δακρυσμένα
στα χέρια σου αποθέτουν σέβας
μνήμης που δε λέει ποτέ να στομώσει
πόλεμοι κατοχές προδοσίες
αργυρώνητοι δούλοι προδότες
και άρπαγες γύπες αγορών μαύρων
αητονύχηδες μαύρης νύχτας η σκέπη
στο ξημέρωμα πρώτος ν’απιθώνεις
ελπίδα και ψωμί ζεστοφούρνι σε
σακάτικα χέρια που τη φτώχεια οικτρή
         ΜΟΙΡΑ
Λογιάζουν και ξοδεύουν προσευχές της
         Ατελεύτητου πόνου

Κι αν γεννήθηκες από σίδερο φορτηγού
Γερασμένου αρετή αυτοδίδακτη η κάθε
Σου σκέπη-για φτωχούς και επαίτες
         Αγιότης του δρόμου.

(Από τη συλλογή, Όλα καλά αξιότιμοι κύριοι, εκδ. Μελάνι 2016)