Σήμερα Σάββατο η εκδήλωση για τα 76 χρόνια από τη Μάχη της Αμφιλοχίας

Φωτό αρχείου

Η ΚΟ Αιτωλοακαρνανίας και τα Παραρτήματα της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ στον νομό, διοργανώνουν, το Σάββατο 18 Ιούλη, εκδήλωση για τα 76 χρόνια από τη Μεγάλη Μάχη του ΕΛΑΣ στην Αμφιλοχία, στις 12-13 Ιούλη 1944, κατά των ναζί καταχτητών.

Το πρόγραμμα της εκδήλωσης περιλαμβάνει:

• 8.00 μ.μ.: Αποκαλυπτήρια τιμητικής πλάκας στον τόπο εκτέλεσης (τέλος σιδηροδρομικής γραμμής, «Κουτρουμανέικα») από τους Γερμανούς, των αγωνιστών, κομμουνιστών: Αναστασίου Χαράλαμπου, Καραγκούνη Νίκου του Χρήστου και Στραβομύτη Γεωργίου.
• 8.30 μ.μ.: Στην πλατεία της Αμφιλοχίας, ομιλία από τον Ν. Μωραΐτη, μέλος της ΤΕ Αιτωλοακαρνανίας του ΚΚΕ, Περιφερειακού Συμβούλου με τη «Λαϊκή Συσπείρωση».
• Θα ακολουθήσει κατάθεση στεφάνων και προβολή του ντοκιμαντέρ: «Οι Παρτιζάνοι των Αθηνών».

Η Μάχη της Αμφιλοχίας (Καρβασαρά) ήταν η μεγαλύτερη μάχη που έδωσε ο ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) ενάντια στα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Έγινε στις 12-13 Ιούλη του 1944. Έληξε με νίκη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Οι απώλειες του εχθρού σε νεκρούς ήταν 450 Γερμανοί στρατιώτες και 70 ταγματασφαλίτες.

Ο Καπετάνιος Πάνος Γιαννούλης και ο διοικητής της 7ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ Στάθης Αρέθας

Μια μάχη που υμνήθηκε ως εξής από το λαό μας:

Αντάριασε ο Καρβασαράς
βογκάει το Μακρυνόρος
καίγεται από κάθε του μεργιά
του Αγρινιού ο δρόμος.
Έφοδο κάνει ο ΕΛΑΣ το 2/39
ξεχύνεται απ΄ τα βουνά με οδηγό την ΠΕΕΑ.
Σταυραετοί ΄ναι του Θωμά
τ΄ Αρέθα παληκάρια που όρμησαν στ΄ αμπριά
ακράτητα λιοντάρια

Η Αμφιλοχία σήμερα

Η εκτέλεση της επιχείρησης για την κατάληψη της πόλης ανατέθηκε στην VII Ταξιαρχία της 8ης Μεραρχία του ΕΛΑΣ, στη δύναμη της οποίας ανήκαν το 2/39 και το 24ο Σύνταγμα. Η Ταξιαρχία είχε στρατιωτικό διοικητή τον Στάθη Αρέθα¹, μόνιμο ταγματάρχη πεζικού, και καπετάνιο το Γιάννη Χατζηπαναγιώτη, με το ψευδώνυμο Θωμάς. Με βάση τη Διαταγή Επιχειρήσεων² το ΙΙΙ Τάγμα του 2/39 Συντάγματος με τους τρεις λόχους του είχε την κύρια ευθύνη για την κατάληψη της πόλης της Αμφιλοχίας.

Ο Πάνος Γιαννούλης ήταν διοικητής του 1ου Λόχου του III Τάγματος του 2/39 Συντάγματος (στο σύνταγμα υπηρετούσαν και πολλοί άλλοι Λευκαδίτες) που ενήργησε μέσα στην πόλη – καπετάνιος της ανταρτοεπονίτικης ομάδας του 1ου Λόχου ήταν ο Αλεξανδρίτης (από τον Αλέξανδρο Λευκάδας) Τάσος Μανωλίτσης – Χάρος). Σύνθημα και παρασύνθημα της όλης επιχείρησης ήταν «φυσέκι στους φασίστες».

Φωτογραφία ανταρτών του 2/39 Συντάγματος του ΕΛΑΣ στην Αμφιλοχία, μετά τη Βάρκιζα, την ημέρα της παράδοσης των όπλων τους. Είναι όλοι τους Λευκαδίτες. Διακρίνονται, καθιστοί από αριστερά: 1. Τάσος Μανωλίτσης (Χάρος), από τον Αλέξανδρο, 2. Γιάννης Μανωλίτσης (Αστραπόγιαννος) από τον Αλέξανδρο, 3. Σπύρος Κοντογεώργης (Μακεδόνας), από την Εγκλουβή, σκοτώθηκε στον εμφύλιο, 4. Σταύρος Φραγκούλης, από την Εγκλουβή, 5. Κώστας Βλασσόπουλος (Κατσαπλιάς), από το Νιοχώρι. Όρθιοι από αριστερά: 6. Γιάννης Κονιδάρης (Κανάρης), από το Νιοχώρι, ο δεύτερος, 7. Χρήστος Φραγκούλης (Τέλμαν), ο τέταρτος και 8. Γιώργος Γράψας (Πελοπίδας), από την Εξάνθεια, ο πέμπτος.

Έτσι, χίλιοι οκτακόσιοι αντάρτες της VIIης Ταξιαρχίας, με βάση το 2/39 Σύνταγμα, άνοιξε ένα μέτωπο φωτιάς από τον Αχελώο έως τον Άραχθο και από τη Βόνιτσα ως την Πίνδο. Την κατάληψη της πόλης ανέλαβε το 3ο Τάγμα του 2/39 Συντάγματος, ενώ για προστασία από το Αγρίνιο χτύπησε στο Ρίβιο το 1ο Τάγμα και από την Άρτα το 2ο Τάγμα, από τη Βόνιτσα το 24ο Σύνταγμα και από το Μενίδι ως το Πέτα έξω από την Άρτα το 3/40 Σύνταγμα. Από την άλλη μεριά χίλιοι τριακόσιοι περίπου Γερμανοί και συνεργάτες τους, με όλα τα σύγχρονα πολεμικά μέσα ήταν οχυρωμένοι μέσα στη πόλη, ενώ είχαν οχυρωμένα πολυβολεία με συρματοπλέγματα και νάρκες στις τρεις εισόδους της πόλης.

Οι νεκροί αντάρτες του ΕΛΑΣ στη Μάχη της Αμφιλοχίας

Να πως περιγράφει σε χειρόγραφό³ του την Μάχη της Αμφιλοχίας ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ και μετέπειτα του Αρχηγείου Ξηρομέρου-Λευκάδας του ΔΣΕ Πάνος Γιαννούλης – Διατηρείται η αρχική ορθογραφία:

«… Στην κατόπιν διαταγήν του 2/39 συντάγματος τραβήξαμε να χτυπήσουμε τον δρόμο της Άρτας όπου θα διήρχοντο γερμανική φάλαγγα αλλά μόλις τελειώσαμε την παρατήρησίν μας άλλη διαταγή μας καλούσε να μετακινηθούμε δια συντόμου δρόμου στον Βάλτο στο μοναστήρι Αγ. Νικόλαος όπου ανώτερη εντολή του Συντάγματος μας κάλεσε να μεταβούν οι διοικήσεις του τάγματος, λόχου για παρατήρηση στην Αμφιλοχία διότι θα χτυπούσαμε τους γερμανούς. Η χαρά μου ήταν απερίγραπτη διότι θα χτυπιόμουν παληκαρίσια με τους γερμανούς και θα συντελούσα στο ξεσκλάβωμα του Καρβασαρά

Στις (13) Ιουλίου ξεκινήσαμε για το μεγάλο πανηγύρι με την εντολή να χτυπήσουμε τους γερμανούς και αφού τελειώσουμε να μεταφέρουμε όλα τα γερμανικά ίδη και ιδιαιτέρως πολεμικό υλικό στα λημέρια μας. Η διαταγή του τμήματος ο 10ος λόχος θα έμπαινε από την πλάτη να χτυπήσει την αριστερή πλευρά. Ο Παπαλέκος με τον (9) λόχο θα χτυπούσαν το κέντρο και το φυλάκιο του δρόμου από το Αγρίνιο. Εγώ με τον (11) λόχο θα χτυπούσα στα δεξιά και το πόστο-μπλόκο προς Άρτα. Την έναρξη του πυρός θα έκανα εγώ χτυπώτας τα φυλάκια Μιμηγιάννη και πόστο-μπλόκο.

Αντάρτες του 2/39 Συντάγματος του ΕΛΑΣ

Ακριβώς της 12 μ.μ. η δύναμη που μπήκα στον Καρβασαρά ήταν (260) άντρες. Τα άλλα τμήματα χτυπούσαν τα φυλάκια Μενιδιού Κρικέλου και τις ενισχύσεις του εχθρού από Αγρίνιο, Άρτα, Ξηρόμερο μέσα στον Καρβασαρά. Διέθεταν δύναμη (350) γερμανών, (50) ιταλών, (20) χωροφυλάκων και όλους τους ντόπιους εθνοπροδότες που είχε εξαπολίσει με αρχηγούς Τσικνιά και Φλώρο. Ο οπλισμός των γερμανών ήταν πολύ ανώτερος από τον δικόν μας. Επίσης η πόλη ήταν ταμπουρωμένη στα σπίτια και στα οχυρωματικά των ιταλών όπου ήταν φωλιές από μυδράλια.

Ακριβώς στις (12) η ώρα είχα τοποθετήσει άντρες μου γύρο από τους γερμανούς. Εγώ με την δημηρία των μυδραλίων κύκλωσα το πόστο-μπλόκο. Η δύναμη ήταν (25) άντρες, πλησίασα το σκοπό περίπου (5) μέτρα, τον σκότωσα με το πιστόλι. Η μάχη άρχισε παντού. Εγώ μπήκα στο δωμάτιο των γερμανών, τους έριξα μια ριπή και ρίχτηκα επάνω τους με το μαχαίρι. Ήταν στο δωμάτιο βαθύ σκοτάδι και οι γερμανοί ούρλιαξαν χτυπούσα με το μαχέρι όπου άκουγα φωνή. Σε μια στιγμή ένιωσα πολλά χέρια να με σφίγγουν και ένα χέρι να μου πιάνει τα μαλλιά και την κρύα κάνη του πιστολιού να μου την ακουμπάν στον κρόταφο. Φένεται δεν με γνώριζαν μα το σκοτάδι και προσπαθούσαν ψιλαφητά να αντιληφθούν που βρίσκομαι.

Με το αριστερό μου χέρι επήρα το πιστόλι μου πυροβόλησα αφήνοντας μια κραυγή πόνου, κυλίστηκε καταγής. Μες το σκοτάδι μου φαινόνταν πως άκουγα χιλιάδες φωνές των αδικοσκοτωμένων αδελφών μας, του Δηστόμου και της Λευκάδας που έπνιξε στο αίμα η γερμανική κτηνωδία να μου φωνάζουν εκδίκηση και χτυπούσα χωρίς οίκτο με το μαχαίρι μου που ήταν το σκιάχτρο των γερμανών. Όταν ανάψαμε φως στο πόστο μπλόκο δεν υπήρχε γερμανός ζωντανός, αλλά πτώματα και ερίπια. Η αντίσταση του φυλακίου βάσταξα 1/4 της ώρας.

Μετά πήγα να ενισχύσω τις (2) δημηρίες όπου μάχονταν στα φυλάκια του Μιμηγιάννη. Εκεί ήταν δύναμη πολύ και οχυρά γύρω από τα σπίτια δεξιά και αριστερά του δρόμου. Ο επικεφαλής της δημηρίας Χωλέβας αφού ανέλαβε να εξουδετερώσει την αντίσταση των φυλακίων ήταν πολύ φιλοτόμαρος και με τα πρώτα τουφέκια των γραμμών εγκατέλειψε τη δημηρία του συμπτίχθηκε και όταν πλησίασα εκεί βέβαιος ότι θα έβρω δικούς μας, βρήκα γερμανούς που πυροβολούσαν τα υψώματα. Τους χτυπούσαμε σε απόσταση (10) μέτρων. Μας απάντησαν από όλες τις μεριές.

Οι γερμανοί ταμπουρωμένοι στα σπίτια αμύνονταν γεναία διότι περίμεναν ενίσχυση και επί πλέον ήταν συγκεντρωμένα όλες οι δυνάμεις τους. Διότι εκεί ήταν η αποθήκη τροφίμων, ιματισμού, πυρομαχικών και φαρμακευτικό υλικό. Εκεί είχαν και τη βάση των ραλικών και Φλορέων όπου μας χτυπούσαν μέσα από τα σπίτια τους και διευεκόλιναν πολύ τους γερμανούς παρ΄ όλα τα παρακάλια που τους κάναμε να σταματήσουν να χτυπούν τα αδέλφια τους. Στο τέλος οι αντάρτες τους πέταξαν εμπρηστικές βόμβες και τους έκαψαν. Τα χαράματα είχε εξουδετερωθεί η πιο πολύ αντίσταση των γερμανών, αλλά από δύο σπίτια πλησίον της θαλάσσης δεχόμαστε κατεγισμό από πυρά. Ήταν αδύνατον να [ ] διότι ήταν [ ] στην θάλασσα και δεν μπορούσαμε να τα [ ] εμείς είμαστε στο δρόμο ακάλυπτοι και όταν πλησιάζουμε, δεχόμαστε ολόκληρα καλαθάκια από γερμανικές χειροβομβίδες που από τα ψηλά παράθυρα μας πέταγαν. Οι γερμανοί σε μεγάλη απόσταση βάσταξαν τα φυλάκια μας βάσταξαν όλη την ημέρα.

Το μεσημέρι πήρα έγγραφο από τον συν. Ταξίαρχο Αρέθα όπου μου έλεγε για τον τραυματισμό του ταγματάρχη Επαμεινώνδα και επικαλόνταν το θάρρος μου για την πτώση της Αμφιλοχίας λέγοντάς μου όταν ήταν ζήτημα τιμής για το 2/39 Σύνταγμα και μου έγραψε να ενισχύσω το κέντρο. Του απάντησα ότι η Αμφιλοχία θα πέσει μέσα σε (2) ώρες. Άφησα (2) ομάδες να απασχολούν τα φυλάκια με τον δημηρίτη Βαρδούση και εγώ με τον υπόλοιπο λόχο ρίχτηκα στο κέντρο. Αφού έσπασα τις αντιστάσεις του κέντρου, χτήπησα τα αριστερά όπου αντιστέκονταν το (Κουμαντατόρ) και η Ελληνική Χωροφυλακή αυτή που σήμερα θέλει αντριάντες. (10) ολόκληρες ώρες οι αντάρτες καλούσαν τους χωροφύλακες να μην τους χτυπούν αλλά να ενωθούν και να χτυπήσουν τον μαύρο κατακτητή. Αυτοί οι εθνοπροδότες τους χτυπούσαν.

Ήταν αδύνατον να πέσει η Κουμαντατούρο αν δεν έπεφτε η χωροφυλακή διότι ήταν μπροστά και το προστάτεβε. Τους αντάρτες που έκαψαν θα τους κρίνη η ιστορία αν έκαμαν καλά ή όχι. Από το κέντρο χτυπούσα όλες τις αντιστάσεις με κατεγισμό από πυρά μηδραλίων και αυτομάτων όπλων. Σε λίγο σίγησαν όλα τα εχθρικά πυρά. Από το κομαντατούρ οι γερμανοί έφυγαν πανικόβλητοι και τρύποναν σε διάφορα σπίτια ζητώντας τους εκεί προστασία. Εκεί τους περιλάμβανε ο λόχος του κεντρικού και τους κανόνιζε όπως τους άξιζε.

Ιδοποιήθηκα από τον Απόλωνα καπετάνιο του 2/32 συντάγματος ότι θα βάλει όλμο να χτυπήσει την αντίσταση των γερμανών. Στα γερμανικά φυλάκια έπρεπε να κάνω επίθεση. Συναντήθηκα με τον λοχαγό Μυλωνά του (11) λόχου και ήπαμε ή θα πέσει το φυλάκιο ή θα σκοτωθούμε όλοι. Ο όλμος βάρεσε και αυτός να βαρέσει και μετά να βαρέσει το φυλάκιο. Βάρεσε 300 μέτρα μακρυά. Διότι δεν είχε σκοπευτικό μηχάνημα και σκότωσε έναν δικόν μας. Έπειτα από αυτό οι άντρες μια δημηρίας συμπτήχθηκαν, έτρεξε ο λοχαγός Μυλωνάς να την φέρει. Εγώ αφού εφοδιάστηκα 3 σακκίδια χειροβομβίδες έκανα έφοδο. Η επίθεση έμοιαζε με μια θύελλα όπου παρασέρνει τα πάντα στο διάβα της. Την ίδια στιγμή η ταξιαρχία βαράει σύμπτυξη διότι στην στάνη είχαν φτάσει γερμανικά τανκς. Εγώ δεν πιθάρχισα, αλλά, αφού έριξα όλες μου τις χειροβομβίδες, ρίχτηκα μέσα στα δωμάτια των γερμανών με το μαχαίρι. Με ακολούθησε ο ηρωϊκός Τηλέμαχος Καλύβας και Θωμάς Τσαλικίδης.

Οι γερμανοί πανικόβλητοι σήκοναν τα χέρια ψηλά και παραδινόνταν. Όσοι γερμανοί καθώς και πολλοί ιταλοί που δεν ήθελαν να παραδωθούν σκοτώθηκαν. Η μάχη της Αμφιλοχίας τελείωσε Ήχαν από τα φυλάκια Μιμηγιάννη (19) γερ. Αιχμαλώτους και (10) ιταλούς. Αφού έπεσε και η τελευταία εστία των γερμανών, από ενθουσιασμό οι άντρες μου χώρεβαν σαν τρελοί. Πήραμε ένα αυτοκίνητο, το φορτώσαμε οπλισμό και πυρομαχικά και τρόφιμα. Οι άντρες του (11) λόχου ντύθηκαν όλοι γερμανικά και μπότες. Επίσης πήρα πολλά αλογομούλαρα τα οποία έστειλα επάνω μαζί με τους εχμαλώτους. Εν τω μεταξύ οι γερμανοί με πολλούς ράλιδες από το Αγρίνιο μπήκαν στον Καρβασαρά και προσπαθούσαν να κυκλώσουν τον (10) λόχο ο οποίος αναγκάστηκε να συμπτηχθεί από την πλάτη. Εγώ που ένιωσα όλους τους άνδρες μου για την ξερακιά, με μια δημηρία απασχολούσα τους γερμανοράλιδες και έτσι ο λόχος του Κατσαρού (10ος) συμπτήχθηκε κανονικά. Στις 10 π.μ. συμπτύχθηκα και εγώ στα Σαρδίνικα καλύβια αράδα.

Αυτή είναι η θρυλική εποποιήα της Αμφιλοχίας η οποία θα μείνει στη γερμανική φασιστική πανούκλα ότι κανείς κατακτητής δεν μπορεί [ ] στις δόξες του όταν αυτά τα χιλιοκαμωμμένα με αίμα χώματα της ΕΛΛΑΔΟΣ.

Εμείς μέσα στην Αμφιλοχία είχαμε απώλειες άνω των (70) νεκρών και τραυματιών. Οι απώλειες των γερμανών ήταν νεκροί-αιχμάλωτοι και τραυματίες άνω των (300). Επίσης σκοτώθηκαν και οι σύμμαχοί τους οι χωροφύλακες οι οποίοι εμάχοντο με λύσα πλάϊ στον κατακτητή. Μετά τραβήξαμε για τον Αγ. Νικόλαο του Βάλτου για να ξεκουραστεί το τάγμα και ανασυγκροτηθεί διότι είχαμε πολλές απώλειες από τις συχνές μάχες. Αλλά ο κακός δέμον της ΕΛΛΑΔΟΣ Ζέρβας βλέποντας τις επιχηρίσεις που κάναμε με τον κατακτητή ανησίχησε διότι ο λαός μας έβλεπε σαν απελευθερωτή του και διαυτό δεν τους συνέφερε…».
________________________________
¹ Ο Στάθης Αρέθας γεννήθηκε στην Ήπειρο και υπήρξε μόνιμος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού. Έλαβε ενεργά μέρος από το 1941 στην Εθνική Αντίσταση και διετέλεσε στρατιωτικός διοικητής και ταγματάρχης της VIIης Ταξιαρχίας που υπάγονταν στην VIII Μεραρχία του ΕΛΑΣ. Ήταν επιτελικός διοργανωτής της Μάχης της Αμφιλοχίας και των ευρύτερων πολεμικών επιχειρήσεων το 1944. Το σχέδιο Μάχης της Αμφιλοχίας καταρτίστηκε από τον ίδιο και τον ταγματάρχη Γεώργιο Κατεμή (Αραχναίος) και εγκρίθηκε από το στρατηγό Γεράσιμο Αυγερόπουλο. Μετά την μάχη προήχθηκε από το Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ στο βαθμό του Αντισυνταγματάρχη. Μετά το 1945 αποσύρθηκε από την πολιτική δράση και έζησε ήσυχη οικογενειακή ζωή.
² «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», A΄ Τόμος, σελ. 366-368, Αθήνα 1981, Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»
³ Ιωάννης Α. Αναγνώστου, «Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ (1941-1944)», διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Τομέας Ιστορίας Νεώτερων Χρόνων), 2002. (Δες εδώ.)