Ένα επιβλητικό θηλυκό κυπαρίσσι στο προαύλιο της εκκλησίας της Αγ. Μαρίνας στον Πόρο

Η Λευκάδα έχει πολλά κυπαρίσσια. Πυκνές συστάδες τους ή και ολόκληροι κυπαρισσώνες (κυπαρισσόλογγοι) χαρακτηρίζουν την ενδοχώρα της. Το πιο επιβλητικό όμως δέντρο του είδους αυτού, ένα θηλυκό κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens var. horizontalis), βρίσκεται στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας στον Πόρο. Προκαλεί θαυμασμό και δέος λόγω του μεγέθους και της ηλικίας του. Η προφορική μνήμη το υπολογίζει να είναι πάνω από 500 ετών. Κοιτάζοντας το εσωτερικό του από κάτω χάνεται το μάτι μέσα στις δαιδαλώδεις διακλαδώσεις των χοντρών κλωναριών του που δίνουν την αίσθηση μιας ολόκληρης δενδροπολιτείας.

Δεν γνωρίζουμε αν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία για το κυπαρίσσι αυτό ή αν η συλλογική μνήμη του τόπου το συνδέει με κάποιες δοξασίες. Δεν ρωτήσαμε κιόλας. Ένα δυσάρεστο κοινωνικό γεγονός ήταν ο λόγος της επίσκεψής μας και στις περιπτώσεις αυτές τα λόγια είναι μετρημένα. Πρόκειται όμως για ένα πραγματικό μνημείο της Φύσης που θα άξιζε κάποτε να χρονολογηθεί και να δρομολογηθούν οι προβλεπόμενες διαδικασίες για να χαρακτηριστεί και επίσημα ως τέτοιο. Να κηρυχθεί προστατευόμενο. Πεδίο δόξης λαμπρό για τους αρμόδιους θεσμικούς φορείς του τόπου μας. Για τον βουλευτή Λευκάδας που αίρει την καταγωγή του από το διπλανό χωριό και με την αεικινησία που τον διακρίνει έχει δείξει ότι μπορεί να ανοίγει πόρτες, όταν θέλει.

Το 2016 βρέθηκε ότι το πιο αρχαίο δέντρο στην Ευρώπη είναι ένα ρόμπολο στην Πίνδο ηλικίας 1075 ετών. Από τα 69 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης στην Ελλάδα τα περισσότερα είναι πλατάνια και ελιές. Μόνο ένα κυπαρίσσι στο χωριό Πρασιά Ευρυτανίας περιλαμβάνεται στον κατάλογο και όπως αναφέρεται στο σχετικό ΦΕΚ (Αριθ. Φύλλου 590, Τεύχος Β, 1977) «Εις την βάσιν του κυπαρίσου τούτου, κατά μία περιοδία του ο Κοσμάς ο Αιτωλός εστάθη και ομιλών προς το συγκεντρωμένον πλήθος έδωσε την προφητεία «αν το κυπαρίσι αυτό ξεραθή από την κορυφή η Ελλάς θα ελευθερωθή, αν ξηραθή από κάτω δεν θα ελευθερωθή». Επίσης κατά τας παραδόσεις την αυτήν ως άνω εποχήν ο γεναίος αρματωλός και κλέφτης Κατσαντώνης, οσάκις κατεδιώκετο από τους Τούρκους εχρησιμοποίησε τα πυκνά κλαδιά του κυπαρίσου ως κρύπτην».

Η πέτρινη σκάλα στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας στον Πόρο

Το κυπαρίσσι έχει πάρει το όνομά του από τον Κυπάρισσο, ο οποίος σύμφωνα με την μυθολογία ήταν ένας όμορφος νέος από την Κέα, γιος του Τήλεφου και εγγονός του Ηρακλή. Αγαπημένο του σύντροφο είχε ένα ιερό εξημερωμένο ελάφι. Αλλά κάποια καλοκαιρινή μέρα όταν το ελάφι κοιμόταν ξαπλωμένο στον ίσκιο, ο Κυπάρισσος το σκότωσε από απροσεξία με ένα ακόντιο. Ο νέος γεμάτος απελπισία, θέλησε να πεθάνει. Ζήτησε από τον Απόλλωνα τη χάρη να κυλούν τα δάκρυά του αιώνια. Οι θεοί τον μετέτρεψαν σε κυπαρίσσι, το δέντρο της θλίψης, που αφιερώθηκε στον Πλούτωνα.

Θηλυκά κυπαρίσσια στο μοναστήρι τ΄ Άη Νικόλα στον Πόρο

Το κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens L. – Κυπάρισσος η αειθαλής) αποτελεί σημαντικό είδος της Μεσογειακής χλωρίδας και αποτελεί ένα από τα κύρια είδη των ευαίσθητων μεσογειακών οικοσυστημάτων που παρουσιάζει ευρεία αντοχή σε αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες. Απαντάται σε δύο κύριες μορφές λόγω της ιδιαιτερότητας της μορφής της κόμης που παρουσιάζει: την οριζοντιόκλαδη (Cupressus sempervirens var. horizontalis), με οριζόντια απλωτά κλαδιά και πλατιά πλούσια κόμη, που είναι το γνωστό θηλυκό κυπαρίσσι, και την ορθόκλαδη πυραμιδοειδή μορφή (Cupressus sempervirens var. pyramidalis) στην οποία τα κλαδιά του είναι όρθια και λέγεται και αρσενικό κυπαρίσσι. Ο καρπός του είναι σφαιρικός, ξυλώδης, γκριζοπράσινος, γυαλιστερός σε μέγεθος καρυδιού.

Κυπαρισσόμηλα λέγαμε τον καρπό του κυπαρισσιού και παίζαμε μ΄ αυτά πιτσιρικάδες

Δυστυχώς έχει αρχίσει τα τελευταία ιδιαίτερα χρόνια να γίνεται αισθητή και στα μέρη μας μια ασθένεια που προσβάλλει τα κυπαρίσσια με αποτέλεσμα αυτά να ξηραίνονται. Είναι εμφανή σε πολλά σημεία. Πρόκειται για το λεγόμενο έλκος του κυπαρισσιού (Seiridium cardinale) που οφείλεται στον μύκητα Seiridium spp. Η ασθένεια εντοπίστηκε αρχικά στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ το 1928. Μεταφέρθηκε στην Ευρώπη το 1944 όπου προκάλεσε μεγάλες καταστροφές δασών, φυτωρίων και καλλωπιστικών φυτών. Η ασθένεια που προκαλείται από τον μύκητα αυτό θεωρείται η πλέον καταστροφική ασθένεια του κυπαρισσιού και αποτελεί σήμερα πανδημία. Στην Ελλάδα πρωτοεμφανίστηκε στην Εύβοια το 1965. Έκτοτε έχει διαδοθεί σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, από την Κρήτη έως τη Μακεδονία και τη Θράκη και από τα νησιά του Ιονίου έως τα Δωδεκάνησα.

Αρσενικά (Cupressus sempervirens var. pyramidalis) και θηλυκά (Cupressus sempervirens var. horizontalis) κυπαρίσσια

Το πιο εμφανές σύμπτωμα της ασθένειας που μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε εποχή κυρίως όμως την άνοιξη και το καλοκαίρι είναι το καφέ χρώμα των κλάδων ή των κορυφών και η εκροή ρητίνης. Προς το παρόν το πρόβλημα αντιμετωπίζεται με τη φύτευση σχετικά «ανθεκτικών» ατόμων που έχουν εντοπιστεί και τη συστηματική κοπή και καύση των προσβεβλημένων ατόμων.

Είναι εμφανής σε πολλά σημεία του νησιού μας η καταστροφή από το έλκος του κυπαρισσιού (Seiridium cardinale)

Πηγές:
– Αβραμίδου Ευαγγελία, Γενετική χαρτογράφηση στο κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens L.), διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2014.
– Βικιπαίδεια, λήμμα Κυπαρίσσι
– Π. Τσόπελαςκαι Σ. Ξενόπουλος, Το έλκος του φλοιού του κυπαρισσιού: Μια καταστρεπτική ασθένεια των κυπαρισσιών και άλλων ειδών της οικογένειας Cupressaceae, Γεωργία-Κτηνοτροφία 8, 2002.
– Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης (https://www.geogreece.gr/fysis.php)