ΑΛΩΝΙΑ μνημειακού σύνολου αγροτικού χώρου Εγκλουβής – Εκτιμήσεις ποσοτικών μεγεθών

Φωτογραφία: Μπάμπης Λάζαρης

Του Γιάννη Βλάχου

Όλες οι μέχρι τώρα γραπτές αναφορές, (αυτές που εκμαίευσα από ιστοσελίδες της Λευκάδας) για το σύνολο των βόλτων στο οροπέδιο Βουνί της Εγκλουβής (Λευκάδας), αναφέρονται κυρίως στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του μνημειακού συνόλου. Η κυριότερη (Βόλτοι Εγκλουβής Λευκάδας: «Εδώ οι άνθρωποι συνομιλούν με το Θεό»-Άρωμα Λευκάδας) χρησιμοποιεί αποσπάσματα από τρεις κυρίως πηγές: 1) Ελεονόρα Φλώρου: «Εγκλουβή Λευκάδας: Ένα χωριό, μια ιστορία…», Αθήνα 2006. 2) Πανταζή Κοντομίχη: «Τα Γεωργικά της Λευκάδας», εκδόσεις Γρήγορη, 1985. 3) Μάρω Αποστόλου, καθηγήτρια Ε.Μ.Π, «Το συγκρότημα των βόλτων στο Βουνί της Εγκλουβής Λευκάδας».

Η μοναδική ποσοτική πληροφορία αναφορικά με το σύμπλεγμα βόλτων-αλωνιών, είναι αυτή της Ελεονόρα Φλώρου, η οποία κάνει λόγο ότι «στο οροπέδιο της Εγκλουβής απαριθμούνται 21 μεγάλοι βόλτοι, 33 μικροί και 21 καλύβες…» δηλαδή ένα σύνολο από 85 θολωτές κατασκευές, μονοθάλαμες, δίδυμες, και τρίδυμες, και του Πανταζή Κοντομίχη, ο οποίος υπολογίζει «πάνω από 150 βόλτα», προσθέτοντας με έμφαση «Πρέπει να σημειώσουμε τέλος πως σε κάθε βόλτο αντιστοιχούσε κι ένα αλώνι. Και κάθε οικογένεια είχε το δικό της αλώνι. Έτσι υπάρχει μεγάλη αιτιολογική σχέση ανάμεσα στην ύπαρξη ενός βόλτου και ενός αλωνιού.» Σχετικά με τον αριθμό των κτισμάτων, η Μάρω Αποστόλου, στο σημείωμα της αναφέρει περί τους 75 βόλτους και περίπου 100 αλώνια. Αυτή η απόκλιση, κατά την γνώμη μου, δεν αναιρεί την «μεγάλη αιτιολογική σχέση ανάμεσα στην ύπαρξη ενός βόλτου και ενός αλωνιού» του Πανταζή Κοντομίχη, αλλά πιθανόν σε μερικά βόλτα, ιδιαίτερα στα τρίδυμα (τριθάλαμα) βόλτα να αντιστοιχούσαν περισσότερα από ένα αλώνια. Αλλά παραμένει μια απλή υπόθεση και μόνο.

Σε αυτό το δεύτερο στοιχείο του αγροτικού χώρου, στα αλώνια, θέλω να παραθέσω κάποια ειδικότερα ποσοτικά χαρακτηριστικά. Για να εξαχθούν αυτά τα ποσοτικά χαρακτηριστικά έπρεπε να οπτικοποιηθούν, σε διανυσματική μορφή, να μετατραπούν δηλαδή σε ψηφιακές οντότητες που να έχουν μετρήσιμες ιδιότητες. Οπτικοποίησα, από την δορυφορική εικόνα του Google earth, όσα αλώνια διατηρούσαν ακόμη διακριτό το περίγραμμά τους, και όσο μου επέτρεπαν οι καταστροφές που έχουν υποστεί οι ξερολιθιές οι οποίες προσδιόριζαν το κυκλικό τους περίγραμμα και τα όριά τους, οι αλλοιώσεις που έχει υποστεί το γήινο υπόβαθρο και η πυκνή βλάστηση από θαμνώδη φυτά που παρεμβάλλεται. Όπως είναι φυσικό είναι δύσκολο να απαιτεί κανείς σαφή και ακριβή αποτύπωση. Μία ακριβής σχεδιαστική αποτύπωση προϋποθέτει μια πιο συστηματική και επίπονη προσπάθεια, Παρ΄ όλα αυτά είναι δυνατόν κανείς, να έχει σαφή εικόνα και να εξάγει κάποια στατιστικά χαρακτηριστικά για το δείγμα αποτυπώνοντας κατά προσέγγιση. Προέκυψε ένας αριθμός 81 οντοτήτων, κοντά σε αυτόν δηλαδή που δίνει η Μάρω Αποστόλου.

Σχετικά με την οργάνωση και την διάρθρωση του χώρου

Παρατηρώντας προσεκτικά το σχέδιο, (Μνημειακό Σύνολο Αγροτικού χώρου Εγκλουβής Λευκάδα) μπορεί να διατυπώσει κάποιες παρατηρήσεις για την μορφή της διάταξης των αλωνιών στο χώρο, πιθανολογώντας ότι από την θέση αυτών διαρθρώνεται και όλη δομή του συνόλου. Τα αλώνια αναπτύσσονται σε δύο πρανή που συγκλίνουν με ήπιες κλίσεις, μεταξύ δύο λόφων, βόρεια-νότια, και στις υπώρειες του νότιου λοφίσκου, σε μια περιοχή γύρω στα 10 εκτάρια. Στο πρανές βόρεια, διακρίνεται από την κατόπτευση, να χωροθετούνται ευρύτερες εκτάσεις με ξερολιθιά, οι οποίες περιλαμβάνουν ένα ή δύο αλώνια ή ακόμη και έναν μικρότερο χώρο για γεωργικές εργασίες. Όσο πλησιάζουμε προς τον αυχένα των δύο πρανών, και εκεί που ο χώρος στενεύει, υπάρχουν διάσπαρτα αλώνια το ένα δίπλα στο άλλο. Η συγκέντρωση στη θέση αυτή ίσως να δικαιολογείται, από το ανάγλυφο του εδάφους που ευνοούσε την κατασκευή, αλλά και από την ευνοϊκότερη διέλευση των ανέμων για να μπορούν να λιχνίζουν. Εκεί παρατηρούνται και οι μεγαλύτερες μέσες τιμές της επιφάνειας του συνόλου των κατασκευών. Παρόμοια οργάνωση του χώρου με αυτή του βορείου πρανούς παρατηρείται, και στο λόφο νότια (πίσω από τον άγιο Δονάτο), γίνεται δε πιο εμφανής στους πρόποδες, αν και εκεί το μνημειακό σύνολο έχει υποστεί μεγαλύτερη καταστροφή.

Το σχέδιο προέκυψε από ψηφιακή επεξεργασία της δορυφορικής εικόνας. Παρακάτω παραδίδω τα στατιστικά χαρακτηριστικά των 81 αλωνιών.

ΕΜΒΑΔΟΝ
Απαρίθμηση: 81
Ελάχιστη τιμή: 21.37 τ.μ
Μέγιστη τιμή: 261.351491207 τ.μ
Άθροισμα συνολικού εμβαδού: 12023.06 τ.μ
Μέση τιμή: 148.43

Η κατανομή συχνότητας που αντιστοιχεί στον αριθμό των παρατηρήσεων με μορφή ιστογράμματος παρουσιάζεται στο διάγραμμα 1

Το εμβαδόν των περισσοτέρων, βρίσκεται στο μέσο όρο των 141,35 τ.μ. Ακολουθούν αυτά με μέσο όρο εμβαδού τα 178,65 τ.μ και αυτά με μέσο 106,9 τ.μ.

Στο διάγραμμα 2 εμφανίζεται η κατανομή τους στο χώρο, σε σχέση με το εμβαδόν τους, ομαδοποιημένα σε 5 κατηγορίες. Παρατηρεί κανείς ότι οι μικρότερες τιμές βρίσκονται στο βόρειο πρανές, ενώ οι μεγαλύτερες τιμές ομαδοποιούνται στο κέντρο (στο αυχένα). Εκεί δηλαδή που βρίσκεται ο χωρικός μέσος του δείγματος. Στο νότιο πρανές, και σε μία έκταση γύρω από το μικρό λόφο κατανέμονται αρκετές παρατηρήσεις που επίσης βρίσκονται πάνω από τον μέσο όρο.

Στο διάγραμμα 3 εμφανίζεται η χωρική θέση του μέσου εμβαδού όλου του δείγματος.

Η θέση που βρίσκεται στον χώρο το μέσο εμβαδόν του συνόλου και των 81 αλωνιών, αντιπροσωπεύει το κέντρο βάρους της κατανομής του εμβαδού όλων των σημείων του δείγματος. Στην περίπτωση αυτή, η θέση αυτή, επάνω στο διάγραμμα είναι ενδεικτική και σαν κέντρο βάρους σε σχέση με το ανάγλυφο του εδάφους.

Τα αλώνια αναπτύσσονται σε ένα εύρος 56 μ. με μέγιστη τιμή τα 941 μ. και ελάχιστη τα 885 μ. (με σφάλμα απόκλισης). Το υψηλότερο σημείο βρίσκεται στο βόρειο πρανές, ενώ το χαμηλότερο νότια. Το υψόμετρο δεν καθορίζει το μέγεθος της επιφάνειας του αλωνιού και τις δυσκολίες που επιβάλλει η κατασκευή του, αλλά τη θέση του στο ανάγλυφο, για την ροή των ανέμων ούτως ώστε να ευνοείται το λίχνισμα κατά την περίοδο του αλωνίσματος. Η ταχύτητα του ανέμου μεταβάλλεται από την πλαγιά ή την κορυφή ενός λόφου, ως προς την ταχύτητα στην βάση ή το επίπεδο. Η μεγαλύτερη αύξηση των ταχυτήτων του ανέμου συμβαίνει κοντά στην κορυφή της πλαγιάς.

Στο προφίλ ανύψωσης φαίνεται το σχήμα του αναγλύφου της περιοχής. Η τρισδιάστατη απεικόνιση υπάρχει για όποιον ενδιαφέρεται εδώ (Προφίλ τοποθεσίας Αγροτικού χώρου Εγκλουβής.gltf).

Στο διάγραμμα 4 έχει γίνει ομαδοποίηση των αλωνιών, σε πέντε κλάσεις λαμβάνοντας υπ όψη την σχέση με το υψόμετρο. Σε σύνολο των 81 αλωνιών, τα 51 δηλαδή σε ένα ποσοστό 62,9 % δεν υπερβαίνει το μέσο υψόμετρο του αναγλύφου (μέσο υψόμετρο 902 μ.). Από αυτά τα 29 βρίσκονται μεταξύ των 885 έως 892 μέτρων, δηλαδή σχεδόν στο επίπεδο.

Συγκρίνοντας το διάγραμμα 2 (εμβαδόν) με το διάγραμμα 4 (υψόμετρο) διαπιστώνεται ότι από το σύνολο των 81 κατασκευών 32 αλώνια δηλαδή σε ποσοστό 39% έχει εμβαδόν μικρότερο ή ίσο με το μέσο όρο και βρίσκεται στο βόρειο πρανές, και 30 από αυτά βρίσκεται σε υψόμετρο μεγαλύτερο από το μέσο υψόμετρο που είναι τα 902 μ. Ο αριθμός αυτός παρατηρείται στο ανάπτυγμα του βορείου πρανούς, το οποίο παρουσιάζει έντονη έξαρση με υπήνεμη κλίση κατά την διεύθυνση του άνεμου από βόρεια-βορειοδυτικά.

Σε αντίθεση με το υψόμετρο η κλίση θέτει περιορισμούς στην επιλογή της θέσης καθώς επιβάλλει δυσκολίες στην διαδικασία της κατασκευής τους. Επί πλέον σε τοπική κλίμακα, οι τοπογραφικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον άνεμο περιλαμβάνουν τον προσανατολισμό και την κλίση της επιφάνειας του εδάφους. Για τις κλίσεις του παραδείγματος προκύπτουν: Ελάχιστη τιμή: 0.29. Μέγιστη τιμή: 14.6. Μέση τιμή: 3.8. Τυπική απόκλιση: 2.9.

Στο διάγραμμα 5 έχει γίνει ομαδοποίηση των αλωνιών, σε πέντε κλάσεις λαμβάνοντας υπ΄ όψη την κλίση του αναγλύφου.

Η σχέση επιφάνειας των αλωνιών είναι αντιστρόφως ανάλογη. Όχι όμως σε όλη την χορική κλίμακα, αλλά μόνο στο νότιο και το βόρειο πρανές Συγκρίνοντας το διάγραμμα 2 (εμβαδόν) με το διάγραμμα 5 (κλίση) διαπιστώνεται ότι 28 αλώνια περίπου τα οποία βρίσκονται νότια, (νότιο πρανές) αναπτύσσονται έχοντας εμβαδόν επάνω από τον μέσο όρο, και μέγιστη κλίση έως 2%. Αντίθετα όσο πλησιάζουμε προς την κορυφή του λόφου (βόρειο πρανές), ενώ η κλίση αυξάνεται, με μέγιστο το 14,5% η επιφάνεια των αλωνιών βρίσκεται από το μέσο όρο και κάτω. Η σχέση κλίσης-αλωνιών εκτιμάται στο κέντρο των δύο πρανών, στον αυχένα. Εκεί παρατηρείται μια διασπορά του εμβαδού γύρω από το μέσο όρο, και μια αύξηση της κλίσης.

Μιλώντας για κλίση, σε ένα αγροτικό σύνολο αλωνιών, όπως αυτό στο Βουνί της Εγκλουβής, λαμβάνοντας υπ΄ όψη την επέμβαση του ανθρώπου στο περιβάλλον, εννοούμε διαφορετικά επίπεδα οργανωμένα με το σύστημα των ξερολιθιών.

Ο άνεμος ως μετεωρολογική παράμετρος προσδιορίζεται με δύο στοιχεία: α) τη διεύθυνση και β) την ταχύτητα ή έντασή του. Σε τοπική κλίμακα, οι τοπογραφικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον άνεμο περιλαμβάνουν τον προσανατολισμό και την κλίση της επιφάνειας του εδάφους. Στο διάγραμμα Τοπογραφική διαμόρφωση (ενδεικτικά και μόνο, η δράση του ανέμου στο ανάγλυφο είναι ένας σύνθετος μαθηματικός υπολογισμός που λαμβάνει υπ όψη του πολλές διαφορετικές μεταβλητές), η κλίση μεταβάλλεται από βορρά προς νότο, ανάλογα με το υψόμετρο, ενώ ένα διάγραμμα κατανομής συχνοτήτων και για τα 81 σημεία, προσδιορίζει τον προσανατολισμό τους, δηλαδή την θέση τους, ως προς τον Βορρά ή σε σχέση με άλλα σημεία του ορίζοντα.

Συμπεράσματα: Τα συμπεράσματα που μπορεί να εξάγει κανείς από αυτές τις μετρήσεις είναι τα εξής. Στο σύνολο των 81 αλωνιών που αποτυπώθηκαν και μετρήθηκε το εμβαδόν τους, έχουν υψηλή μέση τιμή. Ο υψηλότερος μέσος όρος επιφάνειας και η μεγαλύτερη συγκέντρωση του δείγματος βρίσκεται στον αυχένα των πρανών και προς τον νότιο πρανές, εκεί που το ανάγλυφο δεν παρουσιάζει εξάρσεις, διευκολύνει την κατασκευή, περιορίζει τις δυνάμεις τριβών που δημιουργούνται όταν ο άνεμος έρχεται σε επαφή με το έδαφος, ενώ είναι ανοιχτό στον ορίζοντα και στην διευθύνσεις από τις οποίες πνέει ο άνεμος. Στο βόρειο πρανές ενώ υπάρχει ένας ικανός αριθμός, σε σχέση με το σύνολο μονάδων η επιφάνεια των όποιων αγγίζει ή βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο, η θέση υπερβαίνει αρκετά το μέσο υψόμετρο, αποκλίνει πολύ από την μέση τιμή της κλίσης του χώρου,παρουσιάζοντας έντονη έξαρση στο ανάγλυφο με υπήνεμη κλίση κατά την διεύθυνση του άνεμου από βόρεια-βορειοδυτικά.