Ξιφίον (Gladiolus), το κοινώς Ψαθάκι σε χωριά της Λευκάδας
Ως Ξιφίον (Gladiolus) της οικογένειας των Ιριδωδών περιγράφει το φυτό αυτό ο Π.Γ. Γεννάδιος («Λεξικόν Φυτολογικόν», Αθήνα, 1914), το γένος του οποίου περιλαμβάνει περί τα 90 είδη ιθαγενή της Ευρώπης, της Αφρικής και της δυτικής Ασίας.
Πρόκειται για φυτά ποώδη, πολυετή και βολβόριζα τα περισσότερα εκ των οποίων είναι κοσμητικά. Τα είδη της ελληνικής χλωρίδας είναι τέσσερα, όπως γράφει, μεταξύ των οποίων είναι το Ξιφίον το αρουραίον (Gladiolus segetum), το κοινώς Σπαθόχορτο, Σπαθίνακας, Αγριοκκόκορος και Πασχάτικο όπως λέγεται στην Κύπρο.
Το είδος αυτό απαντάται σε πολλά μέρη της Ελλάδας κυρίως «ανά τους νοτερούς σιτοφόρους αγρούς, αναπτυσσόμενον ως ζιζάνιον λίαν επιβλαβές». Στο φυτό αυτό υποτίθεται ότι αναφέρεται ο Υάκινθος του Νικάνδρου, του Λουκιανού1 και άλλων, ένα φυτό που σύμφωνα με το μύθο έδωσε η γη από το αίμα του φονευθέντος από αμέλεια με δίσκο από τον Απόλλωνα Υακίνθου, γι΄ αυτό το ερυθρό άνθος του φυτού φέρει γραμμές που παριστάνουν τα σχήματα των γραμμάτων ΥΑ ή ΑΙ.
Το Ξίφιον ή Ξιφίον του Θεοφράστου και του Διοσκουρίδη είναι σύμφωνα με μερικούς το προσκείμενο είδος, ενώ σύμφωνα με τις γνώμες κάποιων άλλων πρόκειται για άλλο είδος του ίδιου γένους.
Σε χωριά της ορεινής Λευκάδας, όπως τη Βαυκερή, το φυτό αυτό που πλημμυρίζει την εποχή αυτή τους αγρούς ονομάζεται Ψαθάκι. Φύτρωνε ιδίως σε χωράφια που καλλιεργούταν σιτάρι.
1 «… (λέγει προς τον Ερμήν ο Απόλλων) και τον τάφον μεν εχωσάμην εν Αμύκλαις, όπου ο δίσκος αυτόν κατέβαλε, και από του αίματος άνθος αναδούναι την γη εποίησα ήδιστον, και ευανθέστατον ανθέων απάντων, έτι και γράμματα έχον επαιάζοντα τω νεκρώ» (Λουκιανού, «Θεών διάλογοι», 14, 240).
1 «… Ἔθαψα τόν νέο [φτιάχνοντας] τάφο στίς Ἀμύκλαις, [ἐκεῖ] ὅπου ὁ δίσκος τόν κτύπησε θανάσιμα καί ἔκανα ἀπό τό αἷμα νά ξεπηδήσῃ ἀπό τήν γῆ ἄνθος εὐχάριστον, Ἑρμῆ, καί πιό ἀνθηρό ἀπ’ ὅλα τά ἄνθη, ἔχοντας ἀκόμα καί γράμματα τά ὁποῖα θρηνοῦν τόν νεκρό» (Λουκιανού, «Θεών διάλογοι», 14, 240).
