Πάνος Καταπόδης: Ο Βουρνικιώτης λόγιος και κοινωνικός οραματιστής που το 1920 απελάθηκε από την Αγγλία ως επικίνδυνος για τις ιδέες του

Εξέδιδε το 1927 στον Βουρνικά Λευκάδας την εφημερίδα «Ελευθερία» που ήταν ως τότε η μόνη  που είχε έδρα της χωριό

Βρισκόμαστε στην τρίτη δεκαετία του περασμένου αιώνα. Ο Βουρνικάς ήταν την εποχή εκείνη ένα μικρό χωριουδάκι της Λευκάδας με 300 και κάτι κατοίκους¹. Εύλογα γεννιέται σήμερα το ερώτημα πως ήταν δυνατόν να εκδίδεται το 1927 εδώ εφημερίδα, η μόνη ως τότε που είχε έδρα της χωριό, η οποία όχι μόνο είχε συνδρομητές αλλά και πολλά φύλλα της αποστέλλονταν εν είδει «αγγελίας» για την προπαγάνδιση των ιδεών του εκδότη, που την έγραφε κιόλας εξ ολοκλήρου.

Το όνομα της εφημερίδας ήταν «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» και την εξέδιδε ο Πάνος Καταπόδης, ένας «ιδιόρρυθμος αλλά πνευματώδης και περίεργος μέχρις ουτοπίας λόγιος», όπως τον περιγράφει ο Πανταζής Κοντομίχης.² Κάτω από το λογότυπο της εφημερίδας σημειώνεται: «ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ ΕΚΤΑΚΤΩΣ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ ΥΠΟ ΠΑΝΟΥ ΚΑΤΑΠΟΔΗ» – ΕΝ ΒΟΥΡΝΙΚΑ, ΛΕΥΚΑΔΟΣ» (Αριθμός 10, Πέμπτη 22 Δεκεμβρίου 1927). Όμως η ίδια εφημερίδα είχε κυκλοφορήσει από τον ίδιο και νωρίτερα, το 1925, με έδρα την Αθήνα, όπου προαναγγέλλονταν ότι θα γινόταν δεκαπενθήμερος («θα εκδίδηται δις του μηνός»), ενώ στο ίδιο φύλλο σημειώνεται κάτω από τον υπότιτλο ότι «Οι τέσσαρις πρώτοι αριθμοί εδημοσιεύθησαν εν Νέα Υόρκη της Αμερικής κατά το 1921» (Αριθμός 6, Τετάρτη 20 Μαΐου 1925).

Ο Π. Καταπόδης ήταν λοιπόν κοσμογυρισμένος, ίσως και από ανάγκη κάποιες φορές. Έζησε πολλά χρόνια στο εξωτερικό, Αμερική και Αγγλία, απ΄ όπου και απελάθηκε το 1920 ως επικίνδυνος για τις ιδέες του. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού υπήρχε μία χρόνια διένεξη μεταξύ του εκδότη και της Αγγλικής κυβέρνησης. Με ανοικτή του επιστολή προς τον «εν Αθήναις Πρεσβευτήν της Αγγλίας σερ Μιλν Τσίταμ (Sir Milne Cheetham) με θέμα «Περί της μεταξύ του κ. Καταπόδη και της Αγγλικής Κυβερνήσεως Διαφοράς», ο Π. Καταπώδης δηλώνει ότι παραιτείται υλικής αποζημιώσεως αν του δοθεί ηθική ικανοποίηση εντός μηνός.

Γράφει ακόμη στο υπ΄ αριθ. 6 φύλλο της «Ελευθερίας» (1925) για τη διένεξή του με την Αγγλική κυβέρνηση: «… Κατεδιώχθην υπό της Αγγλικής Κυβερνήσεως και της ταύτη υποτακτικής Βενιζελικής Κυβερνήσεως του 1920, δια τον λόγον ότι γράφων και ομιλών εν Λονδίνω ημυνώμην κατά των εν Ελλάδι πρωτοφανών εν τη ιστορία του πολιτισμού βαρβαροτήτων της Αγγλίας και των αυτή συμμάχων δυνάμεων. Ο διωγμός μου εκείνος ηδύνατο άριστα να γίνη με τρόπον φιλάνθρωπον, μη επιτρέποντα μοι μηδέ να εκφράσω παράπονον κατά της Αγγλικής Κυβερνήσεως, ως εν τω προειρημένω υπομνήματί μου αναφέρω. Ατυχώς όμως η Αγγλική Κυβέρνησις δια του βαρβάρου τρόπου της εν τω διωγμώ μου εκείνο (σ.σ. απελάθηκε δέσμιος στην Ελλάδα) κατέστρεψεν εν υμίν την αρίστην ιδέαν ην είχον -πάνυ δε σφαλμένως- περί του αγγλικού πολιτισμού. Σαν δε σήμερον ζητώ ικανοποίησιν παρά της Αγγλίας, τούτο προέρχεται εκ βαθυτάτου ανθρωπιστικού ελατηρίου -ξένου τελείως προς τας αντιλήψεις της διπλωματίας, της εν φαύλη ατμοσφαίρα διαβιούσης- του να καυτηριασθή δηλονότι η εναντίον μου πράξις εκείνη της Αγγλικής Κυβερνήσεως ήτις αποτελεί, στίγμα ανεξίτηλον του αγγλικού ονόματος, αλλά και ήκιστα ενθαρρυντικόν παράδειγμα δια τους φιλοδοξούντας να ίδωσι την ανθρωπότητα αιρομένην υπέρ το επίπεδον των θηρίων, προς α τόσον επιτυχώς ο σημερινός πολιτισμός αμιλλάται…».

Για τα μέσα που θα χρησιμοποιούσε στον «πόλεμό» του κατά της Αγγλίας σημειώνει: «Τα όπλα δε όπερ θέλω μεταχειρισθή δεν είναι ούτε εγχειρίδιον, ούτε βόμβα, ούτε δηλητήριον, ούτε χειροπέδαι, ούτε ειρκταί, ούτε στρατός, ούτε στόλος, ούτε συκοφαντία, ούτε δωροδοκία, ούτε άλλο αιμοχαρές ή βίαιον ή ταπεινόν όργανον· ταύτα είναι αποκλειστικόν προνόμιον Κυβερνήσεως οία η Αγγλική. Εγώ θέλω μεταχειρισθή όπλον όλως διάφορον – τον κάλαμον (σ.σ. εννοεί την πένα). Το γεγονός δ΄ ότι οι εν Λονδίνω και Αθήναις κρατούντες Κανίβαλλοι εφέρθησαν εναντίον μου συμφώνως με την αγρίαν αυτών φύσιν, δια τον λόγον ότι μετεχειρίσθην εναντίον αυτών και των εν κακουργία συμμάχων αυτοίς δυνάμεων τον κάλαμον, ενώ ούτοι μετεχειρίζοντο εναντίον της Ελλάδος στρατούς και στόλους, είναι, νομίζω, αρκετόν να πείση πάντα ότι «ου κομπάζω παρά λόγον»· μοι δίδει, λέγω, το δικαίωμα να πιστεύω, ως Αδράστεια φίλη, ότι τα βέλη μου δεν θέλουσιν εύρη όλως αναισθήτους τους αντιπάλους μου, οσονδήποτε παχύδερμοι και αν ώσιν ούτοι».

Ο Π. Καταπόδης καταφέρεται επίσης και κατά της τότε ελληνικής κυβέρνησης που δεν τον υπερασπίσθηκε ως Έλληνα πολίτη. Ανάμεσα στα άλλα γράφει: «Ο κ. Καταπόδης κηρύττει εαυτόν εν διωγμώ υπό της παρούσης εν Αθήναις κυβερνήσεως, τούτο μεν μηδεμίαν προσοχήν δούσης εις την αίτησίν του, όπως αύτη επέμβει υπέρ αυτού, αδικουμένου υπό της Αγγλικής κυβερνήσεως, τούτο δε δι΄ εμπίστων αυτή προσώπων συγκεκαλυμμένως απειλούσης αυτόν δια της λήψεως ποινικών μέτρων εναντίον του, διότι ο παθών έθιξεν το ζήτημα τούτο δημοσιογραφικώς», ενώ πιο κάτω σημειώνει ότι, ο Βενιζελισμός που κυβερνά την Ελλάδα «είναι δούλος των ξένων και τύραννος των Ελλήνων».

Ο Γιάννης Βουκελάτος, τον οποίο επικαλείται ο Π. Κοντομίχης, σημειώνει στην «Ανθολογία Λευκαδίων ποιητών 1787-1983» τα εξής για τον Π. Καταπόδη:

«Από τους περισσότερο «πεπαιδευμένους» λογίους του τόπου μας. Πολυμαθέστατος, κάτοχος στην εντέλεια πολλών ξένων γλωσσών. Γεννήθηκε το 1882 στον Βουρνικά. Νέος βρίσκεται στο Λονδίνο και δημοσιογραφεί. Κεραυνώνει με τα άρθρα του και τα δοκίμιά του τα κακώς έχοντα της «Κραταιάς Αλβιώνος». Από την Αγγλία εκτοπίζεται, και απελαύνεται αργότερα από τη Γαλλία, την Ιταλία, την Τουρκία. Στη Λευκάδα βρίσκει καταφύγιο και γαλήνη και παραδίδει μαθήματα ξένων γλωσσών για να επιβιώσει. Συνεχίζει όμως την αγωνιστική του δράση. Με επιστολές και μανιφέστα στιγματίζει τα φαινόμενα σήψης της ελληνικής πολιτικής ζωής. Οραματίζεται την ίδρυση «Κοινωνίας ποιητών» και αγωνίζεται για την πραγμάτωσή της.

Υπήρξε προπολεμικά εκδότης της εφημερίδας «Ελευθερία». Το σκόρπιο έργο του δεν φιλοδόξησε να το συγκεντρώσει. Τύπωσε ωστόσο μερικά βιβλία, όπως: «Ευσεβείς στίχοι», ποιήματα (Λονδίνο 1906), «Βελζεβουλικά», σάτιρα (1931). Εξέδωσε και το τρίγλωσσο περιοδικό «Έπεα Πτερόεντα». Στη βιβλιοθήκη του Λονδίνου βρίσκονται πολλά έργα του. Πέθανε το 1967 στη Λευκάδα».

Γράφει τέλος ο Π. Κοντομίχης: «Δεν ξέρομε πόσο διήρκησε η ζωή της «Ελευθερίας» του Πάνου Καταπόδη, πάντως οι τόσο πρωτοποριακές και επαναστατικές του ιδέες δεν εκαρποφόρησαν. Όσο κι αν προηγήθηκε της εποχής του, του έλειπε ο σταθερός ιδεολογικός προσανατολισμός και θεωρούνταν αιθεροβάμων, και ως ποιητής και ως κοινωνικός οραματιστής».
__________________________________
¹ Παναγιώτης Θ. Κουνιάκης, «Η νήσος Λευκάς από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς: Ήθη-Έθιμα-Εξέλιξις & Δράσις των πολιτικών αυτής ανδρών», 1928.
² Πανταζής Κοντομίχης, «Ο τύπος της Λευκάδας 1800-1987», Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2003