Αφιέρωμα στο Δένδρο που μας στήριξε και εμείς το εγκαταλείψαμε!

Γράφει ο Αιθεροβάμων

Οφειλόμενο αφιέρωμα στο Δένδρο που μας στήριξε και εμείς το εγκαταλείψαμε!

Μέρος 3ο

Η Ιστορία της Ελιάς στα Επτάνησα

Προβλήματα ρύπανσης και νόμοι για την ελαιοκαλλιέργεια κατά την Αγγλοκρατία

Τα χρόνια περνάνε, ο ένας δυνάστης διαδέχεται τον άλλον, το 1810 το νησί παίρνουν οι Άγγλοι, που αντίθετα από τους Ενετούς έδειξαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα αμπέλια χωρίς όμως να παρεμποδίσουν την επέκταση της ελιάς στα ορεινά χωριά, που οι κάτοικοί τους είχαν ελάχιστες ελιές και όπως φαίνεται η διάθεση για το φύτεμα της ελιάς άρχισε να μεγαλώνει.

Απογραφή του 1814 δίνει παραγωγή λαδιού στο Νησί μας 800 (!) τόνους (μια υπερβολικά μεγάλη ποσότητα).

Τα πρακτικά της Γερουσίας κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για τη προστασία της ελιάς σ” όλα τα Επτάνησα.

Οι παρακάτω Πράξεις της Γερουσίας είναι χαρακτηριστικές:

1η Απριλίου 1820 πράξη της Γερουσίας με αριθμό 20 αναφέρει: «… Εμποδίζεται το άπρεπο κόψιμο των ελαιών…»

23η Μαΐου 1825 σε μια άλλη πράξη της Γερουσίας ακυρώνεται η προηγούμενη πράξη και διαβάζουμε: «… είναι ελεύθεροι οι οικοκυραίοι των ελαιών, είτε ήμερων, είτε άγριων, να κόπτουν, ξεριζώνουν ή να τας μεταχειρίζονται όπως θέλουν και όπου αυταί είναι φυτευμέναι, χωρίς να ζητούν την άδεια από κανένα και να εμβάζουν τα ξύλα των ιδίων ό,που θέλουν χωρίς εμπόδιον ή ενόχλησιν…»

Αυτή η πράξη της Γερουσίας φαίνεται ότι ήταν καταστρεπτική για την ελιά και δεν άργησε να καταργηθεί μετά από οχτώ χρόνια.

Έτσι στις 9 Απριλίου 1833 μια καινούργια πράξη της Γερουσίας αλλάζει τα πράγματα και αναφέρει: «… Είναι εμποδισμένο εις τους Σέμπρους, Ενοικιαστάς, Φύλακας και εις κάθε υποκείμενον να ξεριζώνει, κόπτει και εις το παραμικρό μέρος να βλάπτει κανένα ριζάρι ήμερης ή άγριας ελαίας…

Μόνον οι καθ’ αυτόν οικοκυραίοι ημπορούν να ξεριζώνουν ή να κόπτουν ριζάρια ελαιών ή να τα κλαδεύουν δίδοντας εγκαίρως μίαν απλήν είδησην εις τον Επιχώριον Αξιωματικόν τον επιφορτισμένον με τη Γεωργικήν, δια να λάβουν άδεια να πουλήσουν τα ξύλα ή τα κάρβουνα ή να τα μεταφέρουν εις άλλον μέρος. Η είδησις πρέπει να διαλαμβάνει την ποσότητα των ελαιοριζαρίων τους τόπους και την ονομασίαν εις την οποίαν ευρίσκονται.

Αν ίσως συναχθεί κάποια ποσότης ελαιοξύλων ή ελαιοκαρβούνων χωρίς προτήτερα να δοθούναι ειρημέναι ειδήσεις και άδειαι θα διορίζει ο Επιχώριος Αξιωματικός να δημευτούν τα ελαιόξυλα και ελαιοκάρβουνα και κοντά εις αυτά τα μέσα μετακομίσεως δηλαδή ζώα αμάξια, ή βαρκες . Το μισό άξισμα του πράγματος όπου τούτο δημευτεί θα δίδεται εις όποιον τα έπιασε…» (ΑΤΤΙ 1817).

Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες αρχίζει δειλά δειλά η επέκταση του Λευκαδίτικου ελαιώνα αρχίζοντας πρώτα από τις πεδινές εκτάσεις που η καλλιέργεια ήταν πιο εύκολη.

Ένας χάρτης των Εκδόσεων THEODOR ACKERMANN München 1886 είναι αρκετά αποκαλυπτικός σε ποιες περιοχές υπήρχε τότε ελαιοκαλλιέργεια στη Λευκάδα. Χαρακτηριστικά επισημαίνονται ελαιώνες στον κάμπο της Λευκάδας και στο επίπεδο μέρος του παλαιού χωριού των Καρυωτών και της Κατούνας. Στις περιοχές αυτές μεγάλοι ελαιώνες ανήκαν στους προύχοντες του νησιού (Βαλαωριταίοι, Μαχαιραίοι, Σκαδαρεσαίοι, Σταματόπουλος, Τσαρλαμπάς, κ.λ.π.).

Αλλά και μια προσεκτική παρατήρηση γκραβούρας του 1859 φανερώνει την καλλιέργεια της ελιάς στα πεδινά πάνω από την πόλη της Λευκάδας.

Οι φτωχοί αγρότες μας κυρίως της ορεινής Λευκάδας δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να ημερέψουν στις πλαγιές μικρά κτήματα, να τα στηρίξουν με ξερολιθιά και στις στενές πεζούλες να φυτέψουν μια υψηλόκορμη ποικιλία την ασπρολιά για την πόρεψη της φαμελιάς τους.

Με την εξάπλωση της ελαιοκαλλιέργειας στο νησί μας γίνεται επιτακτική η ανάγκη κατασκευής ελαιοτριβείων σχεδόν σε όλα τα χωριά. Είναι μια περίοδος που στη Λευκάδα λειτουργούν γύρω στα 170 (!) λιτρουβειά.

Μόνο στην Αμαξική (τη Χώρα) και στη γύρω περιοχή (περιβόλια) υπάρχουν 10 έως 15. Αυτά ήταν κυρίως ιδιοκτησίες των αρχόντων που διέθεταν χιλιάδες ελαιόδενδρα και καθώς είχαν την νοοτροπία του φεουδάρχη και ήθελαν νάναι ανεξάρτητοι, τάχτιζαν για να αλέθουν ανέξοδα τη σοδειά τους και παράλληλα να κερδίζουν και από τους πελάτες τους.

Τέτοια λιτρουβιά στη χώρα ήταν τα Βεντουραίϊκα, το Μαχαιραίϊκο, το Βουκελαταίϊκο, το Σανταίϊκο, το Σκιαδαρεσαίϊκο, του Σουμέτα κ.λ.π.

Παράλληλα στα χωριά «εξοχή» λειτουργούν πλήθος ελαιουργείων με χαρακτηριστική την περίπτωση του Αλέξανδρου-Νικιάνας που έχει τα περισσότερα και ανήκουν σε οχτώ ιδιοκτήτες: 1. Ι. Δαμιανής – 2. Θεοφάνης Βρεττός – 3. Περ. Δουβίτσας – 4. Ν. Γράψας ή Αρίδιας – 5. Θεολ. Σούνδιας – 6. Γεωργ. Μανωλίτσης – 7. Κώστας Μανωλίτσης – 8. Νικ. Κόκλας ή Προκόπης.

Αυτή η πληθώρα των ελαιοτριβείων σ’ όλο το νησί αρχίζει όμως από τότε να δημιουργεί προβλήματα ρύπανσης του περιβάλλοντος. Που διοχετεύεται ο λιόζουμος αυτό το μαύρο δύσοσμο υγρό που βγαίνει από την επεξεργασία της ελιάς;

Κοινή τακτική τότε να χύνεται σε κάποια σούδα, σε κανένα χωράφι ή στα αυλάκια των κεντρικών δρόμων της Χώρας.

Πρωί πρωί άκουες τον λιτρουβιάρη να λέει: «Πάω ν’ απολύσω» που σήμαινε ότι θάφηνε τα λιόζουμα να χυθούνε έξω στ’ αυλάκια. Μια ενέργεια που από παλιά δημιουργούσε έχθρες και καυγάδες με συνήθη κατάληξη τα δικαστήρια.

Φυσικά το πρόβλημα δεν ήταν μόνο στο νησί μας αλλά παντού όπου υπήρχε ελαιοκαλλιέργεια.

Έτσι το Κεντρικό Εγχώριο Συμβούλιο της Ζακύνθου το 1850 επί Αγγλοκρατίας αναγκάζεται να ψηφίσει έναν αυστηρό Κανονισμό για να αντιμετωπίσει το σοβαρό πρόβλημα.

Τον Νόμο αυτό τρία χρόνια μετά έρχεται να επιβάλλει η Διοίκηση και στη Λευκάδα.

Παρόλα τα προβλήματα η ανάπτυξη της ελαιοκαλλιέργεια αρχίζει να γίνεται ουσιαστική για την οικονομία της Λευκάδας.

Πάντως εκείνο που πρέπει να παρατηρήσουμε στη πορεία του χρόνου, είναι ότι πολλές φορές οι δύο σημαντικές καλλιέργειες του νησιού μας ελιά και αμπέλι έχουν αντίθετη ανάπτυξη. Έτσι όταν το 1869 καταστράφηκαν τα αμπέλια της Γαλλίας από Φυλλοξήρα και το κρασί της Λευκάδας είχε μεγάλη ζήτηση, έχουμε στροφή στην αμπελοκαλλιέργεια και όλα τα ορεινά χωριά μας αμπελοφυτεύτηκαν σε βάρος της ελιάς.

Λίγα χρόνια αργότερα όμως όταν οι Γάλλοι ανανέωσαν τ’ αμπέλια τους και άρχισαν την παραγωγή το κρασί της Λευκάδος έμεινε αζήτητο, και τότε γύρω στο 1902 αρχίζει η μεγάλη οινική κρίση με συνέπεια την οριστική στροφή των αγροτών μας στην ελιά.

Από τότε η Ελαιοκαλλιέργεια παρουσιάζει μια συνεχή και ραγδαία αύξηση:

Η καλλιέργεια της Ελιάς, και του αμπελιού στάθηκε ο τραχύς, διαχρονικός αλλά και μεγαλειώδης αγώνας του φτωχού Λευκαδίτη αγρότη, ο μεγαλύτερος ειρηνικός αγώνας που έκαμε για να ζήσει να επιβιώσει αυτός και η πολυμελής οικογένεια του. Μ’ αυτές τις σκληροτράχηλες και ανθεκτικές καλλιέργειες κατάφερε ν’ αλλάξει την όψη ενός άγονου και άνυδρου τόπου και προσδιόρισε τον τρόπο ζωής της οικογένειας του αλλά και χιλιάδων άλλων οικογενειών.

Μ’ αυτά τα δύο αγιασμένα προϊόντα άντεξε πολέμους, εμφύλιους, κατατρεγμούς και κακουχίες, τα “βγαλε πέρα με αρρώστιες, προίκισε κόρες, σπούδασε παιδιά κι’ έζησε λεύτερος…

Σήμερα η καλλιέργεια της ελιάς χωρίς υπερβολή βρίσκεται στο στάδιο της εγκατάλειψης.

Οι εξευτελιστικές τιμές ελαιολάδου κάνουν ασύμφορη μια καλλιέργεια που για χρόνια στήριξε την οικονομία του νησιού μας.

Πριν τριάντα χρόνια η μέση ελαιοπαραγωγή ήταν 3.000-3.500 τόννοι ενώ σήμερα κυμαίνεται γύρω στους 700 τόνους και αμέτρητες ποσότητες ελαιόκαρπου μένουν αμάζευτες πάνω στο χώμα.

Ελαιόδενδρα μνημεία αιώνων κατακρεουργούνται άστοργα για να γίνουν τουριστικά «ρούμια»!

Ελαιώνες που με ποτάμια ιδρώτα αναστήθηκαν και στα πιο απόμακρα σημεία έχουν αφεθεί στην τύχη τους και έχουν γίνει λόγγος αδιάβατος από το βάτο και τον ασφελαχτό.

Μόνη προοπτική και ελπίδα των περισσότερων κληρονόμων η οικοπεδική και τουριστική αξιοποίηση των κτημάτων ιδιαίτερα εκείνων που έχουν θέα προς τη θάλασσα!

Η αντίστροφη μέτρηση έχει από χρόνια αρχίσει και συνεχίζεται……

Συνεχίζεται

Αιθεροβάμων