Περιγραφή της Λευκάδας κατά τα μέσα του 19ου αιώνα επί Βρετανικής κατοχής
Το παρακάτω άρθρο για τη Λευκάδα δημοσιεύτηκε ανωνύμως το έτος 1841 στο περιοδκό «Αποθήκη των Ωφελίμων Γνώσεων» (Τόμος 5, Αρ. 57 (1841), Σελ. 133-134). Το αναδημοσιεύουμε ως έχει. Ευχαριστώ τον κ. Τηλέμαχο Καραβία για την αποστολή των άγνωστων σε μένα γκραβούρων για τη Λευκάδα.
ΠΡΟΣ άρκτον της Κεφαλληνίας και Ιθάκης κείται η την σήμερον Αγία Μαύρα, τοπάλαι δε Λευκάς και Λευκαδία, μήκος έχουσα περίπου τριάκοντα μιλίων, πλάτος δε περίπου δώδεκα. Η νήσος αύτη ήτο ποτέ χερσόνησος, ή, κατά τον Όμηρον, Ακτή της Ακαρνανίας. Αλλ” οι Κορίνθιοι, ως λέγει ο Στράβων, «πεμφθέντες υπό Κυψέλου και Γαργάσου, ταύτην τε κατέσχον την ακτήν, και της χερσονήσου διορύξαντες τον ισθμόν εποίησαν νήσον την Λευκάδα». Τ” όνομα Λευκάς εδόθη από πέτραν λευκήν εν υψηλώ τόπω, εκνεύουσαν εις το πέλαγος κατά την Κεφαλληνίαν. Επί της πέτρας ταύτης ήτο και ναός του Λευκάτα Απόλλωνος, και προσέτι το περιβόητον Άλμα της Σαπφούς, το μέρος δηλαδή όθεν αυτή και άλλοι επήδησαν εις την θάλασσαν προς παύσιν του έρωτος. Την σήμερον το ακρωτήριον τούτο ονομάζεται Δουκάτον, κείται δε κατά την μεσημβρινοδυτικήν κόγχην της νήσου, όν η εσχατιά τιτανωδών ορέων, τα οποία την νήσον ολόκληρον δοαπερώσι. Τινά μέρη της βουνώδους ταύτης σειράς φθάνουν εις 3000 ποδών ύψος.
[NEW CANAL AND TOWN OF SANTA MAURA, ONE OF THE IONIAN ISLANDS – FROM A SKETCH BY W. L. LEITCH – Από το περιοδικό «Εσπέρος», 1859 ]
Ποταμόν λόγου άξιον δεν έχει κανένα η νήσος αύτη, αι βρύσεις όμως και τα φρέατα είναι και πολλά και καλά· η δε πόλις δαψιλώς αναπληρούται από ύδωρ, φερόμενον δια τινος υδραγωγείου εκ βρύσεως μίαν ώραν απεχούσης. Λίμνη στασίμου ύδατος σχηματίζεται κατ” έτος εις κοιλάδα περί τας δύο ώρας προς μεσημβρίαν της πόλεως, εν τω μέσω βουνών. Η λίμνη αύτη έχει ως μιας λεύγης περιφέρειαν· αρχίζει δε να φαίνεται περί τα τέλη Οκτωβρίου, αλλά τα ύδατα ξηραίνονται όλως διόλου προς τα τέλη του Μαΐου, αφίνοντα γονιμωτάτην πεδιάδα επικλύστου γης. Υπάρχει δε και λίμνη αλμυρού νερού, έχουσα εξ ενός μέρους τον ισθμόν τον οποίον είπομεν ήδη ότι τοπάλαι διώρυξαν οι Κορίνθιοι. Η διώρυξ αύτη, μολονότι συνεχώρει ποτέ την διάβασιν πλοίων, προ πολλού όμως σχεδόν ολότελα επληρώθη με ιλύν και τιτανώδη τρίμματα, γεννηθέντα εκ της ενεργείας του ανέμου επί τας βραχώδεις βάσεις των ορέων. Το βάθος του ύδατος εις την αλμυράν ταύτην λίμνην είναι τριών ποδών έως εξ δακτύλων, η δε της επιφανείας έκτασις εξ περίπου ή οκτώ τετραγωνικών μιλίων. Εις τα κράσπεδα της λίμνης υπάρχουν διάφοροι αβαθείς τόποι, καταλλήλως τοποθετημένοι προς κατασκευήν άλατος δια της υπό του ηλίου εξατμίσεως. Πεντακόσιοι ή εξακόσιοι άνθρωποι ενασχολούνται εις το έργον τούτο.
[Παλιά γκραβούρα της Αγίας Μαύρας]
Η νήσος υπόκειται τα μέγιστα εις σεισμούς. Το 1820 μεταξύ της 12ης Φεβρουαρίου και της 31ης Μαρτίου συνέβησαν εξήκοντα τρεις αυστηροί σεισμοί, οίτινες εκρήμνισαν εβδομήκοντα περίπου των εν τη πόλει κατοικιών, αφήκασι δε κλονουμένας τας πλειοτέρας των επιλοίπων. Κατά το διάστημα τούτο έγιναν προσέτι οκτακόσιοι περίπου ελαφροί κλονισμοί· κάποτε δε η γη εξηκολούθει τρέμουσα δώδεκα ή δεκατέσσερας ώρας κατά συνέχειαν, χωρίς τινος επαισθητής παύσεως. Ευρίσκοντο δ” οι πολίται καθ” όλον τον καιρόν τούτον εις ελεεινήν κατάστασιν, υπόχρεοι όντες να ζητώσι σκέπην εις αθλίας καλύβας προς ώραν κατασκευασμένας, και υπέρ τους δύο μήνας μη τολμώντες να κοιμηθώσιν εις τους οίκους των, εκ φόβου μην ήθελεν αυξήσει η σφοδρότης των κλονισμών· τα δε πνεύματα των δεισιδαιμόνων έπασχον από αδιάλειπτον φόβον και ταραχήν κατά συνέπειαν της διαδόσεως προφητειών, ότι η πόλις έμελλεν εξ ολοκλήρου να καταστραφή.
Οι δρόμοι εξ ενός εις άλλο σημείο της νήσου βαθμηδόν βελτιόνονται υπό την επιμέλειαν της Βρετανικής αρχής. Η συγκοινωνία μεταξύ της πόλεως και του φρουρίου ενεργείται δια λέμβων, και προσέτι κατά τρόπον αξιοπερίεργον δια των λειψάνων παλαιού υδραγωγείου. Ο αγωγός, δι” ου έρρεε το ύδωρ, είναι με λείας πέτρας εσκεπασμένος, έχει δε τριών ποδών πλάτος, ώστε ενός μόνου ανθρώπου συγχωρεί την διάβασιν. Ανηγέρθη δε υπό του αυτοκράτορος των Τούρκων Βαϊαζέτου. Εκτείνεται υπέρ το ήμισυ μίλιον κατά το μήκος, και στέκει επί 360 καμαρών. Ως υδραγωγείον δεν χρησιμεύει πλέον την σήμερον.
Οι κάτοικοι της Λευκάδος συμποσούνται εις δεκαέξ περίπου χιλιάδας, διατρίβοντες εις την πόλιν Αμαξίκι, και εις τριάκοντα δύο ασημάντους κώμας, διεσκορπισμένας εφ” όλης της νήσου. Το Αμαξίκι υπερβαίνει εν μίλιον κατά την περιφέρειαν, περιέχει δε χιλίους τετρακοσίους οίκους, και πληθυσμόν εξ χιλιάδων. Είναι πενιχρά πόλις, ως επιτοπλείστον από ξύλον ωκοδομημένη. Μία μόνον οσωπούν καλή οδός διαπερνά όλον αυτής το μήκος, δεκαπέντε ποδών έχουσα πλάτος κατά το πλέον ανοικτόν μέρος· οι δε λοιπαί οδοί είναι ευτελείς, στεναί, άτακτοι, και ρυπαραί. Νέον ιχθυοπωλείον κατεσκευάσθη εσχάτως επί του αιγιαλού, όπου δύναταί τις εν αφθονία να προμηθεύεται ιχθύς αρίστης ποιότητας. Αλιεύουσι δε εις το προειρημένον λιμνίον κατά τρόπον ιδιάιτερον. Επειδή το ύδωρ σπανίως υπερβαίνει δύο ήμισυ πόδας κατά το βάθος, οι ιχθύες περικλείονται εις ευρύχωρα διαστήματα δι” ευκινήτων καλαμωτών, αίτινες προσηλούνται όρθιαι εις τον μαλακόν πυθμένα της λίμνης. Αι διαστάσεις δ” αύται συστέλλονται κατ” αρεσκείαν, και οι τοιουτοτρόπως διατηρούμενοι ιχθύες αλίσκονται βαθμηδόν. Οι αλιείς μεταχειρίζονται επί της λίμνης μονόξυλον, έλκον ολίγων δακτύλων ύδωρ. Ενίοτε παγόνουσα η λίμνη κατά την επιφάνειαν προξενεί τον θάνατον όλων των εν αυτή ιχθύων. Τα κυριώτερα δε των ιχθύων είδη είναι κέφαλοι, γλώσσαι, χέλια, καρίδες, καρκίνοι και κοχλίαι.
Όπισθεν της πόλεως του Αμαξικίου υπάρχει ωραία πεδιάς, δύο μιλίων το μήκος, σχεδόν κακαλυμμένη από μεγαλοπρεπή ελαιώνα, τον οποίον διατέμνουσι δύο ή τρεις ευθείς και καλοί δρόμοι.
