Νίκος Φατούρος: «Σύβρος είναι εν χωρίον…»
Του Γιάννη Βλάχου
Αξίζουν μια και δυό αναφορές στον Νίκο Φατούρο. Μια εμβληματική προσωπικότητα των κινηματογραφικών χρόνων, της μεταπολίτευσης. Ο Νίκος Φατούρος, έφυγε για το αιώνιο ταξίδι, το απόγευμα της Τετάρτης 26 Αυγούστου 2020. Σκηνοθέτης και ντοκυμαντερίστας, φίλος του Τορνέ, του Βακαλόπουλου και του Καπλανιδη, έφυγε χωρίς να αφήσει πολλά ίχνη, επιλέγοντας να ζήσει μια περιπετειώδη και περιθωριακή ζωή. Η κηδεία του έγινε στις 27 Αυγούστου, στο Β΄ Κοιμητήριο Ζωγράφου.
Από τον Βασίλη Ξυδιά: περιοδικό «Αντίφωνο» βρήκα τις εξής πληροφορίες για το κινηματογραφικό έργο του.
«Μια βασική φιλμογραφία του Νίκου Φατούρου για τα εκτός ΕΡΤ έργα του, περιλαμβάνει τα ντοκυμαντέρ
- 1990, «Νίκος Κεσσανλής, το πορτραίτο ενός ζωγράφου», σενάριο, σκηνοθεσία
- 1991, «Σκιάν σκιάς περιέγραψα», σενάριο, σκηνοθεσία, αφήγηση
Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν οι δουλειές που ο Νίκος έχει κάνει για την ΕΡΤ, όπως για παράδειγμα η σπουδαία σειρά ντοκυμαντέρ «Περιμένοντας την ανάσταση» (ΕΡΤ 1985), επενδεδυμένη μουσικά από τη χορωδία του Λυκούργου Αγγελόπουλου. Μπορεί κανείς να βρει στο διαδίκτυο τα τρία επεισόδια της σειράς (τα δύο πρώτα είναι αναρτημένα στο Αντίφωνο, το τρίτο είναι από το αρχείο της ΕΡΤ):
- Μ. Δευτέρα (Χρήστος Γιανναράς)
- Μ. Τρίτη (Ειρηναίος, Μητροπολίτης πρώην Κισσάμου & Σελίνου)
- Υπάρχει και ένα μικρό απόσπασμα από τη Μ. Πέμπτη (με τον Κωστή Μοσκώφ)
Μια άλλη δουλειά είναι το ντοκυμαντέρ «Εικών Θεού», με τον π. Σταμάτη Σκλήρη, που μιλά για τα Χριστούγεννα και τη μεταφυσική του Φωτός. Ευτυχώς υπάρχει ολόκληρο στο αρχείο της ΕΡΤ.
Πολύ αργότερα, μετά από μια δεκαετία κινηματογραφικής απουσίας, έπαιξε σαν ηθοποιός στη μικρού μήκους «Ένα κονιάκ ακόμα» (2000), σε σκηνοθεσία Βιβής Παγωνοπούλου, σενάριο Έφης Ξηρού και Βιβής Παγωνοπούλου. Από την ταινία αυτή είναι και η φωτογραφία.
….όμως τον Νίκο Φατούρο τον σημάδεψε η ταινία που δεν έκανε. Ένα ντοκυμαντέρ, που τόσο πολύ ήθελε να γυρίσει, για τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του ’90. Το είπε «Ο Αποχαιρετισμός της αλήθειας».
Ωστόσο, το πιο προσωπικό του έργο είναι το ντοκιμαντέρ μικρού μήκους «Σύβρος είναι εν χωρίον…», σε δική του παραγωγή, σκηνοθεσία και σενάριο, και με τον Φίλιππο Κουτσαφτή στη φωτογραφία. Θα έλεγε κανείς ότι είναι μια νοσταλγική αφήγηση του τόπου της καταγωγής του, ένα ορεινό χωριό της Λευκάδας. Όμως ο Νίκος Φατούρος ανατέμνει αυτή τη νοσταλγία αντιπαραβάλλοντας την πραγματικότητα με τις παιδικές μνήμες. Πήρε το βραβείο Καλύτερου Ντοκιµαντέρ στο Φεστιβάλ ∆ράµας του 1982.»
«Ο Σύβρος, ένα μικρό χωριό τής Νότιας Λευκάδας, είναι ο τόπος καταγωγής μου, το χωριό τού πατέρα μου. Πήγαινα συχνά τα καλοκαίρια και καμιά φορά τα Χριστούγεννα ή το Πάσχα. Ή ιδέα για μια ταινία με θέμα το «Σύβρο» με βασάνιζε πολύ καιρό.Ήταν κάτι σαν ξεκαθάρισμα παλαιών λογαριασμών πού δεν τούς κλείνεις για να ή ησυχάσεις αλλά για να ανοίξεις καινούριους.
Πριν αρχίσει ή προετοιμασία είχα την εντύπωση πως ήξερα τα πάντα για το χωριό μου. Με την πάροδο τού χρόνου όμως τα ερωτηματικά πλήθαιναν και τη σιγουριά πού ένιωθα στην αρχή αντικαθιστούσε σιγά σιγά ή αμφιβολία. Τι είναι αυτό πού με χωρίζει και με ενώνει με το χωριό μου; Πώς κινηματογραφείται μια εργασία; Είναι ή όχι οι φυσικοί χώροι ντεκόρ; Τι σχέση έχει ή νύχτα σ΄ ένα χωριό με τον Στέλιο Καζαντζίδη; Είναι τα πρόσωπα ενός ντοκυμανταίρ ηθοποιοί;
Ταινία ερωτημάτων λοιπόν ο Σύβρος. Αλλά και ο τόπος καινούριας συνάντησης με το χωριό μου, που ομολογώ πώς ήταν και ή πιο αποτελεσματική …». Νίκος Φατούρος (περιοδικό Σύγχρονος Κινηματογράφος ΄81 Αρ. τέυχους: 28/29).
Μια πρόχειρη δική μου έρευνα στο διαδίκτυο, αναφέρεται και σαν εκδότης στο ένα και μοναδικό τεύχος του περιοδικού τέχνης «Καμπύλη», που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του ’78.
Ο Νίκος Φατούρος «από τη γενιά των άθεων αριστερών της μεταπολίτευσης που ξανα/έγιναν χριστιανοί τη δεκαετία του 80» (Βασίλης Ξυδιάς) εισβάλλει και μετά χάνεται από το κάδρο μιας εποχής αφτιασίδωτης. (Παράθεμα από το άρθρο Νίκου Ξυδάκη στην Καθημερινή «Ένα βλέμμα», 7/11/2010 για το ντοκυμαντέρ του Σταύρου Καπλανίδη για τον Χρήστο Βακαλόπουλο Play it again Χρῆστο (2007).) «Να πώς: ο κινηματογραφιστής Νίκος Φατούρος αφηγείται τον φίλο του καθισμένος κατάχαμα, με το πανωκόρμι γυμνό, στην πλάτη του παίζουν σκηνές από ταινίες, η Αθήνα τρυπώνει από την μπαλκονόπορτα· κομπιάζει, γυρνάει σαν πρίγκιπας και λέει στην κάμερα: «Δώσε ένα τσιγάρο, κύριε Καπλανίδη…». Υστερα τραγουδάει ένα λαϊκό, in memoriam, βραχνά, σπασμένα, παράφωνα… Είναι δράμα, κι είναι τεκμήριο· είναι βραχνή αλήθεια.»
Αυτό το δραματικό τεκμήριο, αυτή την κατάθεση ψυχής ο Νίκος Φατούρος θα την κουβαλά από τότε, με μια αίσθηση γενναιοδωρίας αλλά και απώλειας ή διάψευσης. Να πώς: «Ο Θεός είναι πατέρας με κοιλιά Μάνας» Έτσι με αποχαιρέτησε την τελευταία φορά που μιλήσαμε..γράφει σε μια ανάρτηση η φίλη του Ellina Christodoulari.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει.
(Κοινοποιήθηκε από το Γιάννη Βλάχο στην δημόσια ομάδα «Λευκαδίτικα Νέα» που διατηρεί η σελίδα μας στο fb)
Είναι απολύτως ότι ο Νίκος Φατούρος ώς μεταπολιτευτικός αριστερός άθεος έγινε – θα γινόνταν όπως όλοι – Χριστιανοί την δεκαετία του 1980 απ το 1985 και μετά ώς ακριβέστερος προσδιορισμός -και του 1990, διότι όπως έγραψε και ο Απόστολος Λάζαρης το 1988 ,η στράτευση στην αριστερά θα ήταν μια υπαρξιακή υπόθεση. Και πώς οι αριστεροί της μεταπολίτευσης να σηκώσουν το υπαρξιακό βάρος του Νιτσε’ι’κού θανάτου του θεού , που ήταν η βάση της μεταπολιτευτικής φαφλατάδικης επαφής της Ελληνικής κοινωνίας με την αριστερά???
Το επεξεργαστικό μοντέλο της Ελληνικής αριστεράς ήταν στην καλύτερη περίπτωση, στην άριστη εκδοχή , για την αυτοανάκάλυψη και μόνο των απωθημένων των αυτοαποκαλούμενων αριστερών και της ίδιας της αριστεράς ώς ολότητα, με ηθελημένη εγκατάλειψη των παραπέρα προσπαθειών στο ατομικό και συλλογικό στοιχείο ( ώς επιμέλεια της ύπαρξης), για την υπέρβαση αυτών όσων αυτοανακαλυπτόμενων των απωθημένων. Η στροφή πρός τον στείρο αντιρεαλιστικό διεκδικητισμό ώς ιδεολόγημα της αριστεράς και συμπαρέσυρε και τις διεκδικητικές έστω και συντηρητικές δεξιές εξακοντίσεις , ώστε από κοινού να υπάρξει το υπαρξιακό συλλογικό κοινωνικό στήριγμα – στο κενό της αναγκαίας αυτοεπεξεργασίας- που δεν ήταν παρά η εμφάνιση της κοινωνικής και ιδεολογικής χρεωκοπίας αρχικά ώς που ποσοτικοποιήθηκε ώς μετρήσιμη ποσοτικά οικονομικά αριθμητικά δημόσια και του κράτους χρεωκοπία.
Την θέση της αναγκαίας συλλογικής και εξατομικευμένης αυτοεπεξεργασίας μέσα στην ελευθερία του μεταπολιτευτικού κοινβουλευτισμού, ( κανένας δεν ενοχλήθηκε από καμμία εξουσία απ το 1974 και μετά ), την πήρε ο φαφλατάδικος φωνασκών και κραυγάζων διεκδικητισμός που ιδεολογικοποιήθηκε ώς ευημερία – στην βάση όμως της αντιρεαλιστικής συλλογικής της χώρας αναπτύξεως- με παραστατική μορφή την φενάκη της χύμα αντιπαραγωγικής ανοικοδόμησης, της στροφής στην αντιπαραγωγική τριτογένεια και στην παραστατικότητα του κοπανιστού και πεπιεσμένου γέρα στα λάστιχα των υπερμεγέθων τροχοφόρων αυτοκινούμενων Ες Γιού Βί ή SUV κατά την κωδικοποίηση.
Η όσμοση της ψοφοδεούς αριστερά (μπροστά στον φόβο της αυτοεπεξεργασίας), με την επ υλικό προσανατολισμό φιλελεύθερη διεκδικητικότητα της δεξιάς , είναι το κυρίαρχο και βασικό υπόστρωμα του μεταπολιτευτικού ιδεολογήματος , που διευκολύνθηκε και απ την σημασία της κομματικής να υπάρχει ταξινόμησης , μέσα στα πλαίσια ( και ευτυχώς ) της πολιτειακής κοινοβουλευτικής οργάνωσης της χώρας. Μόνο που η αναγκαία να υπάρχει κομματική ταξινόμηση , εφ όσον έπρεπε να αντιμετωπιστεί με τα ιδεολογικά κριτήρια του κενού και κούφιου κομματικού συνολικά διεκδικητισμού, δεν μπορούσε να καταλήξει παρά στο κενό του κοινωνικού – χωρίς διακριτές ιδεολογικά αρχές της αριστεράς και της δεξιάς για την διαχείρηση της χώρας και του κοινωνικού στοιχείου- με αποτέλεσμα το σημερινό και εδώ και κάποια χρόνια διαχειριστικό απο’ι’δελογικοποιημένο πολιτικό status.
Η ανακλαστικότητα στην πολιτική και κομματική συλλογική λειτουργία είναι προφανής. Η άρνηση της ψοφοδεούς αριστεράς για την αυτοεπεξεργασία για την υπέρβαση των απωθημένων.. δεν μπορούσε παρά να ανακλαστεί στο δεξιό συντηρητικό ιδεολογικό στοιχείο , υπό μορφή της διαλυτικής αποσυνθέσεως των κριτηρίων των ιδεολογιών των κύριων πολιτικών αυτών χώρων , με αποτέλεσμα την ρηξιγενή αποσπασή των απ την κοινωνική των βάση , ώς πολιτική αποσσυσωμάτωση και ανυποληψία του πολιτικού συμβάντος και διαχειριστικού απ το κράτος οικονομικού αυταρχισμού.
Ο Σύβρος είναι μεν ένα χωρίο, αλλά δεν είναι το παραγωγικό χωρίο το οποίο ήταν προσορμησμένο να είναι γιατί ο παραγωγικός ικανός κάμπος του – ο καλύτερος της Λευκάδος κάμπος- εγκαταλείφθηκε κάτω απ το βάρος της αδυναμίας και της άρνησης επεξεργασίας ιδεολογικά του υπαρξιακού για να υπάρχει δεδομένου του.
Για τούτο έγινε και » Σύβρος είναι εν χωρίον».
Για τον Νίκο Φατούρο, το μεταόλιτευτικό αριστερό άθεο και μετέπειτα μετανοήσαντα ώς χριστιανό που έφυγε για το μεγάλο ταξίδι, ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει.