Η ανατίναξη των γραφείων της δοσιλογικής οργάνωσης ΕΣΠΟ στην Αθήνα και η δράση της στην Λευκάδα

Η οδός Πατησίων λίγο μετά την ανατίναξη

Στις 20 Σεπτέμβρη του 1942 μέλη της ΠΕΑΝ (Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζόμενων Νέων) ανατινάζουν στην Αθήνα τα γραφεία της δοσιλογικής οργάνωσης ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση) που βρίσκονταν στη γωνία των οδών Γλάδστωνος και Πατησίων. Στην ανατίναξη των γραφείων σκοτώθηκαν 29 μέλη της οργάνωσης και 27 τραυματίστηκαν ελαφρά.

Η ΕΣΠΟ ήταν μια εθνικοσοσιαλιστική φασιστική οργάνωση στην περίοδο της κατοχής με δράση και στη Λευκάδα. Η σφραγίδα της οργάνωσης ήταν η ελληνική σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό. Στα γραφεία της οργάνωσης κυμάτιζαν η γερμανική, η ελληνική, η ιταλική και η ιαπωνική σημαία.

Τα μέλη της εκτελεστικής ομάδας της ΠΕΑΝ

Κύριος στόχος της ΕΣΠΟ ήταν η στρατολόγηση Ελλήνων ώστε να δημιουργηθεί μια λεγεώνα και να σταλεί μαζί με έναν πολυεθνικό στρατό των Γερμανών στο Ανατολικό Μέτωπο. Όμως αυτά τα σχέδια διακόπηκαν από την ιταλική κατοχική δύναμη που έθεσε βέτο σε αυτή την επιχείρηση. Έτσι προέκυψαν εσωτερικές αντιθέσεις στην οργάνωση μεταξύ των γερμανόφιλων και των ιταλόφιλων. Η νεολαία αυτής της οργάνωσης (τμήμα πρωτοπόρων νέων) λεηλάτησε την εβραϊκή συναγωγή στο Θησείο και κατέδιδε κομμουνιστές στις κατοχικές αρχές.

Η φασιστική αυτή οργάνωση έδρασε στην Λευκάδα μετά την ανατίναξη των γραφείων της στην Αθήνα. Όπως γράφει ο Ζώης Κουτσαύτης («Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα – Ιταλική και Γερμανική κατοχή», Έκδοση Π.Ε.Α.Ε.Α. Λευκάδας, Αθήνα 1991), ο Αχιλλέας Κονταράτος, αξιωματικός του ναυτικού από την Αθήνα, και ο Χαρίλαος Φραγκούλης, πρώην αξιωματικός του στρατού, ιδρυτικά μέλη της ΕΣΠΟ, έφτασαν το Γενάρη του 1943 μαζί με τις οικογένειές τους στην Εγκλουβή. «Μας είπανε οι ίδιοι», συνεχίζει «πως μετά την ανατίναξη των γραφείων τους από την αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ στην Αθήνα, ανασυγκροτήσανε την ΕΣΠΟ με άλλον καθηγητή πανεπιστημίου επικεφαλής σαν πρόεδρο, και όπως διαβάσαμε στα χαρτιά τους που ήλθαν αργότερα στα χέρια μας, ανάλαβε ο Κονταράτος γενικός γραμματέας και ο Χαρ. Φραγκούλης, αρχηγός των μαχητικών ομάδων. Δεν τα συμφωνήσανε όμως με τους Ιταλούς της Αθήνας και ήρθαν στο χωριό».

Αναφέρει στην συνέχεια ότι δημιούργησαν τμήματα της ΕΣΠΟ στο νησί της Λευκάδας και ότι έκαναν στην Καρυά την πρώτη πεντάδα, από Γερμανόφιλους και τεταρτοαυγουστιανούς. Αργότερα, όταν ο Ρόμελ έκανε την παρέλασή του στην Αφρική, κατεβήκανε ένα πρωινό με τα σήματα της ΕΣΠΟ στο πέτο και καλέσανε τους κατοίκους της Εγκλουβής σε συγκέντρωση. Ο Κονταράτος εκφώνησε λόγο για το «αήττητο της Γερμανίας, τον Χίτλερ και τη νέα τάξη», ενώ κάλεσε τους κατοίκους να οργανωθούν στην ΕΣΠΟ. Ακόμα είπε ότι για να βοηθήσει το χωριό, επειδή ήξερε ιταλικά, θα κατέβαινε στην πόλη για να αναλάβει διερμηνέας των Ιταλών. Ο Χαρίλαος Φραγκούλης αντέδρασε και μάλιστα με βίαιο τρόπο. Από τότε έκοψαν τις σχέσεις.

Από την άλλη μέρα ο Κονταράτος έγινε διερμηνέας των Ιταλών στο σταθμό και κατέδιδε και εξεβίαζε τους κατοίκους του χωριού που είχαν λάδια, κοπάδια, μύλους, λιοτρίβια, μαγαζιά και όπως αλλιώς μπορούσε. Μάλιστα έφερνε και τα κοπάδια και τα κούρευαν μπροστά στην Καραμπινερία και τους πέρνανε τα μαλλιά.

Οι Ιταλοί με τον Κονταρτάτο και μερικά παλιά μέλη του φασιστικού κόμματος του χωριού (η «Ένωσις Φασιστών» λειτουργούσε από το τέλος της δεκαετίας του 1920 στη Λευκάδα), οργανώσανε δίχτυ πληροφοριών το οποίο συνέταξε τον κατάλογο και πιάσανε 33 Εγκλουβησάνους (ανάμεσά τους και άνθρωποι που δεν είχαν καμία σχέση με την ΕΑΜίτικη οργάνωση). Ήταν ο πρωτεργάτης της σύνταξης του καταλόγου των συλλήψεων που έγιναν στην Εγκλουβή στις 18 Απρίλη 1943, Κυριακή των Βαΐων. Το μπλόκο στο χωριό ήταν και το πρώτο που έγινε στο νησί της Λευκάδας.

Τους συλληφθέντες τους μετέφεραν στις φυλακές Λευκάδας. Μετά από ανακρίσεις και απάνθρωπες μεθόδους βασανισμού καταδικάστηκαν στο στρατοδικείο σε 30 χρόνια φυλακή οι: Σ. Βανδώρος, Γ. Θερμός, Δημ. Κούρτης, Γ. Κοντογιώργης – Χαρίτος, και Κ. Κανέλλος. Έμειναν φυλακισμένοι μέχρι την κατάρρευση. Οι υπόλοιποι κρατούμενοι σε τρεις μήνες φυλακή ο καθένας όση ήταν και η προφυλάκισή τους και απολύθηκαν.

Ο Κονταράτος πιάστηκε αργότερα, την 1η Αυγούστου του 1943, στην εξέγερση των χωριών Βαυκερής-Εγκλουβής εναντίον των Ιταλών, μαζί με τα αρχεία της ΕΣΠΟ. Όπως γράφει ο Ηλίας Θερμός, επικαλούμενος την αφήγηση του Χριστόφορου Κούρτη στο σεμινάριο «Η Λευκάδα στην Αντίσταση 1941-1944», που έγινε στις 14 Γενάρη 1974 στην Αθήνα, «τον Κονταράτο τον πήρε η ομάδα (του εφεδρικού ΕΛΑΣ) και τον πήγε στον μύλο του Γιωργαλή. Εκεί συγκεντρώθηκε όλο το χωριό. Έγιναν τρεις προτάσεις. Η μια δια λιθοβολισμού και οι άλλες με άλλον τρόπο. Την ώρα αυτή έφτασε ένας δεύτερος σύνδεσμος ο οποίος καθώς διηγήθηκε στον Χριστόφορο Κούρτη, ο Νίκος ο Μπάυρας είπε ότι η οργάνωση έδωσε εντολή να σταματήσουν τα γεγονότα εκεί πάνω διότι δεν έπρεπε να έρθουμε σε σύγκρουση με τους Ιταλούς διότι τότε είχαμε φόβο για αντίποινα στο κλειστό νησί από τους 6.000-8.000 Ιταλούς». (Δες εδώ).

Ο ίδιος ο Χριστόφορος Κούρτης σημειώνει επίσης για τον Κονταράτο ότι όταν συνελήφθηκε με τα γεγονότα της Βαυκερής – Εγκλουβής από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ, «χτύπαγε το στήθος του και προσποιούνταν τον άρρωστο». Συμπληρώνει ακόμη ότι «δεν κάθισε στο εδώλιο του κατηγορουμένου όπως του άξιζε μπροστά στο χωριό -στη μέση της πλατείας- λόγω των συνθηκών της κατοχής. Ούτε μάθαμε αν έδωσε αργότερα, με την απελευθέρωση, λόγο των προδοσιών του».

Για την ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ διαβάζουμε σε επαρχιακή εφημερίδα της εποχής («Θάρρος» Τρικάλων, 24 Σεπτεμβρίου 1942):

«Την 20ήν τρέχοντος εντός ενός κτιρίου της οδού Πατησίων εις τον αριθμόν 8, προεκλήθη η ανάφλεξις εκρηκτικού μηχανήματος η οποία επέφερε τον τραυματισμόν πολυαρίθμων προσώπων μεταξύ των οποίων και στρατιωτικών των Ενόπλων Δυνάμεων Κατοχής καθώς και τον εμπρησμόν του κτιρίου.

Ενώ διεξάγονται δραστηρίως ανακρίσεις δια την ανακάλυψιν και την σύλληψιν των ενόχων, η Ανωτάτη Στρατιωτική Διοίκησις των Ιταλικών Ενόπλων Δυνάμεων εθεώρησεν ότι η επανάληψις τρομοκρατικών πράξεων δεν δικαιολογεί ουδέν μέτρον επιεικείας και απεφάσισε την εκτέλεσιν της καταδίκης εις θάνατον των κάτωθι αναφερομένων τριών προσώπων, καταδικασθέντων ήδη εις την ποινήν του θανάτου υπό του Στρατοδικείου ως ενόχων κατοχής όπλων και πολεμοφοδίων και δια τα οποία η εκτέλεσις της καταδίκης είχεν αναβληθή:

Λυκοπούλου Ιωάννου του Δημητρίου εξ Αγίας Σωτήρας, Τσαουσίδη Ηλία εκ Τουρκίας και Γκογκάρα Λεωνίδα εκ Μεγαλοχωρίου Τρικκάλων. Η εκτέλεσις έλαβεν χώραν την χαραυγήν της σήμερον.

Ήδη και εις άλλας περιστάσεις η Ιταλική Διοίκησις επέσυρε την προσοχήν των πολιτών επί της σοβαρότητος των συνεπειών τας οποίας απερίσκεπτοι πράξεις ως αι σημειωθείσαι την παρελθούσαν Κυριακήν επιφέρουν αναποφεύκτως αφ΄ εαυτών και ενώ καλεί όλους τους πολίτας να συνεργασθούν εις την αναζήτησιν των υπευθύνων, γνωστοποιεί ότι δεν θα παραλείψη να εφαρμόση μέτρα ολοέν σκληρότερα εις την αξιοκατάκριτον ενδεχομένην περίπτωσιν, καθ΄ ην απόπειραι του είδους τούτου ήθελον επαναληφθή».

Να αναφέρουμε τέλος ότι αρχηγός της οργάνωσης ΠΕΑΝ που ανατίναξαν τα γραφεία της ΕΣΠΟ ήταν ο αξιωματικός της Αεροπορίας, Κώστας Περρίκος. Στην εκτελεστική ομάδα ανήκαν επίσης η Ιουλία Μπίμπα, ο Αντώνης Μυτιληναίος και Σπύρος Γαλάτης. Η ισχυρότατη βόμβα που τοποθετήθηκε στα γραφεία της ΕΣΠΟ συναρμολογήθηκε στο σπίτι της Μπίμπα και μεταφέρθηκε από την ίδια και τον Μυτιληναίο μέσα σε μια σακούλα για ψώνια στην οδό Γλάδστωνος. Μετά από προδοσία αποκαλύφθηκαν τα ονόματα και τα μέλη της ΠΕΑΝ συνελήφθησαν στις 11 Νοέμβρη 1942. Ο Μυτιληναίος κατάφερε να αποδράσει και να διαφύγει στη Μέση Ανατολή, ενώ οι υπόλοιποι πέρασαν από στρατοδικείο και καταδικάστηκαν σε θάνατο.

(Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από το άρθρο του Χριστόφορου Κούρτη «Το μπλόκο των Ιταλών στις 18 Απρίλη 1943 στην Εγκλουβή Λευκάδας» στην εφημερίδα «ΕΓΚΛΟΥΒΗ ΛΕΥΚΑΔΑΣ», Έτος 8ο, Αριθμός Φύλλου 11, Μάης 1943, που έχουμε αναδημοσιεύσει εδώ).