«Facebook»: Καταγγελίες με «αποκαλύψεις» των προφανών και μπλακάουτ του μεγαλύτερου ομίλου Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης

Την περασμένη Δευτέρα όλα τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) και οι υπηρεσίες μηνυμάτων του ομίλου του «Facebook», δηλαδή το ίδιο το «Facebook», το «Instagram», το «WhatsApp», το «Messenger», εξαφανίστηκαν από προσώπου Γης, επί περίπου 6 ώρες. Κανείς από όσους έχουν λογαριασμό σε αυτά δεν μπορούσε να επικοινωνήσει με τον αντίστοιχο εξυπηρετητή (server) και μετά από ένα χρονικό διάστημα δεν επιλυόταν ούτε καν η διαδικτυακή διεύθυνση του «Facebook» και των υπόλοιπων μέσων στον Παγκόσμιο Ιστό Πληροφοριών (World Wide Web).

Η ζωή των ανθρώπων συνεχίστηκε, βεβαίως, παρά την προσκόλληση ή και εξάρτηση που έχουν ορισμένοι από τα ΜΚΔ του συγκεκριμένου μονοπωλίου. Παρ΄ όλα αυτά, ιδίως όταν έγινε πια αντιληπτό ότι το «Facebook» δεν εξαφανίστηκε για ώρες εξαιτίας κάποιας τεράστιας κλίμακας καταστροφής ή πρωτοφανούς κλίμακας διαδικτυακής επίθεσης, δικαιολογημένα χρήστες και μη αναρωτήθηκαν πώς μπορεί να έχει συμβεί κάτι τέτοιο, σε έναν όμιλο με τεράστιο υλικό και έμψυχο δυναμικό.

Αυτοαπομόνωση

Μια μέρα αργότερα, με δύο ανακοινώσεις του, το «Facebook» του δισεκατομμυριούχου Μαρκ Ζάκερμπεργκ (κάτοχος του 55% των μετοχών του) προσπάθησε να δώσει εξηγήσεις. Συνοπτικά η υπόθεση έχει ως εξής: Το «Facebook» έχει κατασκευάσει με οπτικές ίνες ένα ιδιωτικό δίκτυο, που ενώνει τα υπολογιστικά του κέντρα σε όλο τον κόσμο, το οποίο αποκαλεί ραχοκοκαλιά (backbone). Η δρομολόγηση των πακέτων πληροφοριών μεταξύ των υπολογιστών σε αυτό το εσωτερικό δίκτυο (όπως και στο διαδίκτυο) γίνεται μέσω συστημάτων, που ονομάζονται δρομολογητές (routers). Κατά τη διάρκεια μιας τυπικής διαδικασίας συντήρησης αυτού του δικτύου – ραχοκοκκαλιά, δόθηκε μια λαθεμένη εντολή από κάποιον μηχανικό, που είχε αποτέλεσμα να βγει εκτός λειτουργίας η δρομολόγηση πακέτων και να χαθεί η επικοινωνία μεταξύ των υπολογιστικών κέντρων.

Οι ασφαλιστικές δικλίδες που είχαν τεθεί για να αντιμετωπίσουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο απέτυχαν και σύντομα τα ίδια τα υπολογιστικά κέντρα του ομίλου «Facebook» αποκόπηκαν από το διαδίκτυο. Η εξαφάνιση των εξυπηρετητών του «Facebook» από το διαδίκτυο είχε λίγο αργότερα την παρενέργεια οι εξυπηρετητές επίλυσης ονομάτων (DNS) του ομίλου, που μετατρέπουν π.χ. τις ονομασίες των εξυπηρετητών των ιστοσελίδων του σε διευθύνσεις (IP) του διαδικτύου, να πάψουν να ενημερώνουν το διαδίκτυο μέσω του πρωτοκόλλου BGP (Border Gateway Protocol) ότι επιλύουν τα ονόματα, καθώς τα δίκτυα στα οποία αντιστοιχούσαν αυτά τα ονόματα εμφανίζονταν να είναι εκτός λειτουργίας. Έτσι, ενώ οι εξυπηρετητές DNS συνέχιζαν να λειτουργούν, για το διαδίκτυο ήταν ανύπαρκτοι. Ως αποτέλεσμα, τελικά οι εξυπηρετητές DNS ολόκληρου του διαδικτύου έπαψαν να επιλύουν τα ονόματα των ΜΚΔ του ομίλου και να επιστρέφουν στους διαδικτυακούς επισκέπτες την απάντηση ότι η τοποθεσία δεν υπάρχει.

Κλειδωμένοι απέξω

Αυτή η αλληλουχία των γεγονότων έγινε πολύ γρήγορα. Όμως, το τεχνικό προσωπικό του ομίλου είχε να αντιμετωπίσει δύο επιπλέον προβλήματα. Το εσωτερικό δίκτυο δεν λειτουργούσε, άρα δεν είχαν πρόσβαση στα υπολογιστικά κέντρα. Επιπλέον, η μη επίλυση των ονομάτων από τους φαινομενικά εξαφανισμένους εξυπηρετητές DNS δεν επέτρεπε τη λειτουργία πολλών εργαλείων λογισμικού που προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν. Έτσι, η διοίκηση του ομίλου αναγκάστηκε να στείλει ομάδες μηχανικών στα υπολογιστικά κέντρα, ώστε να διορθώσουν το πρόβλημα και να επανεκκινήσουν τα μηχανήματα, για να αποκατασταθεί η λειτουργία των ΜΚΔ του ομίλου. Αυτές οι ομάδες χρειάστηκαν πολλή ώρα, για να επιτελέσουν το έργο τους, καθώς εμποδίζονταν από τα μέτρα φυσικής προστασίας (δεν λειτουργούσαν τα ηλεκτρονικά συστήματα στις πόρτες και δεν μπορούσαν να μπουν μέσα!), αλλά και από τα δρακόντεια μέτρα ενάντια σε τυχόν κακόβουλες επιθέσεις, που έκαναν δύσκολη την πρόσβαση στους εξυπηρετητές, ακόμη και με φυσική σύνδεση (καλωδιακή) απευθείας πάνω σ΄ αυτούς.

Μέχρι την τελική επίλυση του προβλήματος, η αυτόματη προσπάθεια των περιηγητών (browsers) και των εφαρμογών κινητού τηλεφώνου να ξανασυνδεθούν και οι επανειλημμένες προσπάθειες των χρηστών να συνδεθούν (επανεκκινώντας τις εφαρμογές), είχαν ως αποτέλεσμα να πολλαπλασιαστεί η κίνηση στο διαδίκτυο έως και 30 φορές, εμφανίζοντας κάποιες καθυστερήσεις στην απόκριση των ιστοσελίδων.

Συμπεράσματα

Το περιστατικό της περασμένης Δευτέρας, μεταξύ άλλων, κατέρριψε και τη λαθεμένη ταύτιση ΜΚΔ και ίντερνετ, σύγχυση συνήθης, ιδίως σε νέους ανθρώπους που γνώρισαν το διαδίκτυο μέσα από τα ΜΚΔ. Το «Facebook» και τα άλλα ΜΚΔ δεν είναι το διαδίκτυο. Είναι πλατφόρμες επικοινωνίας – διαφήμισης – συγκέντρωσης πληροφοριών – χειραγώγησης συνειδήσεων – αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας, που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο.

Το διαδίκτυο υπήρχε και πριν απ΄ αυτές και θα συνεχίσει να λειτουργεί και όταν τα ΜΚΔ εξαφανιστούν για κάποιον λόγο από τον κυβερνοχώρο. Κι ακόμη κατέρριψε την επίσης λαθεμένη αντίληψη ότι τα ΜΚΔ είναι σαν το τηλέφωνο. Η επικοινωνία μεταξύ απομακρυσμένων ανθρώπων δεν έπαψε όταν έπεσε το «Facebook» και τα άλλα μέσα του ομίλου του Ζάκερμπεργκ. Συνεχίστηκε μέσα από μια σειρά άλλες διαδικτυακές υπηρεσίες, καθώς και τις κλασικές τηλεφωνικές συνομιλίες. Το διαδίκτυο – και όχι τα ΜΚΔ – μπορεί, ως ένα βαθμό, να παρομοιαστεί με το κλασικό τηλεφωνικό δίκτυο, καθώς και τα δύο είναι (ήταν, καθώς σήμερα το τηλεφωνικό δίκτυο πραγματώνεται κυρίως μέσω διαδικτύου) διαφορετικού τύπου υποδομές επικοινωνίας. Τα ΜΚΔ είναι ειδικές υπηρεσίες, που χρησιμοποιούν τη διαδικτυακή υποδομή, ώστε να επιτελέσουν τους εμφανείς και αφανείς σκοπούς για τους οποίους φτιάχτηκαν.

Ερωτήματα

Μια μέρα πριν από το μπλακάουτ του ομίλου του «Facebook», είχε αποκαλυφθεί το όνομα του πρώην στελέχους της εταιρείας που επρόκειτο να καταθέσει ανοιχτά στην αμερικανική Γερουσία, προβαίνοντας σε καταγγελίες. Ακόμη κι αν τα πράγματα έγιναν ακριβώς όπως τα παρουσιάζει το «Facebook», παραμένει πολύ μεγάλη σύμπτωση ότι αυτό έγινε σε αυτήν ακριβώς τη συγκυρία. Είναι αλήθεια πως δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς άλλον τρόπο για να βγουν όλα τα ΜΚΔ του τεράστιου μονοπωλίου μονομιάς εκτός μάχης επί τόσες ώρες, καθώς τα υπολογιστικά κέντρα που τα εξυπηρετούν είναι πολλά και απλωμένα πάνω στον πλανήτη. Όμως, ήταν ένα ανθρώπινο λάθος που τυχαία κατέβασε τον «γενικό διακόπτη» τη συγκεκριμένη μέρα, ή υπάρχουν μη τυχαίοι λόγοι γι΄ αυτό το «λάθος»;

Κάπως παρατραβηγμένα, κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί από τη δόλια παρέμβαση κάποιου ανταγωνιστή μέσω εξαγοράς ενός μηχανικού του «Facebook» με υψηλή πρόσβαση στο όλο σύστημα, εσωτερικό σαμποτάζ για άλλο λόγο, έως προσπάθεια του ίδιου του ομίλου να φανεί ευάλωτος, ενόψει των αποκαλύψεων, παρά το πρόσκαιρο οικονομικό κόστος που σήμαινε κάτι τέτοιο. Γεγονός είναι ότι αρκεί μια λάθος εντολή δικτυακής ρύθμισης για να προκαλέσει τεράστιο πρόβλημα σε μια επιχείρηση ή έναν όμιλο, ιδίως αν όλη του η επιχειρηματική δράση πραγματοποιείται μέσα από το διαδίκτυο. Κι αν όπως το «Facebook» έχει στήσει όλα του τα συστήματα με τρόπο σφιχτά αυτοεξυπηρετούμενο, να μην μπορεί γρήγορα να εντοπίσει το λάθος, ούτε να ανακάμψει.

Καταγγελίες

Μια μέρα μετά το μπλακάουτ στα ΜΚΔ του ομίλου, η Φράνσις Χόιγκεν, πρώην στέλεχος του «Facebook», κατέθεσε στην Υποεπιτροπή Εμπορίου της Γερουσίας των ΗΠΑ, επαναλαμβάνοντας τις καταγγελίες που είχε ήδη κάνει ανεπίσημα, για αδιαφανείς τρόπους λειτουργίας των αλγόριθμων του «Facebook», σκόπιμη στόχευση εφήβων από διαφημιστές με ακατάλληλα προϊόντα (π.χ. σκευάσματα διαίτης, προϊόντα καπνίσματος, αλκοολούχα αναψυκτικά, τζόγο κ.λπ.), τοξικότητα ορισμένων μηνυμάτων και τρόπων ζωής που προβάλλονται σε εφήβους και νέους σαν «πρότυπα» μέσα από το «Instagram», κ.λπ.

Τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικάνοι γερουσιαστές που πήραν τον λόγο, εμφανίστηκαν να… «πέφτουν από τα σύννεφα» και περιορίστηκαν σε προτάσεις για μέτρα εξασφάλισης της «διαφάνειας» στη λειτουργία του «Facebook», καθώς και σε μια περιγραφή πασίγνωστων αρνητικών κοινωνικών συνεπειών από τη χρήση των ΜΚΔ σε παιδιά, νέους και ενήλικες.

Στο «Facebook» «υπήρχαν συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ του τι ήταν καλό για το κοινό, τον απλό κόσμο, και τι ήταν καλό για το Facebook», το οποίο «ξανά και ξανά επέλεγε τα δικά του συμφέροντα, όπως να κερδίσει περισσότερα χρήματα», ανέφερε μεταξύ άλλων η Χόιγκεν, με την ίδια και γερουσιαστές να ζητούν «ανάληψη δράσης» από το Κογκρέσο, αναπαράγοντας την απάτη ότι μπορεί να υπάρχει και «άλλη» λειτουργία των ΜΚΔ, με «διαφάνεια» και χωρίς να αποτελεί κριτήριο η κερδοφορία των ιδιοκτητών τους και συνολικά του κεφαλαίου, η αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας κ.ο.κ.

Επιμέλεια: Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: https://engineering.fb.com, https://blog.cloudflare.com

(Αναδημοσίευση από τον «Ριζοσπάστη», φύλλο του Σαββατοκύριακου 9-10 Οκτώβρη 2021)